Polski Atom

Sytuacja elektroenergetyczna w Polsce

Funkcjonowanie Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) ma na celu zapewnienie niezawodnych dostaw energii elektrycznej dla takich sektorów jak usługi, przemysł, transport, rolnictwo oraz oczywiście ludność – w praktyce zatem zabezpiecza funkcjonowanie wszystkich struktur w naszym kraju. Najwięcej energii elektrycznej w Polsce wytwarzane jest z bloków opalanych węglem kamiennym i brunatnym, które – pomimo swojej ważnej roli w zagwarantowaniu bezpieczeństwa energetycznego - są emitentami CO2 do atmosfery na dużą skalę (tylko w 2021 roku ilość wyemitowanego CO2 wyniosła ponad 100 mln ton). Tak wysokie wartości sprawiają, że z roku na rok opłaty za uprawnienia do emisji gazów cieplarnianych rosną. To natomiast powoduje, że emisja CO2 przy produkcji energii odbija się negatywnie nie tylko na środowisku naturalnym, ale również uderza w portfele Polaków. Dodając do tego zobowiązania wynikające np. z podpisania Porozumienia paryskiego i kontrybucję do celów klimatyczno-unijnych UE, staje się jasne, że Polska potrzebuje skutecznej transformacji energetycznej. Warto dodatkowo przypomnieć, że większość bloków w naszym kraju jest zwyczajnie przestarzała, w związku z czym musi zostać wycofana z eksploatacji w ciągu najbliższych dwóch dekad.

Transformacja energetyczna powinna zostać przeprowadzona przy zapewnieniu zastępowalności mocy i generacji z jednostek węglowych oraz zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju źródeł wytwórczych, które w dużej mierze można odnieść również do interpretacji bezpieczeństwa energetycznego, tj.:

• zapewnienia stabilności pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego, co jest niezbędne dla zagwarantowania bezpieczeństwa i pewności dostaw energii elektrycznej do finalnych odbiorców,
• zapewnienia umiarkowanych i stabilnych cen dostaw energii elektrycznej, co umożliwi rozwój ekonomiczny Polski,
• wsparcia ochrony środowiska,
• przeciwdziałania zmianom klimatu.

Wdrażanie transformacji energetycznej powinno mieć charakter stopniowy i zgodnie ze Stanowiskiem Komitetu Problemów Energetyki przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk w sprawie rozwoju energetyki jądrowej w Polsce przyjętym na plenarnym posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2022 roku, należy wyłączać wyeksploatowane bloki opalane węglem i zastępować je jądrowymi blokami energetycznymi wraz z OZE. Rozwój mocy OZE powinien następować przy równoczesnym zapewnieniu elastycznych mocy rezerwowych. Dlaczego tak właściwie energetyka jądrowa wydaje się być kluczowym zagadnieniem w perspektywie zapewnienia Polsce bezpieczeństwa energetycznego w najbliższych dekadach?

Bezpieczeństwo energetyczne Polski w wymiarze politycznym

Szczególnie w ostatnim czasie bezpieczeństwo energetyczne kraju często rozumiane jest jako niezależność od zewnętrznych dostawców (innych państw) oraz możliwość zaspokojenia własnych potrzeb energetycznych w samodzielny sposób. W rzeczywistości jednak pełną niezależność energetyczną jest w stanie osiągnąć tylko kilka państw na świecie, a bezpieczeństwo energetyczne z punktu widzenia polityki kraju wymaga nie tylko przeprowadzenia transformacji energetycznej, ale również dywersyfikacji zewnętrznych źródeł dostaw np. poprzez wieloletnie kontrakty z państwami, z którymi utrzymujemy przyjazne stosunki dyplomatyczne. W istocie bowiem bezpieczeństwo energetyczne można rozpatrywać w kilku płaszczyznach, przy czym płaszczyzna polityczna, przynajmniej w kontekście ostatnich lat, wydaje się być kluczową. Bezpieczeństwo energetyczne jest definiowane jako odporność systemu energetycznego na nieprzewidziane lub wyjątkowe wydarzenia, których wystąpienie mogłoby zakłócić stabilność przepływu energii lub powodować niepowstrzymany wzrost cen energii dla odbiorców.

Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w politycznym wymiarze można zatem rozpatrywać dwojako – zarówno w postaci działań zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Działania zewnętrzne to wspomniana już dywersyfikacja źródeł dostaw energii, wewnętrzne natomiast dotyczą decyzji strategicznych w zakresie kreowania i wykorzystania źródeł energii w kraju. Oczywiście podejmowane są działania mające na celu dywersyfikację zewnętrznych źródeł dostaw, jednak zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego wymaga również skoordynowanych działań wewnętrznych, które muszą uwzględnić takie czynniki jak zdolność do produkcji energii, posiadaną infrastrukturę do transportu energii, stan rynku energii oraz możliwości jego regulacji, stabilność cen energii czy niezawodność operacyjną źródeł wytwórczych. I tu właśnie pojawia się miejsce dla energetyki jądrowej. Decyzje o budowie nowych mocy wytwórczych wynikają m.in. z faktu, że do 2035 roku mogą wystąpić znaczne niedobory wymaganej nadwyżki, a wkrótce później nawet deficyty niezbędnej mocy – chodzi tu o jednostki wytwórcze centralnie dysponowane (JWCD).

W dokumencie pn. „Polityka energetyczna Polski do 2040 r.” przedstawiono najważniejsze kierunki polityki energetycznej kraju, gdzie oprócz m.in. poprawy efektywności energetycznej czy wzrostu bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, wskazano na wdrożenie energetyki jądrowej oraz rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, co zwiększy poziom niezależności energetycznej kraju oraz poprawi stopień dywersyfikacji struktury wytwarzania energii. Zgodnie z założeniami w 2040 roku ponad połowę mocy będą stanowić źródła zeroemisyjne, a szczególne znaczenie dla realizacji tego planu odegrać mają morskie elektrownie wiatrowe oraz uruchomienie elektrowni jądrowych. Warto w tym miejscu dodać, że choć energetykę jądrową zawsze rozpatruje się na równi z odnawialnymi źródłami energii, to wśród przewag tej pierwszej dostrzega się brak zależności dostaw energii elektrycznej od warunków pogodowych (pochmurne czy bezwietrzne dni). A przecież bezpieczeństwo energetyczne kraju sprowadza się przede wszystkim do zapewnienia stałych dostaw energii, którymi nie mogą sterować warunki atmosferyczne.

Ekologia, ekonomia i inne ujęcia bezpieczeństwa energetycznego

Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego ma obecnie wyjątkowo głęboki wymiar polityczny. Nie można jednak zapominać, że gwarancje bezpieczeństwa energetycznego trzeba rozpatrywać także w innych kategoriach. Oczywiście zagadnienia ekologiczne czy ekonomiczne w mniejszej lub większej mierze przenikają się z wymiarem politycznym bezpieczeństwa energetycznego, warto jednak choć przez chwilę spojrzeć na nie w szerszym ujęciu.

Wymiar ekologiczny wynika przede wszystkim ze wspomnianej już rosnącej emisji CO2. Przekierowanie energetyki na źródła niskoemisyjne i zeroemisyjne spowoduje zmniejszenie emisji CO2, pomimo stałego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, i jednocześnie pozwoli zahamować niekorzystne zmiany klimatyczne. Jak wspomniano, do takich działań zobowiązuje Polskę m.in. Porozumienie paryskie i polityka klimatyczno-energetyczna UE. Energia jądrowa wraz z OZE charakteryzuje się wielokrotnie niższą emisyjnością niż produkcja energii z paliw konwencjonalnych, co przemawia za wdrażaniem takich rozwiązań nie tylko z politycznego, ale także ekologicznego punktu widzenia. Warto też dodać, że elektrownie jądrowe zajmują dość niewielką powierzchnię, a do tego w ograniczonym stopniu ingerują zarówno w lokalny krajobraz, jak i przyrodę, co przyczynia się do ochrony bioróżnorodności.

