Polski Atom

JĄDROWE WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA

Materiał informacyjny
opracowany przez Departament Energii Jądrowej
Ministerstwa Klimatu i Środowiska
30 czerwca 2023 r.

 

1. Osiągnięto porozumienie w sprawie przedłużenia eksploatacji belgijskich reaktorów

Francuskie przedsiębiorstwo energetyczne Engie i belgijski rząd federalny podpisały tymczasowe porozumienie określające warunki przedłużenia eksploatacji bloków jądrowych Doel 4 i Tihange 3 o dziesięć lat. Ostateczne porozumienie spodziewane jest w lipcu.

"Umowa ta ma na celu zapewnienie zrównoważonego podziału ryzyka między obiema stronami i wyeliminowanie niepewności co do przyszłych zmian w przepisach związanych z przetwarzaniem wszystkich odpadów promieniotwórczych" - czytamy we wspólnym oświadczeniu.

Zgodnie z planem ogłoszonym przez belgijski rząd koalicyjny w grudniu 2021 r., Doel 3 został zamknięty we wrześniu 2022 r., a Tihange 2 pod koniec stycznia tego roku. Nowsze Doel 4 i Tihange 3 miały zostać zamknięte do 2025 roku. Jednak w marcu ubiegłego roku belgijski rząd postanowił rozpocząć rozmowy z Electrabel - belgijską spółką zależną Engie - w celu przedłużenia eksploatacji Doel 4 i Tihange 3, co pozwoliłoby na utrzymanie 2 GWe mocy wytwórczych z energii jądrowej.

Strony stwierdziły, że nowa umowa przejściowa opiera się na porozumieniu z 9 stycznia i określa warunki przedłużonej eksploatacji dwóch reaktorów. Wzywa ona do "zobowiązania obu stron do dołożenia wszelkich starań w celu ponownego uruchomienia bloków jądrowych Doel 4 i Tihange 3 już w listopadzie 2026 r. lub, pod warunkiem skutecznego wdrożenia zapowiedzianego złagodzenia przepisów, już w listopadzie 2025 r., w celu wzmocnienia bezpieczeństwa dostaw energii w Belgii".

Umowa mówi również, że zostanie ustanowiona struktura prawna, będąca wspólną własnością państwa belgijskiego i Engie, dostosowująca interesy obu stron i gwarantująca długoterminowe zobowiązania.

Model biznesowy rozszerzenia został również zdefiniowany ze zrównoważoną alokacją ryzyka, w szczególności poprzez mechanizm kontraktu różnicowego z zachętami dla operatora do osiągnięcia korzystnych wyników technicznych i ekonomicznych w elektrowniach.

Umowa określa również stałą kwotę przyszłych kosztów związanych z zarządzaniem odpadami promieniotwórczymi - w oparciu o pracę i wiedzę Ondraf/Niras, belgijskiej agencji zajmującej się zarządzaniem odpadami - obejmującą wszystkie reaktory Engie w Belgii, na łączną kwotę 15 mld EUR (16,4 mld USD). Kwota ta obejmuje również premię za ryzyko w wysokości 43% i jest wypłacana w dwóch ratach: w 2024 r. w przypadku odpadów średnio- i wysokoaktywnych, które mają być składowane w składowisku geologicznym; oraz na początku przedłużonej eksploatacji reaktorów w przypadku odpadów niskoaktywnych przeznaczonych do składowania powierzchniowego.

Jest to dodatek do kwot już przewidzianych na likwidację reaktorów Engie w Belgii, za które firma ponosi pełne koszty. Łączne zobowiązania grupy Engie wobec Belgii w obszarze technologii jądrowych wynoszą co najmniej 23 mld EUR. W wyniku przeniesienia wszystkich zobowiązań związanych z odpadami promieniotwórczymi na rząd belgijski, Engie nie będzie już narażona na zmiany przyszłych kosztów związanych z zarządzaniem odpadami.

Umowa została zatwierdzona przez zarząd Engie i belgijski rząd. Wdrożenie umowy planowane jest na koniec lipca.

