Polski Atom

Materiał informacyjny
opracowany przez Departament Energii Jądrowej
Ministerstwa Klimatu i Środowiska

26 sierpnia 2022 r.

I. Bieżące Wydarzenia w Energetyce Jądrowej na Świecie

1. Seul planuje ubiegać się o realizację projektu jądrowego w Arabii Saudyjskiej

Seul zamierza złożyć ofertę na realizację projektu o wartości 14 miliardów dolarów (14,1 miliarda euro) budowy pierwszych komercyjnych elektrowni jądrowych w bogatym w ropę królestwie Arabii Saudyjskiej. Doświadczenie Korei Południowej w budowie czterech jądrowych bloków energetycznych w oparciu o technologię reaktora APR-1400 w EJ Barakah w Zjednoczonych Emiratach Arabskich może sprawić, że będzie to oczywisty wybór.

Według Business Korea, prezydent Korei Południowej Yoon Suk-yeol planuje w listopadzie przeprowadzić rozmowy z saudyjskim księciem koronnym i następcą tronu Mohammedem Bin Salmanem. W maju 2022 Arabia Saudyjska, największy światowy eksporter ropy, zaprosiła Koreę Południową, Chiny, Rosję i Francję do złożenia ofert na budowę dwóch elektrowni jądrowych, każda o mocy 1400 MWe.

Biznes Korea twierdzi, że Korea Południowa i Rosja są dwoma faworytami do wygrania tego kontraktu, ponieważ oferta Francji prawdopodobnie będzie zbyt droga, podczas gdy Chiny „nie mają doświadczenia z projektami na obszarach pustynnych”. Cennym atutem będzie tutaj doświadczenie Korei Południowej zdobyte przy budowie elektrowni Barakah.

Umowa 123 może być przeszkodą

Potencjalną przeszkodą dla Korei Południowej jest to, że Arabia Saudyjska nie ma umowy z USA na mocy sekcji 123 ustawy Atomic Energy Act, która promuje pokojowe wykorzystanie energii jądrowej.

W południowokoreańskim projekcie reaktora APR o mocy 1400 MWe, który jest podstawą oferty Seulu, w znacznym stopniu wykorzystano technologię amerykańską. Korea Południowa byłaby postrzegana przez Stany Zjednoczone jako stąpająca po cienkim lodzie, gdyby twierdziła, że zmodyfikowana wersja APR1400 nie jest obciążona amerykańską własnością intelektualną i że może zostać sprzedana Arabii Saudyjskiej, nawet jeśli nie ma umowy 123 z USA.

Sekcja 123 ustawy AEA generalnie wymaga zawarcia porozumienia o pokojowej współpracy jądrowej w przypadku znaczących transferów materiałów lub sprzętu jądrowego z USA. Takie umowy, powszechnie określane jako „Umowy 123”, ułatwiają współpracę w innych obszarach, takich jak wymiana techniczna, badania naukowe i stosowanie zabezpieczeń przed proliferacją broni jądrowej.

2. Zamontowano suwnicę karuzelową w bloku Akkuyu-1

Akkuyu Nuclear, spółka zależna Rosatomu z siedzibą w Ankarze, powołana do zarządzania projektem budowy tureckiej elektrowni jądrowej Akkuyu, ogłosiła udany montaż suwnicy karuzelowej w bloku nr 1. Według Akkuyu Nuclear operacja została przeprowadzona przy użyciu żurawia gąsiennicowego Liebherr LR 13000 i trwała około czterech godzin.

Suwnica karuzelowa (polar crane) porusza się po torowisku w kształcie koła, znajdującym się pod kopułą obudowy bezpieczeństwa. Jest ona używana do szerokiego zakresu zadań związanych z pracami dźwigowymi wewnątrz obudowy bezpieczeństwa, w tym usuwaniem/wymianą głowicy zbiornika reaktora oraz ładowaniem/rozładowywaniem paliwa.

