Prokuratura Krajowa

Prokurator Generalny Adam Bodnar korzystając z uprawnienia wynikającego z art. 13 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r Prawo o prokuraturze (Dz.U. 2024 poz. 390) wydał w dniu 13 listopada 2024 r. „Wytyczne w sprawie czynności podejmowanych przez prokuratorów występujących przed Sądem Najwyższym wobec stwierdzenia, że w składzie orzekającym wyznaczonym do rozpoznania sprawy bierze lub brał udział sędzia powołany do pełnienia urzędu na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz.3)”. 

Wytyczne stanowią reakcję na niejednolitą praktykę prokuratorów biorących udział w rozprawach i posiedzeniach przed Sądem Najwyższym w zakresie oceny należytej obsady sądu w związku z udziałem w składach orzekających osób powołanych na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa po 2017 r. Mają służyć ukształtowaniu modelu aktywności prokuratorów w tego rodzaju sytuacjach.

Celem Wytycznych jest:

• precyzyjne i jasne określenie podstaw prawnych i orzeczniczych uprawniających do badania, czy składy orzekające gwarantują stronom postępowania prawo do bezstronnego i niezależnego sądu,
   
• wskazanie modelu postępowania prokuratora w sytuacji, gdy:
  
        - prokurator podejmuje inicjatywę w zakresie przeprowadzenia kontroli spełnienia wymogów niezależności i bezstronności przez sędziów Sądu Najwyższego orzekających w sprawie,
  
        - prokurator przedstawia stanowisko procesowe w odniesieniu do sformułowanych przez strony zarzutów kasacyjnych stanowiących bezwzględną przyczynę odwoławczą w postaci nienależytej obsady sądu (art. 439 § 1 pkt 2 kpk),  bądź sam taki zarzut podnosi.

Prokurator Generalny zwraca uwagę, że ocena statusu sędziów powołanych z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej po dniu 17 stycznia 2018 r. powinna uwzględniać orzecznictwo odnoszące się do podstaw faktycznych i prawnych tych powołań, a w tym:

• uchwałę połączonych Izb Sądu Najwyższego: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 stycznia 2020 r., sygn. BSA I-4110-1-20 (OSNKW 2020/2/7), mająca moc zasady prawnej,
   
• uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2022 r., sygn. I KZP 2/22 (Lex nr 3348360) wraz z przywołanymi w jej uzasadnieniu orzeczeniami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.  

W świetle powyższych uchwał wyznaczenie do składu orzekającego sędziego powołanego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej po 2017 r. powoduje konieczność badania, czy obsada sądu z jego udziałem, w konkretnych okolicznościach sprawy, nie narusza standardu niezawisłego, niezależnego i bezstronnego sądu w rozumieniu art. 55 Konstytucji, a także w rozumieniu art. 6  ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. 

Orzecznictwo sądów polskich i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wypracowało kryteria jakie należy brać pod uwagę przy ocenie, czy skład orzekający spełnia wymogi bezstronnego i niezawisłego sądu, czy też należy przyjąć, że jest to sąd nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 kpk. 

Na uwadze należy również mieć treść opinii wspólnej Europejskiej Komisji na Rzecz Demokracji przez Prawo (Komisja Wenecka) i Dyrekcji Generalnej Praw Człowieka i Rządów Prawa Rady Europy przyjętej przez Komisję Wenecką na 140 sesji plenarnej w dniach 11-12 października 2024 r.

Jak wskazuje się w Wytycznych ocena bezstronności i niezawisłości sędziego powołanego na urząd przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej po 2017 r. może nastąpić w ramach tzw. kontroli prewencyjnej, tj. w trakcie postępowania bądź na wcześniejszym etapie, po wyznaczeniu składu orzekającego, oraz w ramach tzw. kontroli następczej, tj. przy rozpoznawaniu zwyczajnych i nadzwyczajnych środków odwoławczych. 

Wytyczne koncentrują się na udziale prokuratora przed Sądem Najwyższym i dlatego też w swej treści wskazują na zagadnienia mające praktyczne znaczenie dla podejmowanych przez prokuratora działań w zakresie zagwarantowania stronom prawa do bezstronnego i niezawisłego sądu, poprzez ocenę spełnienia tego kryterium przez składy orzekający. 

Prokurator jest uprawniony do:

• kierowania wniosków o przeprowadzenie testu na podstawie art. 29 § 5 i 8 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024, poz. 662) lub wniosków o wyłączenie sędziów powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3) oraz popierania zasadnych wniosków w tym przedmiocie złożonych przez strony,
   
• kierowania wniosków o wyłączenie sędziów powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3) – wyznaczonych do rozpoznania wniosków o wyłączenie sędziego,
   
• popierania zarzutów podniesionych w kasacji stron w sprawach, w których zasadnie sformułowano zarzut bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 2 kpk – nienależyta obsada sądu,
   
• podnoszenia zarzutu z art. 439 § 1 pkt 2 kpk albo art. 379 § 1 pkt 4 kpk w kasacji i skardze kasacyjnej Prokuratora Generalnego – w sytuacji ujawnienia okoliczności wskazujących na ich zaistnienie w ramach dokonywanej w Prokuraturze Krajowej oceny prawomocnych wyroków,
   
• kierowania wobec sędziów wyznaczonych do rozpoznania wniosków o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa w trybie art. 83 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024. Poz. 622), a powołanych do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym na podstawie wniosku Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3), wniosków o  przeprowadzenie testu na podstawie art. 29 § 5 i 8 ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2024, poz. 662) lub wniosków o ich wyłączenie, a także o wyłączenie sędziów powołanych w tym samym trybie, wyznaczonych do rozpoznania tych wniosku.

Wytyczne nie mają charakteru polecenia, zawierają element oczekiwanego sposobu postępowania przez prokuratorów, wskazując kierunki działania przy zaistnieniu określonych okoliczności, uwzględniając obowiązujący stan prawny i orzecznictwo. Prokurator biorący udział w rozprawach i posiedzeniach przed Sądem Najwyższym zachowuje swobodę oceny co do zagwarantowania przez skład orzekający prawa do bezstronnego i niezawisłego sądu oraz swobodę prezentowania stanowisk procesowych w tym zakresie.

Wytyczne nie zastępują ani nie zmieniają obowiązującego prawa.

Krajowa Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym pozytywnie zaopiniowała projekt Wytycznych. 


prok. Anna Adamiak
Rzecznik Prasowy
Prokuratora Generalnego