"Po kilku miesiącach intensywnego i konstruktywnego dialogu z belgijskim rządem, jesteśmy zadowoleni z podpisania tej zrównoważonej umowy dla obu stron" - powiedziała Catherine MacGregor, dyrektor generalna Engie. "Zapewnia ona Engie niezbędną widoczność całkowitej kwoty związanej z zarządzaniem odpadami jądrowymi i znacznie zmniejsza ryzyko związane z rozbudową dwóch bloków. Jest to nowy fundamentalny krok w kierunku rozbudowy Doel 4 i Tihange 3, w którą Engie jest w pełni i odpowiedzialnie zaangażowana".

"Przedłużenie eksploatacji elektrowni jądrowych Doel 4 i Tihange 3 o dziesięć lat zostało już ustalone" - dodał premier Belgii Alexander De Croo. "To porozumienie jest ważne dla bezpieczeństwa dostaw energii dla naszych rodzin i firm. Wzmacnia nasze dostawy energii elektrycznej, zmniejsza zależność energetyczną naszego kraju i gwarantuje produkcję bezemisyjnej, przystępnej cenowo energii elektrycznej w Belgii. Chciałbym podziękować kierownictwu Engie za całą pracę w ciągu ostatnich miesięcy, aby osiągnąć to porozumienie".

 

2. Słowacja: nowe reaktory w Bohunicach planowane na rok 2039

Według Marcela Pernicy, wiceprezesa zarządu Jadrová Energetická Spolocnost Slovenska (Jess), Słowacja mogłaby uruchomić nowy blok reaktora jądrowego w istniejącej elektrowni Bohunice około 2039 roku, ale pod warunkiem podjęcia decyzji inwestycyjnej w połowie lat dwudziestych.

Pernica powiedział na konferencji Nuclear Seminars and Information Meetings (Nusim), która odbyła się w zeszłym miesiącu w elektrowni jądrowej Mochovce na Słowacji, że decyzja o budowie jednego lub dwóch nowych bloków reaktora będzie musiała zostać podjęta przez udziałowców i słowacki rząd do końca 2026 roku.

Jess jest spółką joint venture pomiędzy słowacką firmą Javys (51%) zajmującą się zarządzaniem odpadami radioaktywnymi i czeskim przedsiębiorstwem ČEZ (49%). Została utworzona w grudniu 2009 r. specjalnie w celu budowy i eksploatacji nowych bloków jądrowych w Bohunicach.

Pernica poinformował, że projekt uzyskał pozytywną ocenę oddziaływania na środowisko od władz w 2016 roku. W lutym 2023 r. Jess złożył również wniosek do słowackiego urzędu dozoru jądrowego UJD o zezwolenie na lokalizację nowego bloku jądrowego w Bohunicach, a decyzja spodziewana jest na początku 2024 roku.

Według doniesień ze Słowacji, Jess planuje złożyć wniosek o pozwolenie na budowę elektrowni pod koniec 2025 roku.

Zgodnie z harmonogramem przedstawionym przez Pernicę, główny kontrakt na budowę nowej elektrowni ma zostać podpisany w 2028 roku, a pozwolenie na budowę w 2031 roku.

Pernica powiedział, że Jess nie wybrał dostawcy technologii dla projektu, ale zakłada wykorzystanie sprawdzonego projektu reaktora wodnego ciśnieniowego III generacji o mocy od 1000 MW do 1700 MW. Dodał, że pomimo tego, że moc 1.000-1.700 MW była częścią studium wykonalności i oceny oddziaływania na środowisko, zgoda ministerstwa gospodarki została ograniczona do 1200 MW.

Pernica powiedział również, że projekt powinien być "ustandaryzowany", aby skrócić czas wydawania pozwoleń oraz ograniczyć koszty inwestycji i czas trwania budowy. Ponadto wykonawca projektu powinien również dostarczać paliwo jądrowe do nowych elektrowni, ale z możliwością dywersyfikacji tych dostaw na późniejszym etapie.

Kolejnym istotnym elementem byłaby możliwość dłuższego cyklu operacyjnego i paliwowego, wynoszącego od 18 do 24 miesięcy, powiedział Pernica.

Słowacja eksploatuje cztery komercyjne reaktory jądrowe - dwa w Mochovcach i dwa w Bohunicach - wszystkie rosyjskiej konstrukcji typu WWER-440. Łącznie flota ta wytwarza około 60% słowackiej energii elektrycznej.

Dwa starsze reaktory WWER-440 zostały wyłączone w Bohunicach w 2006 i 2008 roku w ramach wymogów związanych z przystąpieniem Słowacji do Unii Europejskiej. Najnowszy blok jądrowy w kraju, Mochovce-3, został podłączony do sieci w styczniu 2023 r. i jest w trakcie przygotowań do uruchomienia komercyjnego.

 

3. Innowacyjne firmy z branży jądrowej w nowych inicjatywach Ac-225

TerraPower Isotopes i belgijska spółka joint venture PanTera ogłosiły nawiązanie współpracy w celu zwiększenia globalnej dostępności aktynu-225 (Ac-225), podczas gdy firma Serva Energy z siedzibą w Arizonie opracowała nową metodę produkcji opartą na reaktorze badawczym w celu zwiększenia podaży rzadkiego radioizotopu.

Ukierunkowana terapia alfa, w której cząsteczka, taka jak przeciwciało monoklonalne, jest połączona z emiterem alfa, takim jak Ac-225, ma potencjał w leczeniu różnych nowotworów, ukierunkowanych na guzy lite, przerzuty i nowotwory ogólnoustrojowe, takie jak białaczka. Jednak niedobór Ac-225 - czasami określanego jako jeden z najrzadszych radioizotopów na świecie - ogranicza jego rozwój i zastosowanie lecznicze.

Umowa o współpracy pomiędzy TerraPower Isotopes i PanTera, spółką joint venture firmy IBA specjalizującej się w technologiach medycznych i akceleratorach cząstek oraz belgijskim ośrodkiem badań jądrowych SCK CEN, ma na celu zwiększenie globalnej dostępności Ac-225 poprzez wykorzystanie obu metod produkcji: TerraPower Isotopes pozyskuje Ac-225 z naturalnego rozpadu toru-229 pochodzącego ze starszych amerykańskich materiałów jądrowych, podczas gdy PanTera wykorzystuje tak zwaną "drogę gamma" do produkcji izotopu z radu-226 (Ra-226) przy użyciu akceleratora elektronów Rhodotron.

"Oczekuje się, że popyt na aktyn-225 wzrośnie wraz z opracowaniem większej liczby radiofarmaceutyków wykorzystujących aktyn-225 do leczenia różnych rodzajów nowotworów" - powiedział Scott Claunch, prezes TerraPower Isotopes. "Ta współpraca pomoże nam dostarczyć ten cenny materiał do przemysłu farmaceutycznego i zaspokoić rosnący globalny popyt".

Dyrektor generalny Sven Van den Berghe powiedział, że PanTera będzie nadal rozwijać własną technologię produkcji Ac-225 na dużą skalę, ale współpraca zwiększy dostępność izotopu na rynku, udostępniając go do użytku w badaniach i próbach klinicznych, a także lekarzom do współczucia, od 2024 roku. "Wolumen ten odpowiadałby 50% obecnej podaży i stanowiłby podstawę szerszego rozwoju tych ukierunkowanych radiofarmaceutyków do terapii alfa jako skutecznej metody leczenia raka" - powiedział.

Serva współpracuje z obiektami jądrowymi i laboratoriami chemicznymi na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine (UCI) i Uniwersytecie Stanowym Arizony (ASU), przy wsparciu Narodowego Centrum Rozwoju Izotopów Departamentu Energii Stanów Zjednoczonych (DOE), w celu opracowania własnej technologii produkcji Ac-225 z Ra-226 dostarczanego przez Program Izotopów DOE.

Wstępne partie wyprodukowane w tej technologii zostały teraz zatwierdzone przez Mayo Clinic non-profit. Ian Horn, starszy konsultant ds. radiochemii i radiofarmaceutyków w Mayo Clinic w Rochester, powiedział, że metoda produkcji Serva jest "wysoce obiecująca" i ma "znaczący potencjał" do wytwarzania komercyjnych ilości izotopu nadającego się do zastosowania radiofarmaceutycznego. "Ukierunkowane terapie alfa są następną generacją terapeutycznych produktów radiofarmaceutycznych. Aby ułatwić rozwój i stosowanie tych nowatorskich metod leczenia, kluczowe znaczenie ma poprawa łańcucha dostaw izotopów emitujących promieniowanie alfa, takich jak aktyn-225, w celu wsparcia wielu zastosowań komercyjnych" - powiedział.

Firma twierdzi, że jej nowa metoda produkcji pozwoli jej na współpracę z dziesiątkami istniejących reaktorów badawczych na całym świecie.

"To, co jest naprawdę ekscytujące w tej innowacji, to potencjał ratowania życia" - powiedział Ian Horvath, dyrektor generalny Serva Energy. "Aktyn-225 to cudowny izotop, który może otworzyć drzwi do leczenia nowotworów, o którym marzyliśmy. Im więcej aktynu możemy wyprodukować, tym więcej istnień ludzkich możemy uratować".

 

4. Wielka Brytania i UE kontynuują rozmowy w sprawie Euratomu

Rząd Wielkiej Brytanii twierdzi, że nadal preferuje osiągnięcie porozumienia z Unią Europejską w sprawie udziału w programach Horizon Europe, Euratom i Copernicus, ale opublikował także prospekt dotyczący swoich "odważnych i ambitnych planów alternatywnych".

Euratom - Europejska Wspólnota Energii Atomowej - została ustanowiona przez Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, która była prekursorem UE. Euratom stanowi podstawę regulacji cywilnej działalności jądrowej, wdraża system zabezpieczeń w celu monitorowania wykorzystania cywilnych materiałów jądrowych, kontroluje dostawy materiałów w państwach członkowskich UE i finansuje wiodące międzynarodowe badania.

Wielka Brytania stała się członkiem UE w 1973 roku. Jednak w referendum w 2016 r. Brytyjczycy zagłosowali stosunkiem głosów 51,9% do 48,1% za opuszczeniem UE, a wyjście z Euratomu zostało uwzględnione w uzgodnionych warunkach Brexitu.

Według brytyjskiego Institute for Government, Wielka Brytania zdecydowała się opuścić Unię Europejską, ponieważ "chociaż Euratom jest oddzielony od UE, jest zarządzany przez wiele jej instytucji, w tym Komisję Europejską i podlega jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości", a traktat Euratom wymaga od członków zapewnienia "swobody zatrudnienia" dla specjalistów jądrowych poprzez "zniesienie wszelkich ograniczeń opartych na narodowości". Dalsze członkostwo w Unii Europejskiej było sprzeczne z "czerwonymi liniami" Theresy May i Borisa Johnsona podczas negocjacji w sprawie Brexitu.

Późniejsza umowa o handlu i współpracy między Wielką Brytanią a UE, określająca przyszłe stosunki Wielkiej Brytanii z Unią Europejską od 1 stycznia 2021 r., przewidywała udział Wielkiej Brytanii "jako kraju stowarzyszonego we wszystkich częściach programu Euratom". Jednak różnice między Wielką Brytanią a UE dotyczące aspektów szerszej umowy o przyszłych stosunkach - w szczególności kwestii związanych z granicą na wyspie Irlandii - oznaczały, że stowarzyszenie Wielkiej Brytanii w różnych organach badawczych zostało skutecznie wstrzymane do czasu zawarcia w lutym porozumienia w Windsor, w którym Wielka Brytania i UE osiągnęły porozumienie w sprawie kwestii granicznych w Irlandii Północnej.

Przełom ten został z zadowoleniem przyjęty przez wielu członków społeczności naukowej. Vivienne Stern, dyrektor naczelna Universities UK, przemawiając na początku marca, powiedziała: "Usunięcie tej politycznej blokady musi teraz doprowadzić do szybkiego potwierdzenia stowarzyszenia Wielkiej Brytanii z programami Horizon Europe, Copernicus i Euratom, zgodnie z umową o handlu i współpracy między Wielką Brytanią a UE. Pełne stowarzyszenie z programem Horyzont jest nadal najlepszym rozwiązaniem zarówno dla Wielkiej Brytanii, jak i dla naszych partnerów badawczych w całej Europie i poza nią. Wzywamy wszystkie strony do rozpoczęcia niezbędnych rozmów już teraz, aby stowarzyszenie mogło wejść w życie, gdy tylko ramy zostaną wdrożone".

Jednak ponad trzy miesiące później nie osiągnięto jeszcze porozumienia w sprawie udziału Wielkiej Brytanii lub ponownego przystąpienia do programów, w szczególności programu Horyzont Europa, którego budżet na lata 2021-2027 wynosi 95 mld EUR (104 mld USD).

Rzecznik Komisji Europejskiej powiedział World Nuclear News, że przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała 27 lutego tego roku, że Windsor Framework "to dobra wiadomość dla naukowców i badaczy w Unii Europejskiej i Wielkiej Brytanii". Dodali, że "nadal uznajemy wzajemne korzyści płynące ze współpracy w dziedzinie nauki, badań i innowacji. Nasze porozumienie w sprawie Windsor Framework pozwala nam pogłębić współpracę w tych dziedzinach, jednocześnie odzwierciedlając warunki uzgodnione w ramach umowy o handlu i współpracy. Pracujemy nad stowarzyszeniem Wielkiej Brytanii z niektórymi programami unijnymi. Umożliwiłoby to Wielkiej Brytanii natychmiastowe przystąpienie do programu "Horyzont Europa" i innych programów unijnych".

Rzecznik dodał, że Komisja poinformowała już Wielką Brytanię, że nie będzie musiała wnosić wkładu w okresie, w którym nie była stowarzyszona z tymi programami, a mianowicie w latach 2021 i 2022.

Jeśli chodzi o Euratom, rzecznik powiedział, że "nie ma budżetu jako takiego dla Euratomu, ale wieloletnie ramy finansowe (ogólny budżet UE) obejmują różne oddzielne linie budżetowe Euratomu, w tym na program badawczo-szkoleniowy Euratomu, a także na syntezę jądrową. Te linie budżetowe koncentrowały się głównie na bezpieczeństwie jądrowym i likwidacji elektrowni jądrowych oraz ich konkretnym programie. Budżet programu badawczo-szkoleniowego Euratomu wynosi 1,38 mld EUR (1,5 mld USD) na okres od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2025 r. Kwota ta jest odpowiednio pokrywana z budżetu Euratomu. Kwota ta jest odpowiednio pokryta z budżetu UE, ponieważ potencjalne wkłady Wielkiej Brytanii i krajów wcześniej stowarzyszonych z programem nie zostały uwzględnione przy przyjmowaniu programu".

Komisja Nauki i Technologii brytyjskiej Izby Gmin zajęła się tą sprawą i zgłosiła swoje obawy rządowi Wielkiej Brytanii. W odpowiedzi, w liście wysłanym 5 kwietnia, Andrew Bowie, minister ds. energii jądrowej i sieci w Departamencie Bezpieczeństwa Energetycznego i Net Zero, powiedział, że "brak postępów w stowarzyszeniu badawczo-szkoleniowym Euratom jest frustrujący, zwłaszcza biorąc pod uwagę znaczenie fuzji jądrowej".

Bowie dodał: "Z zadowoleniem przyjmujemy niedawną otwartość UE na dyskusje, po dwóch latach opóźnień. UE nie przedstawiła jeszcze żadnych propozycji dotyczących warunków finansowych stowarzyszenia Wielkiej Brytanii, biorąc pod uwagę, że jesteśmy już dwa lata po 7-letnim programie".

Powiedział, że Wielka Brytania będzie nadal "stawiać interesy przedsiębiorstw i naukowców w całej Wielkiej Brytanii na pierwszym miejscu, aby mogli oni prowadzić przełomowe badania i rozwijać innowacje ze swoimi międzynarodowymi partnerami", i powiedział, że w "odpowiednim czasie" przedstawi dalsze aktualizacje na temat "działań, które podejmujemy, aby przełamać ten impas".

W osobnej odpowiedzi do komisji biznesu i nauki Izby Gmin, wysłanej 17 kwietnia, brytyjska sekretarz ds. nauki, innowacji i technologii, Michelle Donelan, stwierdziła, że rząd Wielkiej Brytanii był zaangażowany we współpracę naukową i badawczą i zgodził się uczestniczyć w programach UE w ramach umowy o handlu i współpracy między Wielką Brytanią a UE (w sprawie przyszłych stosunków między Wielką Brytanią a UE), ale "pomimo tego, że Wielka Brytania dołożyła wszelkich starań, aby odblokować postęp ... nasze stowarzyszenie zostało opóźnione o prawie dwa lata".

Donelan powiedziała, że na posiedzeniu Rady Partnerstwa w dniu 24 marca Wielka Brytania i UE "odnotowały swoją otwartość na kontynuowanie dyskusji na temat stowarzyszenia Wielkiej Brytanii w nadchodzących tygodniach" i powiedziała, że spotkała się z komisarz UE Mariyą Gabriel w celu omówienia współpracy badawczej i "obecnie omawiamy tę kwestię z UE i mamy nadzieję, że nasze negocjacje zakończą się sukcesem. Takie są nasze preferencje. Ale stowarzyszenie musiałoby opierać się na dobrej umowie dla brytyjskich naukowców, przedsiębiorstw i podatników".

Dodała, że biorąc pod uwagę, że Wielka Brytania przegapiła dwa lata zaangażowania, "stowarzyszenie z programem Horyzont Europa musiałoby odbywać się na uczciwych i odpowiednich warunkach. Podobnie, jeśli chodzi o Euratom i Copernicus, dyskusje muszą również odzwierciedlać fakt, że brytyjskie organizacje miały niewielki lub żaden dostęp do tych programów w tym okresie".

W swoim liście do komisji poselskich dodała, że "jeśli nie będziemy w stanie zapewnić stowarzyszenia z programem Horizon Europe na sprawiedliwych i odpowiednich warunkach, wdrożymy Pioneer, naszą odważną, ambitną alternatywę", która otrzymałaby "taką samą kwotę finansowania, jaką Wielka Brytania zapłaciłaby za stowarzyszenie z programem Horizon, gdybyśmy stowarzyszyli się w latach 2021-2027" - 14,6 mld GBP (18,5 mld USD). Dodała: "Podobnie, jako alternatywa dla Euratomu, jeśli nie możemy osiągnąć sprawiedliwych i odpowiednich warunków stowarzyszenia, Departament Bezpieczeństwa Energetycznego i Net Zero współpracuje z brytyjskim Urzędem Energii Atomowej (UKAEA) w celu zaprojektowania ambitnego rozszerzenia działalności w celu wsparcia brytyjskiej strategii fuzji jądrowej, w tym wsparcia zarówno dla projektów sektora prywatnego, jak i publicznego".

W odpowiedzi na prośbę World Nuclear News o aktualizację obecnej sytuacji, rzecznik rządu powiedział: "Posuwamy się naprzód w dyskusjach na temat zaangażowania Wielkiej Brytanii w programy badawcze UE, ale nie będziemy na bieżąco komentować tych dyskusji. Mamy odważny i ambitny zestaw powiązanych środków, które moglibyśmy wdrożyć, gdyby stowarzyszenie nie zostało uzgodnione. Szczegóły opublikujemy w odpowiednim czasie".

 

Opracowano w DEJ na podstawie: WNN, NucNet