„Montaż suwnicy jest jednym z kluczowych etapów budowy bloku nr 1”, powiedział Sergei Butсkikh, dyrektor projektu Akkuyu Nuclear, w komunikacie z 19 sierpnia. „Bardzo ważne jest, aby montaż urządzenia został ukończony w odpowiednim czasie; pozwoli nam to na przestrzeganie harmonogramu dalszych prac instalacyjnych prowadzonych w budynku reaktora. Montaż konstrukcji tego dźwigu odbywa się w kilku etapach i wymaga dobrze skoordynowanej pracy. W prace zaangażowani są najlepsi specjaliści tureccy i rosyjscy. Suwnica jest zainstalowana na wysokości 38,5 metra [około 126 stóp]. Obecnie zamontowano metalowe konstrukcje torowiska (mostu) suwnicy o wadze 282 ton. Do przeprowadzenia pozostał jeszcze montaż dodatkowych elementów suwnicy. Całkowita waga tej konstrukcji dźwigowej wyniesie około 500 ton.”

Tło projektu: 12 maja 2010 r. rządy Rosji i Turcji podpisały porozumienie o współpracy przy budowie elektrowni Akkuyu. Projekt obejmuje budowę czterech reaktorów wodnych ciśnieniowych generacji III+ WWER-1200/V-509 o mocy 1114 MWe, model AES-2006. Projekt opiera się na nowej generacji reaktorów budowanych w Rosji, z których pierwszym był Nowoworoneż II-1. Akkuyu-1 ma rozpocząć komercyjną eksploatację w 2023 r., a bloki 2, 3 i 4 odpowiednio w 2024, 2025 i 2026 roku.

Akkuyu Nuclear otrzymało licencję budowlaną od Tureckiego Urzędu Energii Atomowej 2 kwietnia 2018 roku. Budowa bloku 1 rozpoczęła się oficjalnie 3 kwietnia wraz z pierwszym wylaniem betonu pod budynek reaktora bloku. Szacuje się, że kiedy wszystkie cztery reaktory Akkuyu będą działać, będą wytwarzać około 10 proc. energii elektrycznej w Turcji.

3. Kishida wzywa Japonię do zwiększenia wykorzystania energii jądrowej

Japonia powinna pracować nad ponownym uruchomieniem swoich nieczynnych reaktorów jądrowych, rozważeniem wydłużenia okresu ich eksploatacji i opracowaniem „innowacyjnych reaktorów nowej generacji”, powiedział premier tego kraju. W lipcu Fumio Kishida wezwał do maksymalnego wykorzystania energii jądrowej podczas nadchodzącej zimy.

Po drugim spotkaniu Rady Wdrażania Zielonej Transformacji (GX), w którym uczestniczył zdalnie za pośrednictwem wideo, Kishida powiedział: „Sytuacja energetyczna na świecie całkowicie się zmieniła z powodu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, a w globalnej energetyce następuje poważna zmiana struktury podaży i popytu. Mając na uwadze przyszłe scenariusze kryzysowe, Japonia musi równoważyć przezwyciężanie obecnego kryzysu i promowanie GX”.

Premier dodał: „Aby przezwyciężyć obecny kryzys ograniczonej podaży i rosnącego popytu na energię, zmobilizujemy wszelkie możliwe środki nie tylko tej zimy, ale także przez kilka najbliższych lat, aby uniknąć nieprzewidzianych okoliczności. W szczególności w odniesieniu do elektrowni jądrowych, oprócz zabezpieczenia działania 10 bloków, które już zostały uruchomione, rząd podejmie wszelkie możliwe środki w celu ponownego uruchomienia elektrowni jądrowych, które także zostały już dopuszczone do pracy.

Kishida powiedział, że Japonia „odważnie przyspieszy” rozwój systemów zasilania, przyspieszy wprowadzanie stacjonarnych akumulatorów i promuje wdrażanie źródeł zasilania, takich jak morska energia wiatrowa, w celu rozszerzania udziału energii odnawialnej.

„Ponadto, w odniesieniu do energetyki jądrowej, konieczne jest zmobilizowanie zbiorowych wysiłków wszystkich zainteresowanych stron w celu wznowienia operacji i wydłużenia okresu eksploatacji reaktorów jądrowych, aby zapewnić bezpieczeństwo energetyczne”, powiedział Kishida, zauważając, że elementy, takie jak maksymalne wykorzystanie elektrowni jądrowych oraz opracowanie i budowa innowacyjnych reaktorów nowej generacji z nowymi mechanizmami bezpieczeństwa, będą wymagały w przyszłości podjęcia decyzji politycznych.

Zgodnie ze zmienionymi przepisami, które weszły w życie w lipcu 2013 r., japońskie reaktory mają nominalny okres eksploatacji 40 lat. Przedłużenie może być przyznane tylko raz i jest ograniczone do maksymalnie 20 lat, w zależności od spełnienia rygorystycznych wymogów bezpieczeństwa.

Kishida zauważył, że realizacja niektórych z tych środków będzie wymagała czasu, „ale energia odnawialna i energia jądrowa są energiami bezemisyjnymi, które są niezbędne do promowania GX”.

Rada Wdrożeniowa GX, która po raz pierwszy spotkała się 27 lipca, ma za zadanie znaleźć sposoby na przejście do społeczeństwa neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla do 2050 roku.

W ubiegłym miesiącu Kishida wezwał operatorów elektrowni, żeby w okresie zimowym, po to, aby uniknąć niedoborów energii elektrycznej, pracowało dziewięć z dziesięciu reaktorów, które zostały już ponownie uruchomione. Powiedział, że pozwoliłoby to pokryć około 10% całkowitego zużycia energii elektrycznej w Japonii.

Przed awarią w marcu 2011 roku w elektrowni Fukushima Daiichi, jądrowe moce wytwórcze Japonii dostarczały około 30% energii elektrycznej w tym kraju. Jednak w ciągu 14 miesięcy od awarii, krajowa generacja jądrowa została zatrzymana w oczekiwaniu na zmianę przepisów. Jak dotąd dziesięć z 39 działających reaktorów w Japonii przeszło inspekcje potwierdzające, że spełniają nowe regulacyjne normy bezpieczeństwa i wznowiły pracę. O zezwolenie na ponowne uruchomienie wystąpiono dla kolejnych 17 reaktorów. W 2021 r. energia jądrowa dostarczała zaledwie 7,2% energii elektrycznej w kraju.

Inne wiadomości

24 sierpnia w Stambule w Turcji odbyło się spotkanie dyrektora Rosatomu Aleksieja Lichaczowa z dyrektorem generalnym Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej Rafaelem Mariano Grossi. Omówili szczegółowo cały wachlarz spraw związanych z planowaną misją MAEA do elektrowni jądrowej w Zaporożu na Ukrainie - poinformował Rosatom. Potwierdzono, że strona rosyjska podziela intencję MAEA do przeprowadzenia takiej misji w najbliższej przyszłości, jak tylko pozwoli na to sytuacja wojskowa w terenie i jest gotowa udzielić wszelkiego rodzaju wsparcia, w tym logistycznego swojej organizacji.

Australijska organizacja naukowo-techniczna ANSTO opublikowała nową mapę drogową przyszłego rozwoju swojej infrastruktury, zdolności i wiedzy fachowej w ciągu najbliższych dziesięciu lat. Dekadalny Plan Infrastruktury Badawczej 2022-2032 wspiera mandat ANSTO polegający na zapewnianiu rządowi australijskiemu porad eksperckich i technicznych we wszystkich sprawach związanych z nauką, technologią i inżynierią jądrową. Wsparcie dla australijskiego zaangażowania w systemy jądrowe nowej generacji, w tym syntezę jądrową, energię jądrową IV generacji i małe reaktory modułowe, zostało uwzględnione jako kluczowa inicjatywa w ramach Priorytetu nr 3 tego planu – Krajowa infrastruktura badawcza nowej generacji – z harmonogramem na kolejne 3-5 lat.

II. Opinie, komentarze

Co powoduje rozwój energetyki jądrowej? Wojna i zmiany klimatu

18 sierpnia 2022 r. Bloomberg

Analiza Iaina Wilsona i Jonathana Tirone'a

Francuski rząd poprosił Electricite de France SA (EDF) o ponowne uruchomienie niektórych bloków jądrowych wcześniej niż planowano, aby pomóc w zimowym kryzysie energetycznym w Europie.

Zawsze kontrowersyjna energia jądrowa stale traci na znaczeniu, dostarczając dziś 10% światowej energii elektrycznej w porównaniu z 18% w szczytowym momencie w połowie lat dziewięćdziesiątych. Podczas gdy kilka krajów, w szczególności Chiny i Indie, zwiększa swoje jądrowe moce produkcyjne, to obawy dotyczące bezpieczeństwa reaktorów skłoniły większość zaawansowanych gospodarek do podążania w przeciwnym kierunku. Jednak w ostatnich latach kryzys klimatyczny nadał nowego uroku temu bezemisyjnemu źródłu energii. Teraz brak pewności dostaw paliwa wywołany wojną Rosji na Ukrainie sprawia, że energetyka jądrowa staje się jeszcze bardziej atrakcyjna dla decydentów politycznych jako sposób na podtrzymanie zasilania w energię elektryczną.

1. Kto obecnie inwestuje w energię jądrową?

Prym wiodą Wielka Brytania i Francja. Wielka Brytania, która w 2020 r. wykorzystała energię jądrową do wytwarzania 16% energii elektrycznej, chce zwiększyć tę liczbę do 25% do 2050 r., częściowo poprzez budowę ośmiu dużych reaktorów. Francja planuje zbudować sześć i przedłużyć okres eksploatacji wszystkich istniejących reaktorów tam, gdzie jest to bezpieczne. Już w 70% wytwarza energię elektryczną z energii jądrowej. Oba kraje należą również do inwestujących w tzw. małe reaktory modułowe, chociaż minie kilka lat, zanim zostaną one wykorzystane.

2. Po co wydłużać okres eksploatacji reaktora?

Wiele reaktorów w zaawansowanych gospodarkach zbliża się do pierwotnego, projektowanego okresu eksploatacji, który zwykle wynosi 40 lat. Średni wiek elektrowni jądrowych wynosi 38 lat w Europie i 36 lat w Ameryce Północnej; w Indiach to 15 lat, a w Chinach tylko 5 lat. Żywotność reaktora można przedłużyć, ale tylko przy znacznych inwestycjach w modernizację. Belgia podjęła w marcu decyzję o dokonaniu takich inwestycji w dwa ze swoich reaktorów. W Japonii Tokyo Electric Power Co. Holdings Inc. wydała około 1,16 biliona jenów (8,6 miliarda dolarów) na wzmocnienie zakładu Kashiwazaki-Kariwa, którego najstarszy reaktor ma prawie 40 lat.

3. Co robią inne zaawansowane gospodarki?

• W ramach działań na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu rząd USA przeznacza 6 miliardów dolarów w ciągu czterech lat na ratowanie elektrowni jądrowych zagrożonych przedwczesnym zamknięciem z powodów ekonomicznych. Gubernator Kalifornii Gavin Newsom zachęca operatora elektrowni jądrowej Diablo Canyon do ubiegania się o fundusze, mówiąc, że chce, aby elektrownia nadal działała, biorąc pod uwagę potencjalne niedobory energii elektrycznej w nadchodzących latach.

• Rząd Kanady, we współpracy z kilkoma prowincjami, chce być światowym liderem w technologii zaawansowanych reaktorów. Jej plan rozwoju i wdrażania SMR w kraju i za granicą przewiduje, że pierwsze jednostki pojawią się w sieci pod koniec tej dekady.

• Rząd Japonii naciska na przyspieszenie ponownego uruchomienia ponad dwudziestu reaktorów, które pozostają zamknięte po katastrofie w Fukushimie w 2011 roku.

• Korea Południowa ogłosiła budowę kolejnych czterech reaktorów jądrowych do 2030 r. oraz rozbudowę 10 starszych bloków.

• Niemcy, które po Fukushimie postanowiły zamknąć wszystkie elektrownie jądrowe, mogą wycofać się z tej decyzji, a kanclerz Olaf Scholz mówi, że przedłużenie żywotności krajowych elektrowni jądrowych może mieć sens w następstwie wojny na Ukrainie i  obliczu zagrożenia, że zmniejszone przepływy rosyjskiego gazu mogą skutkować zimowym kryzysem paliwowym. Nadal nie ma formalnej decyzji o kontynuowaniu eksploatacji trzech pozostałych reaktorów w kraju po 2022 roku.

• Rosja, największy światowy eksporter reaktorów i paliwa jądrowego, buduje nowe elektrownie w Egipcie i Turcji, jednocześnie rozszerzając oferty budowy od Birmy po Ugandę, inwestycje warte potencjalnie miliardy dolarów.

• W innych krajach Europy Belgia zwróciła się do Engie SA o przedłużenie eksploatacji swojej elektrowni jądrowej Tihange 2 w celu zapewnienia dostaw energii tej zimy. Holandia rozważa budowę dwóch nowych reaktorów. Polska przygotowuje się do budowy pierwszego. Czechy i Węgry planują budowę nowych dużych jednostek. W lipcu prawodawcy Unii Europejskiej zagłosowali za zezwoleniem na uznanie energii jądrowej za zieloną technologię, usuwając ostatnią poważną barierę dla potencjalnie miliardów euro finansowania od inwestorów ekologicznych.

4. A co z Chinami i Indiami?

Spośród 10 reaktorów na całym świecie, których budowa rozpoczęła się w 2021 r., sześć przypadło na Chiny, a dwa na Indie. Turcja i Rosja miały po jednym. W sumie Chiny budują 17 reaktorów, a rząd zamierza zwiększyć moce produkcyjne o prawie jedną trzecią w ciągu najbliższych trzech lat w porównaniu z obecnym poziomem 52 GWe. Pekin sprzedał również reaktor Hualong One do Pakistanu i finalizuje kontrakt na budowę takiego reaktora w Argentynie. Indie planują rozpoczęcie budowy dziesięciu nowych reaktorów w latach 2023-2025.

5. Jakie są argumenty przeciwko energii jądrowej?

Przeciwnicy energii jądrowej twierdzą, że Fukushima była ostatnim wypadkiem, który pokazał, że reaktory są zbyt niebezpieczne. Katastrofy reaktora spowodowały również uwolnienie promieniowania na Three Mile Island w USA w 1979 roku i Czarnobylu w Związku Radzieckim siedem lat później. Krytycy przytaczają duże przekroczenia kosztów, które nękają nowe projekty reaktorów w Stanach Zjednoczonych i Europie, a także koszty i zagrożenia środowiskowe związane z usuwaniem odpadów jądrowych. Największym problemem jest jednak czas: budowa dużych nowych elektrowni jądrowych wymaga co najmniej dekady, podczas gdy gospodarki zachodnie muszą do końca tej dekady zmniejszyć zanieczyszczenie gazami cieplarnianymi o połowę, aby osiągnąć cele klimatyczne. Przeciwnicy twierdzą, że zamiast energii jądrowej powinny być szybciej wdrażane czystsze i bezpieczniejsze formy energii, takie jak energia słoneczna i wiatrowa.

6. Jakie są argumenty za energią jądrową?

Zwolennicy energii jądrowej twierdzą, że wypadki takie jak Fukushima są rzadkie, że paliwa kopalne są odpowiedzialne za większą liczbę zgonów w wyniku wypadków w kopalniach węgla i zanieczyszczenia spowodowane ich spalaniem, a mniejsze, zaawansowane reaktory będą w przyszłości jeszcze bezpieczniejsze. Ich zdaniem wybór nie leży między energią jądrową a odnawialnymi źródłami energii, ale raczej między energią jądrową połączoną z odnawialnymi źródłami energii i katastrofą klimatyczną. Źródła niskoemisyjne odpowiadały za około 40% udziału w światowych dostawach energii elektrycznej w 2021 r. – tylko o około 4 punkty procentowe więcej niż 20 lat wcześniej, ponieważ podczas gdy odnawialne źródła energii rosły, energetyka jądrowa zmniejszała się. Zwolennicy energii jądrowej twierdzą, że potrzeba wymiany paliw kopalnych na tyle szybko, aby zapobiec ekstremalnemu globalnemu ociepleniu, sprawia, iż nie jest to już opcją, ale koniecznością.

III. czy wiesz, że…

Czy ataki na elektrownie jądrowe są legalne wg. prawa międzynarodowego?

19.08.2022r. DW

Christoph Hasselbach

Gdy narastają obawy, że w ukraińskiej elektrowni jądrowej w Zaporożu może dojść do katastrofy nuklearnej, DW dokonuje przeglądu Konwencji Genewskich, których sygnatariuszami są zarówno Rosja, jak i Ukraina. W świetle tych konwencji atak na elektrownie jądrowe w rzeczywistości nie jest zakazany.

Elektrownia Zaporoże na południu Ukrainy, która jest największą elektrownią jądrową w Europie, od marca znajduje się pod rosyjską okupacją. Od końca lipca była ona wielokrotnie ostrzeliwana, a Kijów i Moskwa wzajemnie obwiniały się o te ataki. Wywołało to obawy przed katastrofą jądrową. W ubiegłym tygodniu Rada Bezpieczeństwa ONZ zorganizowała nadzwyczajne posiedzenie na temat wywołanego kryzysu nie zbliżając się na krok do jego rozwiązania.

Nie po raz pierwszy w tej wojnie podnoszona jest kwestia bezpieczeństwa jądrowego oraz ochrony obiektów i materiałów jądrowych. Chodzi nie tylko o potencjalne użycie broni jądrowej – myśl tę otwarcie wyraził prezydent Rosji Władimir Putin – ale także o wykorzystanie elektrowni jądrowych jako celów wojskowych. Prezydent Ukrainy oskarżył Rosję o szantaż nuklearny.

Konwencje Genewskie regulują sposób prowadzenie wojny

Co mówi na ten temat prawo międzynarodowe? Konwencje Genewskie z 1949 r. o ochronie ofiar wojny i jej późniejsze Protokoły Dodatkowe regulują przebieg konfliktu zbrojnego i dążą do ograniczenia jego skutków. Art. 56 Protokołu Dodatkowego (1) z 1977 r. odnosi się do „Ochrony budowli i urządzeń zawierających niebezpieczne siły” i wyraźnie wspomina o „zaporach, groblach i elektrowniach jądrowych”.

Ponieważ zarówno Federacja Rosyjska jak i Ukraina są stronami porozumienia i nie zgłosiły zastrzeżeń do Protokołu Dodatkowego (1), przepisy stosuje się w stosunku do obu państw.

I są one zaskakująco szczegółowe. Co do zasady, zgodnie z ust. 1 powyższego artykułu, „Budowle i urządzenia zawierające niebezpieczne siły, a zwłaszcza zapory, groble i elektrownie jądrowe, nie mogą być przedmiotem ataków, choćby stanowiły cele wojskowe, jeżeli takie ataki mogą spowodować wyzwolenie tych sił i w następstwie wywołać poważne straty wśród ludności cywilnej. Inne cele wojskowe znajdujące się na takich budowlach lub urządzeniach albo w ich pobliżu nie powinny być przedmiotem ataków, jeżeli takie ataki mogą spowodować wyzwolenie niebezpiecznych sił i wskutek tego wywołać poważne straty wśród ludności cywilnej”.

Z pewnością dotyczy to radioaktywności i potencjalnej możliwości uwolnienia materiałów promieniotwórczych.

Chodzi tutaj o jedną z zasad międzynarodowego prawa humanitarnego, utrwaloną przez Konwencje Genewskie: Różnica między celami wojskowymi i cywilnymi. Zapewniają one ogólną ochronę obiektów cywilnych, ograniczając ataki do celów wojskowych.

Elektrownie jądrowe nie są niedostępne

Ale ustęp 1 Protokołu Dodatkowego (1) nie stanowi, że elektrownie jądrowe są zawsze niedostępne, jedynie w zakresie, w jakim atak „może spowodować wyzwolenie niebezpiecznych sił z budowli lub urządzeń i w następstwie wywołać poważne straty wśród ludności cywilnej”. Innymi słowy, jeśli nie oczekuje się, że atak spowoduje powstanie „poważnych strat wśród ludności cywilnej”, to może być on dozwolony w pewnych okolicznościach.

Zgodnie z ustępem 2: „Szczególna ochrona przed atakami, o jakich mowa w ustępie 1, może ustać jedynie: (b) co do elektrowni jądrowych - jeżeli dostarczają one prądu elektrycznego do regularnego, istotnego i bezpośredniego wsparcia operacji wojskowych oraz jeżeli takie ataki są jedynym możliwym środkiem do spowodowania ustania takiego wsparcia”. Zatem przy spełnieniu tego warunku elektrownie jądrowe mogą stać się celem ataku.

Jest to jednak oczywiście kwestia interpretacji. W czasie wojny prawie wszystkie elektrownie jądrowe będą dostarczać energię elektryczną zarówno cywilom, jak i wojsku. Trudno je rozdzielić. - Ale czy to oznacza „regularne, istotne i bezpośrednie wsparcie operacji wojskowych?” W związku z tym ocena czy elektrownia jądrowa jest uzasadnionym celem wojskowym, czy nie, zależy od uznania obserwatora.

