Prokuratura Krajowa

Stan faktyczny

30 kwietnia 2003 roku doszło do zawarcia pożyczki w kwocie 3 tysięcy złotych. Zgodnie z umową miała zostać spłacona do 30 czerwca 2003 roku. Równocześnie pożyczkobiorca zobowiązał się, że w przypadku braku spłaty w wyznaczonym terminie, za każdy dzień zwłoki zapłaci kwotę 50 złotych, a od 1 sierpnia 2003 roku kwotę 200 złotych za każdy dzień zwłoki.

Z uwagi na brak spłaty pożyczki, pożyczkodawca wystąpił 5 lipca 2004 roku z pozwem do Sądu Rejonowego w Sokołowie Podlaskim. Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 30 sierpnia 2004 roku sąd orzekł, że pozwany winien zapłacić powodowi kwotę 3 tysięcy złotych wraz z umownymi odsetkami w wysokości i w sposób określony w umowie oraz wraz z kosztami postępowania w kwocie 60 złotych.

Nakaz zapłaty nie został zaskarżony i uprawomocnił się.

Rażące naruszenie prawa materialnego oraz procesowego

Działając z upoważnienia Prokuratora Generalnego Zbigniewa Ziobro Zastępca Prokuratora Generalnego Robert Hernand wniósł skargę nadzwyczajną od nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Sokołowie Podlaskim.

Prokurator Generalny zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego i procesowego. Wskazał, że dysproporcja pomiędzy kwotą pożyczki wynoszącą 3 tysiące złotych, a kwotą do zapłaty wynikającą z nakazu pozwala na uznanie, że określone w umowie oprocentowanie było sprzeczne z celem i naturą umowy pożyczki oraz zasadami współżycia społecznego. Ustalone w umowie odsetki przekraczały bowiem kwotę 73 tysięcy złotych w stosunku rocznym.

Prokurator Generalny podkreślił, że celem umowy pożyczki nie może być nadmierne wzbogacenie po stronie pożyczkodawcy i faktyczne doprowadzenie pożyczkobiorcy do pozbawienia go jakiejkolwiek możliwości spłaty zadłużenia.

Oczywiście umowa pożyczki może zapewniać pożyczkodawcy wymierne korzyści np. w postaci odsetkowej. Nie powinna natomiast dawać mu nadmiernych zysków, niemożliwych do osiągnięcia w normalnym obrocie, zwłaszcza, jeśli stanowi wykorzystanie sytuacji finansowej dłużnika otrzymującego pożyczkę.

Usankcjonowanie nakazem zapłaty żądania wygórowanych kwot, całkowicie nieproporcjonalnych do wysokości udzielonej pożyczki jest sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości, tym bardziej że prawomocny nakaz zapłaty opatrzony klauzulą wykonalności jest podstawą możliwości egzekwowania przez wierzyciela wskazanych w nim kwot, przy pomocy środków przymusu sankcjonowanych przez Państwo.

Lichwiarskie odsetki

Zastrzeżenie wysokości odsetek, jako dochodu od kapitału, powinno być zgodne z funkcją, jaką pełnią odsetki, czyli refundować wierzycielowi spadek wartości pieniądza i dawać dochód, jaki wynikałby z przeciętnej lokaty lub inwestycji pieniężnej w okresie, w którym korzysta się z pieniędzy, nawet po terminie ich zwrotu.

Zapisy umowy pożyczki, której dotyczy skarga, zastrzegające tak nieproporcjonalne odsetki za zwłokę, stanowią niewątpliwie lichwę, są bowiem wynikiem nagannego zachowania wierzyciela, sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.

Wysokość odsetek winna bowiem być wiązana z ekwiwalentnością wynagrodzenia pożyczkodawcy, stanowić zabezpieczenie wymuszenia terminowości spłaty zadłużenia, a nie stanowić niemożliwe do wykonania dla pożyczkobiorcy zobowiązanie do zapłaty. Wskazana kwotowo wysokość odsetek czyniła bowiem niemożliwym spłatę zadłużenia głównego.

Uznając, że zapisy i cel umowy zawartej w dniu 30 kwietnia 2003 roku w zakresie dotyczącym wysokości odsetek za zwłokę w spełnieniu świadczenia były sprzeczne zarówno z naturą stosunku pożyczki, jak i zasadami współżycia społecznego, przyjąć należy, że postanowienia umowy w tym zakresie są nieważne. Natomiast roszczenie o zapłatę odsetek mających charakter „lichwiarski”, jako wynikające z nieważnej w tym zakresie umowy pożyczki, jest oczywiście bezzasadne.

Podzielając argumentację Prokuratora Generalnego, Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego uchyliła zaskarżony nakaz zapłaty w całości i przekazała sprawę do ponownego rozpoznania sądowi rejonowemu.

Szeroko zakrojone działania prokuratury

Powyższa skarga to tylko jeden z przykładów skutecznej walki prokuratury z lichwą. Zaznaczyć należy, że w ramach działań na rzecz poszkodowanych lichwą prokuratorzy podejmują własne środki prawne, jak i przyłączają się do toczących się postępowań. Bronią praw poszkodowanych nie tylko przed sądami powszechnymi ale także przed Sądem Najwyższym. Prokuratorzy szczególną uwagę poświęcają osobom, które wskutek wieku, przymusowej sytuacji życiowej czy zdrowotnej znalazły się w sytuacji, która doprowadziła do zagrożenia bądź utraty prawa własności nieruchomości.

Wskazać należy, iż w latach 2017-2020 prokuratorzy skierowali 115 środków prawnych na rzecz osób poszkodowanych, które w wyniku lichwiarskich działań, utraciły prawo własności nieruchomości bądź taką utratą są zagrożone. 48 postępowań sądowych zostało zakończonych prawomocnymi wyrokami uwzględniającymi powództwo prokuratora. W wyniku podjętych działań prokuratorzy doprowadzili do odzyskania mienia utraconego czy też zagrożonego utratą w wysokości ponad 4.5 miliona zł, natomiast we wszystkich 115 postępowaniach wartość mienia utraconego czy zagrożonego utratą to kwota niemal 25 milionów zł.

W sprawach dotyczących lichwy prokuratorzy działają także na etapie postępowania egzekucyjnego, kierując powództwa przeciwegzekucyjne, w tym o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych, czy wnioski o wstrzymanie bądź o zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Prokuratorzy widząc potrzebę ochrony praworządności i praw obywateli zgłosili udział do 92 postępowań sądowych zainicjowanych przez inne podmioty. Spośród wyżej wymienionych 24 zostały zakończone orzeczeniami korzystnymi dla poszkodowanych, pozostałe pozostają w biegu.

Dział Prasowy

Prokuratura Krajowa