Prokuratura Krajowa

Stan faktyczny

W dniu 30 listopada 1998 roku powód zawarł umowę, mocą której zobowiązał się do wykonania usługi. W związku z jej realizacją wystawił zleceniodawcy trzy faktury. Z uwagi na to, że płatność została uregulowana jedynie częściowo, w dniu 11 kwietnia 2000 roku strony zawarły porozumienie o zapłacie. Dłużnik zobowiązał się do zapłaty kwoty 32.212,85 zł w 10 równych miesięcznych ratach, każda po 3.221,29 zł. Strony uzgodniły, że stopa odsetek umownych w razie zwłoki w spłacie to 1 % dziennie.
W związku z niewywiązaniem się przez dłużnika z porozumienia, zostało ono wypowiedziane w dniu 20 stycznia 2001 roku, a w dniu 3 kwietnia 2001 roku Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej wydał w postępowaniu nakazowym nakaz zapłaty, mocą którego zasądził od dłużnika na rzecz powoda kwotę 32.212,85 zł wraz z umownymi odsetkami – 1 % dziennie.
Wszczęte w oparciu o wydany nakaz zapłaty postępowanie egzekucyjne okazało się bezskuteczne. Postanowieniem z dnia 18 czerwca 2003 roku komornik umorzył postępowanie, wskazując, że dłużnik od 2001 roku nie prowadzi działalności gospodarczej, nie posiada majątku ruchomego, bądź nieruchomego i nie pracuje.
Zaznaczyć należy, że w dniu 10 marca 1999 roku dłużnik darował swoim małoletnim synom udziały po 1/20 w nieruchomości położonej w Bielsku-Białej Lipniku, stanowiącej wcześniej składnik jego majątku odrębnego. Natomiast w dniu 19 maja 1999 roku pomiędzy współwłaścicielami powyższej nieruchomości doszło do zniesienia współwłasności bez spłat i ustanowienia służebności mieszkania na rzecz dłużnika i jego żony, którą wyceniono w akcie notarialnym na 200,00 złotych dla każdego z małżonków, po skapitalizowaniu na kwotę 3.000,00 złotych. Wartość przedmiotu umowy została wyceniona na kwotę 253.000,00 złotych.

Postępowania sądowe

Powód wniósł do Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej pozew przeciwko synom dłużnika o uznanie za bezskutecznej w stosunku do niego umowy darowizny udziału w nieruchomości położonej w Bielsku-Białej Lipniku oraz umowy częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości w odniesieniu do przysługującej mu wierzytelności w kwocie 32.212,85 zł z odsetkami, zasądzonej nakazem zapłaty Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej.
Wyrokiem z dnia 2 marca 2004 roku Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny udziału w nieruchomości oraz umowę częściowego zniesienia współwłasności wyżej wymienionej nieruchomości. Sąd I instancji uznał roszczenie powoda za zasadne, wobec tego, że dłużnik wiedział, że czynności te spowodują brak możliwości zaspokojenia wierzycieli – dłużnik poza powodem miał jeszcze innych wierzycieli. Zdaniem sądu była to czynność bezpłatna, dokonana z ich pokrzywdzeniem.
Z orzeczeniem nie zgodzili się pozwani, zaskarżając je. Wyrokiem z dnia 5 maja 2005 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił apelację pozwanych. Zdaniem Sądu, dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Prowadził on działalność gospodarczą i powinien zdawać sobie sprawę, że za zobowiązania, które zaciągnął, musi płacić.
Pismem z dnia 11 lipca 2005 roku pozwani wnieśli do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od przedmiotowego wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach, która postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 sierpnia 2005 roku została odrzucona, zaś postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 roku wniesione zażalenie zostało oddalone.

Sprawa zostanie zbadana przez Sąd Najwyższy

Działając z upoważnienia Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro Zastępca Prokuratora Generalnego Robert Hernand wniósł skargę nadzwyczajną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach, zarzucając mu rażące naruszenie prawa materialnego oraz naruszenie zasad i wartości konstytucyjnych.
Prokurator Generalny podniósł, że wydane przez sąd orzeczenie zostało oparte o wierzytelność zasądzoną prawomocnym nakazem zapłaty w dniu 3 kwietnia 2001 roku określająca odsetki na poziomie 365% rocznie, a więc w wysokości znacznie przekraczającej odsetki ustawowe.
W postępowaniu nakazowym nie badano kwestii wysokości odsetek za zwłokę w spłacie wierzytelności w kontekście lichy, a zatem że jest ona wynikiem nagannego zachowania wierzyciela, sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, rozumianymi jako przyjmowane w społeczeństwie reguły moralnego, słusznego postępowania człowieka.
Należy podnieść, że ustawodawca w celu przeciwdziałania lichwie wprowadził do kodeksu cywilnego art. 58. W myśl art. 58 § 1 i 2 § k.c., nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą, albo mająca na celu obejście ustawy lub sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Natomiast zgodnie z art. 53 § 3 k.c., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Prokurator Generalny podkreślił, że obowiązkiem sądu było zbadanie zasadności zastrzeżenia tak wysokich odsetek w kontekście przepisów prawa i zasad współżycia społecznego, aby przeciwdziałać lichwie, tj. przysparzaniu nadmiernych, niczym nieuzasadnionych w danych stosunkach korzyści dla jednej ze stron. Zastrzeżenie tak wysokich odsetek z tytułu pozostawania w zwłoce w spełnieniu świadczenia, spowodowało niezwykle rażący wzrost zobowiązania.
Kwota główna dochodzona przez wierzyciela to 32.212,85 złotych, a w chwili składania pozwu o uznanie za bezskuteczną wobec niego czynności prawnej, kwota ta znacznie się podwyższyła o odsetki za zwłokę w spełnieniu świadczenia do kwoty około 400.000,00 złotych, natomiast w chwili wyrokowania do 480.937,85 złotych.
W świetle powyższych okoliczności powód nadużył swoich praw wierzyciela. Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego, a niewątpliwie ustalenia w zakresie wysokości odsetek są sprzeczne z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Tym samym powód nadużył swoich praw wierzyciela występując z powództwem o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny udziału w nieruchomości położonej w Bielsku-Białej oraz umowy częściowego zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w Bielsku-Białej Lipniku.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach i orzeczenie co do istoty poprzez uwzględnienie przepisów kodeksu cywilnego dotyczącego ochrony przed lichwą i nadużyciem praw przez wierzyciela sprzecznie z zasadami współżycia społecznego.

Dział Prasowy
Prokuratura Krajowa