Prokuratura Krajowa

Okoliczności sprawy

Sprawa objęta skargą została zapoczątkowana wnioskiem z 14 sierpnia 2013 roku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłych dziadkach, złożonym przez wnioskodawcę w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Lubelskim. Mężczyzna podał, że w skład spadku wchodzi m.in. gospodarstwo rolne, grunty, maszyny rolnicze, samochód itp., a spadkodawcy nie pozostawili testamentu.

Na rozprawie w dniu 10 grudnia 2013 roku syn zmarłych złożył do akt sprawy dokument z dnia 28 czerwca 2012 roku, zawierający rozporządzenie przez jego ojca majątkiem na wypadek śmierci, posiadający cechy testamentu alograficznego. Był to protokół zawierający oświadczenie testatora złożone przez niego w dniu 28 czerwca 2012 roku w obecności kierownika USC oraz dwóch świadków. Zgodnie z jego treścią spadkodawca oświadczył ustnie swoją wolę powołania do całego spadku syna, który przedłożył w sądzie testament. Sporządzony z czynności protokół został podpisany również przez testatora. Sąd nie podjął jednak żadnych czynności procesowych wobec złożonego testamentu.

Następnie 17 kwietnia 2014 roku wnuk zmarłych złożył zapewnienie spadkowe, w którym wskazał m.in., że ani zmarła babka ani dziadek nie sporządzili testamentu, nie było umów o zrzeczenie się dziedziczenia, nikt spadku nie odrzucił. Treść tego zapewnienia z nieznanych przyczyn potwierdził syn, który przedłożył uprzednio testament. Równocześnie obaj oświadczyli, że wnoszą o stwierdzenie nabycia spadku w oparciu o przepisy o dziedziczeniu ustawowym.

Orzeczenie sądu I instancji

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2014 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Lubelskim orzekł o nabyciu spadku po obojgu zmarłych na podstawie ustawy. W uzasadnieniu orzeczenia sąd przyznał się do pomyłki wskazując, iż pomimo przedłożonego testamentu błędnie orzekł w obu przypadkach nabycie spadku na podstawie ustawy.

Złożona w tej sprawie apelacja, przez syna, który przedłożył testament do sądu, została odrzucona, z uwagi na to, że nie uzupełnił w zakreślonym terminie jej braków formalnych. Ta decyzja sądu nie została zaskarżona.

Zarzuty skargi  

Działając z upoważnienia Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro Zastępca Prokuratora Generalnego Robert Hernand wniósł skargę nadzwyczajną od orzeczenia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Lubelskim z 17 kwietnia 2014 roku.

Prokurator Generalny zaskarżył ww. wyrok w części, zarzucając naruszenie zasad, wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej takich jak prawo do własności oraz prawo do dziedziczenia. Ponadto w skardze podniesiono zarzut rażącego naruszenia prawa procesowego tj. art. 670 kodeksu postępowania cywilnego oraz prawa materialnego tj. art. 926 § 2 kodeksu cywilnego poprzez ich niewłaściwe zastosowanie. Wskazano, że konsekwencją tego było zaniechanie przeprowadzenia z urzędu badania, kto jest spadkobiercą i brak otwarcia przez sąd testamentu alograficznego zmarłego oraz orzeczenie nabycia spadku w porządku ustawowym.

Sąd Najwyższy podzielił argumentację Prokuratora Generalnego

W wyroku z dnia 12 stycznia 2021 roku Sąd Najwyższy uznał zasadność podniesionych w skardze nadzwyczajnej zarzutów. Wskazał, że w demokratycznym państwie prawa nie powinno się ostać postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, które w sposób oczywiście błędny stwierdza porządek dziedziczenia według przepisów ustawy, a nie na podstawie testamentu, przy braku jakichkolwiek rozważań i oceny jego ważności.

Sąd Najwyższy zaznaczył, że o rażącym charakterze naruszenia prawa świadczą również skutki, jakie ono wywołuje. Sąd spadku ma obowiązek orzekać w ramach wyznaczonych normami prawa materialnego oraz na podstawie wyników przeprowadzonego postępowania dowodowego. W przypadku objętym skargą, testament został złożony, pomimo tego doszło do rozstrzygnięcia bez wzięcia go pod uwagę.

Sąd Najwyższy wskazał, że dostrzegając na etapie apelacji jej braki, sąd odwoławczy mógł zarówno zawiadomić z urzędu prokuratora o toczącym się postępowaniu wskazując przyczynę, dla której jego udział w postępowaniu na etapie zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji jest potrzebny albo pouczyć stronę o zasadności ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika. Sprawa rozstrzygnięta z pominięciem oceny złożonego nieotwartego i nieogłoszonego testamentu, narusza autonomię woli testatora, godzi w powagę wymiaru sprawiedliwości, jak również konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz zasady z niej wynikające, tj. zasadę zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, a także konstytucyjne prawo dziedziczenia i prawo do sądu.

Sąd Najwyższy uwzględniając skargę Prokuratora Generalnego uchylił wyrok w zaskarżonym zakresie i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Tomaszowi Lubelskim do ponownego rozpoznania.

Dział Prasowy

Prokuratura Krajowa