Prokuratura Krajowa

Okoliczności sprawy

Sprawa dotyczy stwierdzenia wykonalności prawomocnego orzeczenia Sądu Ekonomicznego dla Obwodu Mińskiego z 7 maja 2020 roku wydanego w postępowaniu, którego uczestnikiem był obywatel Polski. Zgodnie z nim mężczyzna miał zapłacić ponad 11 tys. Euro tytułem odsetek za opóźnienie oraz kwotę blisko 3 tys. rubli białoruskich obejmującą łącznie zwrot opłaty skarbowej i koszty związane z tłumaczeniem dokumentów oraz pomocą prawną. Wniosek o stwierdzenie wykonalności tego orzeczenia na terenie RP złożył prywatny przedsiębiorca z Białorusi.

Oddalony wniosek

Sąd Okręgowy w Białymstoku w październiku 2020 roku wniosek oddalił, dopatrując się przeszkód w uznaniu orzeczenia państwa obcego z uwagi na pozbawienie dłużnika w toczącym się poza granicami kraju postępowaniu sądowym możliwości obrony. W uzasadnieniu decyzji stwierdził, że Sąd Ekonomiczny dla Obwodu Mińskiego przeprowadził rozprawę pod nieobecność dłużnika, który powiadomił sąd, że z przyczyn obiektywnych (zamknięte granice państw, zakaz poruszania się w związku z pandemią COVID-19, brak paszportu) nie będzie mógł się stawić, a dodatkowo oddalił wszystkie jego wnioski dowodowe, po czym wydał wyrok. Zdaniem Sądu Okręgowego uznanie takiego orzeczenia za wykonalne na terenie Rzeczpospolitej Polskiej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego tj. prawem do sprawiedliwego procesu sądowego.

Z powyższą decyzją nie zgodził się przedsiębiorca białoruski wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia. W skierowanym zażaleniu, zarzucił Sądowi Okręgowemu w Białymstoku naruszenie przepisów dwustronnej umowy między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Białoruś o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych, rodzinnych, pracowniczych i karnych sporządzonej w Mińsku 26 października 1994 roku podnosząc, że w maju 2020 roku granice państwa nie były zamknięte, nie istniał też zakaz poruszania się w związku z pandemią COVID a uczestnik jeszcze w lutym 2020 roku był powiadomiony o terminie posiedzenia i mógł choćby udzielić pełnomocnictwa procesowego białoruskiemu adwokatowi do obrony swych praw przed sądem.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

Postanowieniem z 10 lutego 2021 roku Sąd Apelacyjny w Białymstoku uznał zażalenie za zasadne i zmienił zaskarżone orzeczenie stwierdzając wykonalność wyroku Sądu Ekonomicznego dla obwodu Mińskiego z 7 maja 2020 roku na terenie RP, któremu nadał klauzulę wykonalności. W jego ocenie uczestnik miał możliwość podjęcia czynności dla obrony swych praw na wcześniejszym etapie postępowania, a nawet nie uprawdopodobnił kwestii niedysponowania w tamtym czasie paszportem. Zdaniem sądu apelacyjnego nie sposób było uznać, że nieuwzględniony wniosek o odroczenie rozprawy i oddalenie wniosków dowodowych uczestnika faktycznie pozbawiło go możliwości obrony swych praw.

Skarga Nadzwyczajna Prokuratora Generalnego

Prokurator Generalny zaskarżył powyższe postanowienie w całości zarzucając mu naruszenie zasady wolności i praw człowieka i obywatela, określonych w Konstytucji RP, prawa do rzetelnej procedury, zasady zaufania obywatela do państwa
i stanowionego przez nie prawa wskazując, że w sprawie tej doszło do zasadniczej „niesprawiedliwości proceduralnej” w związku z naruszeniem naczelnych zasad procesowych jak choćby kontradyktoryjności i prawa do obrony. Podniesiono, że sąd pominął okoliczności, z których wynika, że wyrok białoruskiego sądu zawiera sprzeczne z przepisami polskiego prawa orzeczenie w zakresie odsetek maksymalnych za opóźnienie (0,5 % dziennie). W tym przypadku, zdaniem skarżącego zostały rażąco naruszone przepisy prawa materialnego i  procesowego, a więc uznanie tego orzeczenia za wykonalne było sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.

Strona pozbawiona możliwości obrony swych praw

Skarżący zarzucił także oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu ze zgromadzonym materiałem dowodowym polegającą na uznaniu, że wnioskodawca wykazał, że strona była prawidłowo powiadomiona o terminie rozprawy i nie została pozbawiona możliwości obrony swych praw. Z ustalonych okoliczności i analizy akt sprawy natomiast wynika, że wnioskodawca nie załączył obligatoryjnych dokumentów potwierdzających, że strona wobec której wydano orzeczenie otrzymała wezwanie na termin rozprawy określony w dwóch kolejnych dniach maja 2020 roku we właściwym czasie i trybie. Mimo tego braku sąd wydał wyrok nie uwzględniając dodatkowo wniosku uczestnika, powołującego się na brak paszportu, który miał odebrać w końcu maja 2020 roku o odroczenie rozprawy, jak też wniosku o jego przesłuchanie na terenie Konsulatu Generalnego Białorusi w Białymstoku, pozbawiając go tym samym możliwości obrony.

Wyrok białoruskiego sądu niezgodny z polskim porządkiem prawnym

Podzielając w znacznej mierze zasadność zarzutów skargi nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu swej decyzji Sąd Najwyższy podkreślił, że przy ocenie skuteczności
i wykonalności zagranicznego orzeczenia co do zasady przyjmuje się wyłączenie merytorycznej kontroli jego prawidłowości. Jednak nieodzowne jest, by sąd polski przy ocenie niesprzeczności uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznego orzeczenia zweryfikował czy jego treść oraz prawo, na jakim zostało oparte są zgodne
z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego. Zdaniem Sądu Najwyższego treść orzeczenia Sądu Ekonomicznego dla Obwodu Mińskiego prima facie narusza polski porządek publiczny – zarówno w zakresie proceduralnym z uwagi na stwierdzone nieprawidłowości dotyczące obrony praw strony postępowania, jak i materialnym, poprzez zasądzenie odsetek w wysokości znacząco przekraczającej wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie dozwolonych w prawie polskim. Stwierdzenie zaś tego rodzaju naruszeń winno wiązać się z koniecznością odmowy wykonania orzeczenia białoruskiego, czego Sąd Apelacyjny w Białymstoku podejmując zaskarżoną decyzję nie uwzględnił.

Dział Prasowy

Prokuratura Krajowa