Kto w Polsce odpowiada za monitorowanie promieniowania jonizującego?
Kontrolowanie promieniowania jonizującego należy do zadań Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki (PAA).
W agencji działa całodobowo Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych (zwane w skrócie CEZAR). CEZAR odpowiada za systematyczną ocenę sytuacji radiacyjnej kraju, w tym za reagowanie na zdarzenia radiacyjne. CEZAR pełni rolę Krajowego Punktu Kontaktowego i wykonuje zadania wynikające z międzynarodowego systemu powiadamiania o zdarzeniach radiacyjnych. Obejmują one m.in. wczesne powiadamianie o awarii jądrowej oraz pomoc w przypadku awarii jądrowej lub zagrożenia radiacyjnego. W związku z tym CEZAR ma stały dostęp do międzynarodowych systemów wczesnego powiadamiania (USIE - Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej i ECURIE - Unii Europejskiej). PAA współdziała z innymi podmiotami w ramach krajowego systemu reagowania kryzysowego
Na terenie Polski jest prowadzony stały monitoring mocy dawki promieniowania gamma oraz zawartości izotopów promieniotwórczych w środowisku i produktach spożywczych. System monitoringu działa 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu. Pozwala to na bieżące śledzenie sytuacji radiacyjnej w kraju oraz wczesne wykrywanie potencjalnych zagrożeń.
PAA prowadzi zarówno monitoring ogólnokrajowy jak i lokalny. Monitoring ogólnokrajowy pozwala na ocenę sytuacji radiacyjnej na obszarze całego kraju w warunkach normalnych i w sytuacjach zagrożenia radiacyjnego. Z kolei monitoring lokalny pozwala na zebranie danych z terenów, na których prowadzona działalność może powodować lokalne zwiększenie zagrożenia radiacyjnego ludności. Dotyczy to ośrodka jądrowego w Świerku (k. Warszawy), składowiska odpadów promieniotwórczych w Różanie (k. Ostrołęki) oraz terenów byłych zakładów wydobywczych i przetwórczych rud uranu.
Pomiary wykonywane w ramach monitoringu prowadzone są przez:
- stacje pomiarowe, tworzące system wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych;
- placówki pomiarowe, prowadzące pomiary skażeń promieniotwórczych materiałów środowiskowych i żywności;
- służby jednostek eksploatujących obiekty jądrowe oraz dozór jądrowy prowadzące monitoring lokalny.
System wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych obejmuje:
- 23 stacje automatyczne PMS (Permanent Monitoring Station). Stacje wykonują ciągłe pomiary mocy dawki promieniowania gamma oraz widma promieniowania gamma. Dzięki tym pomiarom umożliwiają wykrycie pojawienia się w środowisku izotopów pochodzenia sztucznego. Badana jest też intensywność opadów atmosferycznych oraz temperatura otoczenia. Dane pomiarowe ze stacji PMS przekazywane są do systemów międzynarodowych Unii Europejskiej (system EURDEP) i Rady Państw Morza Bałtyckiego. Począwszy od 2016 r. PAA rozbudowuje sieć stacji PMS. Obecnie działa 13 stacji starego typu i 10 nowych stacji. W najbliższych latach planowana jest dalsza rozbudowa całej sieci.
- 12 stacji typu ASS-500, w tym 11 stacji należy do Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej, a jedna stacja do PAA. Stacja ASS-500 przepompowuje powietrze przez specjalny filtr ze średnią prędkością ok. 500 m3/h. Na filtrze zbierają się aerozole, po czym jest on poddawany szczegółowej analizie laboratoryjnej. Pozwala to wykrywać nawet śladowe ilości izotopów promieniotwórczych obecnych w powietrzu. W sytuacji normalnej filtr jest zmieniany raz w tygodniu. Jeśli zajdzie potrzeba, to częstotliwość pomiarów filtru może być większa.
- 9 stacji IMiGW należących do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Stacje te wykonują pomiary mocy dawki promieniowania gamma oraz aktywności aerozoli atmosferycznych i opadu całkowitego.
Ponadto istnieją stacje wspomagające system. Jest to 13 stacji pomiarowych należących do Ministerstwa Obrony Narodowej (MON), które wykonują ciągłe pomiary mocy dawki promieniowania gamma, rejestrowane automatycznie w Centralnym Ośrodku Analizy Skażeń (COAS).
Placówki pomiarowe
Jest to sieć placówek wykonujących metodami laboratoryjnymi pomiary zawartości skażeń promieniotwórczych w próbkach materiałów środowiskowych oraz w żywności i w paszach. Zajmuje się tym 30 placówek podstawowych, działające w Stacjach Sanitarno-Epidemiologicznych.
Oprócz tego działa 9 placówek specjalistycznych, wykonujących bardziej rozbudowane analizy promieniotwórczości prób środowiskowych. Do tego grona zalicza się:
- Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie,
- Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny w Warszawie,
- Narodowe Centrum Badań Jądrowych w Otwocku,
- Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie,
- Główny Instytut Górnictwa w Katowicach,
- Akademii Górniczo-Hutnicza w Krakowie,
- Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie,
- Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie,
- Wojskowy Instytut Chemii i Radiometrii w Warszawie.
Bieżące wyniki monitoringu mocy dawki promieniowania jonizującego można znaleźć tutaj: