Prokuratura Krajowa

Sąd Apelacyjny w Warszawie, przy rozpoznawaniu środków odwoławczych w dwóch sprawach, zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego wymagające zasadniczej wykładni ustawy (w trybie art. 441 § 1 kpk).

1. Skuteczność powołania Prokuratora Krajowego bez opinii Prezydenta RP

W pierwszej sprawie (I KZP 6/24) Sąd Apelacyjny w Warszawie zapytał (de facto), czy powołanie na funkcję Prokuratora Krajowego, bez uzyskania opinii Prezydenta RP, było skuteczne. 

Prokuratura Krajowa w stanowisku z dnia 29 sierpnia 2024 r., uzupełnionym przy piśmie z 4 listopada 2024 r., wniosła o odmowę podjęcia uchwały, wobec niespełnienia przesłanek warunkujących dopuszczalność wystąpienia do SN z wnioskiem na podstawie art. 441 § 1 kpk. W szczególności prokurator zaznaczył, iż w sprawie nie występuje „zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy”.

W zakresie merytorycznym prokurator wskazał, iż „przedstawienie opinii przez Prezydenta nie ma charakteru kreacyjnego dla aktu powołania Prokuratora Krajowego”. Dla oceny skuteczności aktu powołania Prokuratora Krajowego znaczenie miał fakt wystąpienia przez Prezesa Rady Ministrów do Prezydenta RP o wyrażenie opinii co do kandydatury Dariusza Korneluka na stanowisko Prokuratora Krajowego. Wyrażenie opinii negatywnej nie wywoływałoby negatywnego skutku dla powołania kandydata na stanowisko Prokuratora Krajowego. Tym bardziej skutku takiego nie może wywołać brak opinii. 

Wobec powyższego prokurator wyraził stanowisko, iż brak opinii Prezydenta RP nie wpływa na skuteczność powołania Prokuratora Krajowego.

2. Skuteczność powierzenia obowiązków Prokuratora Krajowego

W drugiej sprawie (I KZP 7/24) Sąd Apelacyjny w Warszawie zwrócił się do SN z pytaniami, czy „na mocy decyzji Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska wydanej w dniu 12 stycznia 2024 r. na wniosek Prokuratora Generalnego Adama Bodnara, Jacek Bilewicz został skutecznie powołany na stanowisko I Zastępcy Prokuratora Generalnego pełniącego obowiązki Prokuratora Krajowego”, a co za tym idzie, czy mógł on skutecznie powoływać kolejne osoby do pełnienia funkcji w prokuraturze (konkretnie Prokuratora Okręgowego w Warszawie).

Prokuratura Krajowa w stanowisku z dnia 30 sierpnia 2024 r., uzupełnionym przy piśmie z 16 października 2024 r., wniosła o odmowę podjęcia uchwały, wobec niespełnienia przesłanek warunkujących dopuszczalność wystąpienia do SN z "zagadnieniem prawnym" w trybie art. 441 § 1 kpk. 

W części merytorycznej uzasadnienia stanowiska prokurator podkreślił, iż instytucja „pełnienia obowiązków” była i jest wielokrotnie stosowana w prokuraturze w związku z koniecznością tymczasowej obsady różnych funkcji pełnionych przez prokuratorów, w tym także funkcji Prokuratora Krajowego. Podstawową przyczyną powierzenia „pełnienia obowiązków” w prokuraturze jest sytuacja, gdy z różnych przyczyn nie ma faktycznych lub prawnych możliwości obsadzenia wakatu na funkcji, a istnieje niezwłoczna potrzeba realizacji obowiązków lub uprawnień jej przynależnych.

Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratury i jest odpowiedzialny za jej prawidłowe funkcjonowanie. Jednym z uprawnień Prokuratora Generalnego jest prawo (i obowiązek) wnioskowania do Prezesa Rady Ministrów o powołanie Prokuratora Krajowego (art. 14 § 1 ustawy Prawo o prokuraturze), jako pierwszego zastępcy Prokuratora Generalnego.

Skoro Prokurator Generalny jest uprawniony do przedstawienia kandydata na stanowisko Prokuratora Krajowego i wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów o powołanie wskazanej przez niego osoby do pełnienia tej funkcji, to tym bardziej jest on uprawniony do wskazywania Prezesowi Rady Ministrów osoby, której w jego ocenie należałoby powierzyć okresowe pełnienie obowiązków Prokuratora Krajowego w sytuacji, gdy funkcja ta pozostaje nieobsadzona, a istnieje pilna potrzeba wykonywania kompetencji z nią związanych.

Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w związku ze stwierdzeniem przez Prokuratora Generalnego, iż od 12 stycznia 2024 r. Dariusz Barski pozostaje w stanie spoczynku, co powoduje niemożność sprawowania przez niego funkcji Prokuratora Krajowego. Prokurator Generalny miał więc prawne i faktyczne przesłanki, aby wystąpić do Prezesa Rady Ministrów o powierzenie pełnienia obowiązków Prokuratora Krajowego Jackowi Bilewiczowi. 

Powierzanie obowiązków związanych z pełnieniem funkcji w prokuraturze jest utrwaloną i wielokrotnie stosowaną praktyką.

Przykładowo w dniu 13 czerwca 2007 r. premier Jarosław Kaczyński powierzył prokuratorowi Dariuszowi Barskiemu pełnienie obowiązków Prokuratora Krajowego na okres od dnia 13 czerwca 2007 r. do dnia 12 grudnia 2007 r. 

Praktyka ta była również wielokrotnie stosowana w latach 2016-2024 pod rządami obecnie obowiązującej ustawy Prawo o prokuraturze. W pisemnym stanowisku z dnia 30 sierpnia 2024 r. prokurator wskazał kilkadziesiąt przykładów powierzenia pełnienia obowiązków związanych z różnymi funkcjami w prokuraturze, w tym funkcjami prokuratorów regionalnych i dyrektorów departamentów w Prokuraturze Krajowej. 

Wobec powyższych argumentów prokurator wyraził stanowisko, iż powierzenie przez Prezes Rady Ministrów Donalda Tuska obowiązków Prokuratora Krajowego Jackowi Bilewiczowi było prawnie skuteczne.

Powierzenie pełnienia obowiązków oznacza powierzenie wszystkich uprawnień i obowiązków przynależnych do danej funkcji, w tym także kompetencji władczych. Pełniący obowiązki Prokuratora Krajowego Jacek Bilewicz miał więc prawo powierzyć prokuratorowi Piotrowi Kowalikowi pełnienie obowiązków Prokuratora Okręgowego w Warszawie. Zwłaszcza, iż p.o. Prokuratora Krajowego Jacek Bilewicz wykonywał w tym zakresie polecenie pisemne Prokuratora Generalnego. W dniu 27 stycznia 2024 r. Prokurator Generalny Adam Bodnar polecił mu odwołanie prokuratora Mariusza Dubowskiego z funkcji Prokuratora Okręgowego w Warszawie, a 1 lutego 2024 r. polecił powierzenie tych obowiązków prokuratorowi Piotrowi Kowalikowi.

Postanowienia Sądu Najwyższego

Do rozpoznania powyższych spraw wyznaczony został Sąd Najwyższy w składzie: SSN Wiesław Kozielewicz, SSN Michał Laskowski i SSN Jarosław Matras.

Po wysłuchaniu stron Sąd Najwyższych wydał dziś postanowienia o odmowie podjęcia uchwał w obu sprawach, z uwagi na niespełnienie przesłanek z art. 441 § 1 kpk warunkujących dopuszczalność zwrócenia się do SN z wnioskiem o rozstrzygnięcie „zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy”. Tym samym Sąd Najwyższy w pełni podzielił stanowisko procesowe Prokuratury Krajowej.

W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy odniósł się jednakże merytorycznie do kwestii przedstawionych przez Sąd Apelacyjny w Warszawie.

1. W zakresie pierwszej sprawy (I KZP  6/24) Sąd Najwyższy stwierdził, że Prezes Rady Ministrów przed podjęciem decyzji o powołaniu prok. Dariusza Korneluka na Prokuratora Krajowego podjął wszystkie niezbędne działania przewidziane w procedurze nominacyjnej gwarantujące prawidłowość tego aktu. Prezes Rady Ministrów skierował do Prezydenta RP wniosek o wyrażenie opinii w tym zakresie, przy czym przedstawienie opinii jest uprawnieniem Prezydenta, nie zaś jego obowiązkiem. Prezydent z tego uprawnienia nie skorzystał i opinii nie przedstawił. Brak opinii Prezydenta RP można interpretować jako wyrażenie opinii negatywnej, co nie skutkuje wadliwością aktu powołania Dariusza Korneluka. Zdaniem Sądu brak jest więc podstaw do kwestionowania trybu powołania Prokuratora Krajowego.

2. W zakresie drugiej sprawy (I KZP 7/24) Sąd Najwyższy wskazał na brak kognicji sądu karnego do rozstrzygania kwestii o charakterze administracyjno-prawnym oraz z zakresu prawa pracy. Sąd stwierdził, że tak długo jak sąd administracyjny nie zakwestionuje kompetencji p.o. Prokuratora Krajowego Jacka Bilewicza w zakresie powierzonych mu obowiązków, tak długo wszystkie podejmowane przez niego działania znajdują umocowanie w obowiązujących przepisach.

Sąd Najwyższy sporządzi pisemne uzasadnienia dzisiejszych postanowień. 
 

Aktualizacja z dnia 4 grudnia 2024 r.: w dniu 3 grudnia 2024 r. Sąd Najwyższy doręczył Prokuraturze Krajowej postanowienia wraz z pisemnymi uzasadnieniami.
 

prok. Przemysław Nowak
Rzecznik Prasowy
Prokuratury Krajowej