Transformacja energetyczna w kierunku energetyki jądrowej oraz odnawialnych źródeł energii ma również rację bytu z ekonomicznego punktu widzenia. Przy obliczaniu „ceny energii”, często można otrzymać zróżnicowane rezultaty. Czasem pod uwagę brana jest cena końcowa dla odbiorcy, innym razem natomiast uwzględnia się koszt wytworzenia energii. W pierwszym przypadku problemy z określeniem wartości występują dlatego, że na wynik składają się koszty, które nie są ponoszone przez inwestora – płatność ta leży po stronie odbiorców końcowych i jest uwzględniona w dodatkowych opłatach. W przypadku węgla koszt wytworzenia energii jest niski, a generacja stabilna, ale jego spalanie jest niekorzystne dla środowiska. Natomiast odnawialne źródła energii generują zmienny poziom mocy, przez co konieczne jest magazynowanie energii lub sterowanie jednostkami wytwórczymi w celach bilansowych, co finalnie wpływa na wyższą cenę wytworzenia energii. Najczęstszą w przekazie medialnym metodą wyliczania kosztów energii jest uśredniony koszt energii elektrycznej LCOE (Levelized Cost of Energy). Nie zawiera on kosztów systemowych, które z łatwością można dostrzec na rachunkach za energię elektryczną w postaci choćby opłaty przesyłowej czy opłaty mocowej itp. Sprawia to, że wyliczony w ten sposób koszt nie ma nic wspólnego z ceną energii dla odbiorcy końcowego. Po zsumowaniu wszystkich wartości jednoznacznie wynika, że cena energii elektrycznej pochodzenia jądrowego jest bardzo niska. Zatem elektryczność z atomu oraz OZE finalnie gwarantuje optymalny koszt energii dla odbiorcy, ogranicza wzrost kosztów zewnętrznych, a w perspektywie kilku dekad może korzystnie wpłynąć na stabilizację cen energii w kraju.

Na bezpieczeństwo energetyczne oparte na energetyce jądrowej dobrze spojrzeć też nieco szerzej. Atom może lepiej przygotować Polskę na różnego typu kryzysy międzynarodowe i globalne, których przykładów nie trzeba przecież szukać daleko – miały miejsce nawet w ostatnich kilku latach. Elektrownie jądrowe wytwarzają energię przez całą dobę i robią to w sposób stały, co w kontekście bezpieczeństwa energetycznego wydaje się być jedną z największych wartości dodanych. 

Energetyka jądrowa to droga do bezpieczeństwa energetycznego

Z taką konkluzją można spotkać się w wielu specjalistycznych raportach i publikacjach – zarówno krajowych, jak i zagranicznych, wystarczy wspomnieć stanowiska Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Sobieskiego czy IEA (International Energy Agency). Przemawiają za tym nie tylko niezwykle istotne w ostatnim czasie argumenty polityczne, ale również ekonomiczne czy ekologiczne. Można wyróżnić także inne czynniki opowiadające się za prowadzeniem transformacji energetycznej w kierunku atomu i OZE. Paliwo pozyskane z państw, z którymi łączą Polskę przyjazne stosunki dyplomatyczne, można będzie łatwo zmagazynować, co energię z atomu czyni w jeszcze większym stopniu niezależną - zarówno od niestabilnych rynków surowcowych, jak i od warunków pogodowych. Zmiany zachodzące w otoczeniu naszego kraju, kryzys w Ukrainie, wzrost zapotrzebowania na surowce energetyczne, wyczerpywanie się zasobów paliw konwencjonalnych oraz wypełnienie zobowiązań środowiskowych i klimatycznych powodują, że konieczne jest podjęcie realnych działań w tym kierunku - zostały one zawarte w Programie polskiej energetyki jądrowej. Bezpieczeństwo energetyczne Polski to bezterminowe i trwałe zobowiązanie, które powinno wiązać się właśnie z energetyką jądrową.