Trudno też udowodnić, że atak jest „jedynym możliwym środkiem do spowodowania ustania takiego wsparcia” dla działań wojennych. Potencjalny agresor musi zastanowić się i przestrzegać zasady proporcjonalności: Czy wartość militarna [ataku] wyraźnie przeważa? Jaki wpływ miałyby moje działania na ludność cywilną? I czy nie byłoby innego, o mniejszych konsekwencjach - sposobu na unieruchomienie elektrowni jądrowej? Na przykład niszczenie linii energetycznych, aby nie można było nadal dostarczać energii elektrycznej - bez ryzyka wywołania promieniowania? To powiedziawszy, przerwa w dostawie energii w zimie może mieć również poważne, śmiertelne konsekwencje dla populacji.

Ludność cywilna musi być chroniona

Ale nawet jeśli okoliczności rzeczywiście uzasadniają atak, Protokół Dodatkowy stwierdza w ustępie 3, że „We wszystkich przypadkach ludność cywilna i osoby cywilne nadal korzystają z pełnej ochrony przyznanej im przez prawo międzynarodowe, włączając w to środki ostrożności przewidziane w artykule 57. Jeżeli ochrona ustaje i jakaś budowla, urządzenie lub jej cel wojskowy, wymienione w ustępie 1, są atakowane, należy przedsięwziąć wszystkie możliwe w praktyce środki ostrożności dla uniknięcia wyzwolenia niebezpiecznych sił”. Walcząca strona musiałaby zrobić wszystko, co jest możliwe, aby chronić ludność cywilną przed promieniowaniem, na przykład ewakuując okoliczne tereny przed rozpoczęciem ataku na obiekt jądrowy.

Ustęp 5 odnosi się również do EJ Zaporoże: „Strony konfliktu dołożą starań, by nie rozmieszczać celów wojskowych w pobliżu budowli lub urządzeń wymienionych w ustępie 1. Niemniej jednak dopuszczalne jest rozmieszczenie urządzeń mających jako jedyny cel obronę budowli lub urządzeń chronionych; nie powinny one, jako takie, być celem ataków, pod warunkiem że nie są używane w toku działań zbrojnych do celów innych niż działania obronne w odpowiedzi na ataki przeciwko chronionym budowlom lub urządzeniom i że ich uzbrojenie ogranicza się do broni, która może służyć tylko do odpierania działań nieprzyjacielskich przeciwko chronionym budowlom lub urządzeniom”. Oznacza to, że strony konfliktu będą starały się unikać umieszczania jakichkolwiek obiektów wojskowych w pobliżu budowli lub instalacji wymienionych w ustępie 1. Ukraina oskarża Rosję o instalowanie swoich wojsk w elektrowni, skutecznie wykorzystując ją jako tarczę przed ukraińskim ostrzałem. Podczas gdy Władimir Rogow, wspierany przez Rosję lokalny urzędnik, twierdził, że Ukraina rozpoczęła ostrzał artyleryjski przy użyciu amerykańskich haubic na cele w pobliżu elektrowni i na obszarach zamieszkałych.

Niemniej jednak kwalifikując ograniczenia, Protokół Dodatkowy stwierdza również, że dozwolone są instalacje wznoszone wyłącznie w celu obrony chronionych budowli lub urządzeń przed atakiem i same w sobie nie mogą być przedmiotem ataku. Rosja z pewnością przedstawi swoje wojska jako działające wyłącznie defensywnie.

Podsumowując: państwa, które podpisały Konwencje Genewskie i ich Protokoły Dodatkowe – w tym Rosja i Ukraina – postawiły wysoką barierę do pokonania dla ataków na elektrownie jądrowe. Nie są one jednak całkowicie wykluczone, nawet jeśli okoliczności, w których są dozwolone, są bardzo wąsko określone.

Jednak w praktyce art. 56 Protokołu dodatkowego (1) ma ograniczenia. Pozostaje kwestią interpretacji czy okoliczności pozwalają na konkretny przypadek ataku. Co więcej, Rosja jako stały członek Rady Bezpieczeństwa ONZ, ma prawo weta i może zapobiec wszelkim próbom sankcjonowania jej przez ten organ za naruszanie prawa międzynarodowego.

 

Opracowano w DEJ na podstawie: WNA, NucNet, DOE, MAEA