Prokuratura Krajowa

Celem wydania Wytycznych jest ujednolicenie standardów prowadzenia postępowań w tej kategorii spraw, co zapewnieni skuteczne ściganie sprawców procederu, wywołującego negatywne skutki z punktu widzenia ochrony zdrowia publicznego.
 
Odwrócony łańcuch dystrybucji leków to pozyskiwanie z rynku detalicznego produktów leczniczych, w celu ich sprzedaży podmiotom zagranicznym po cenach znacznie wyższych niż ceny krajowe. Taki sposób działania powoduje ograniczenie dostępności produktów leczniczych na rynku krajowym, a tym samym stwarza poważne zagrożenie dla prawidłowości procesu leczenia pacjentów, a nawet może zagrażać ich życiu i zdrowiu.

Mechanizm ten jest wieloetapowy i mogą w nim uczestniczyć:

• apteki, które odsprzedają hurtowniom leki przeznaczone do sprzedaży dla pacjentów,
• podmioty lecznicze będące pośrednikami w transakcjach pomiędzy aptekami, a hurtowniami, w celu stworzenia pozorów legalności transakcji,
• hurtownie, które pozyskują leki z rynku detalicznego, w celu odsprzedaży kolejnym podmiotom,
• hurtownie sprzedające i wywożące leki za granicę,
• podmioty pośredniczące między hurtowniami, które pozyskały leki z rynku detalicznego, a hurtowniami dokonującymi zbycia za granicę. 

Prokuratur Generalny zwraca uwagę, że prowadzenie postępowań w zakresie tej kategorii przestępstw wymaga szczegółowej analizy unormowań dotyczących rynku farmaceutycznego, może mieć to bowiem wpływ na ocenę zrealizowania poszczególnych znamion przestępstw związanych z tym procederem. Analiza stanu prawnego powinna uwzględniać zmiany legislacyjne, które mają istotne znaczenie w aspekcie ustalenia odpowiedzialności karnej poszczególnych podmiotów uczestniczących w mechanizmie, a także penalizacji wszystkich jego etapów.  

Wytyczne zawierają szczegółowe wskazówki co do przyjęcia prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu w tej kategorii spraw w kontekście wprowadzanych zmian legislacyjnych.

W toku postępowań przygotowawczych, których przedmiotem jest odwrócony łańcuch dystrybucji leków, należy mieć na uwadze skutki, które w okolicznościach danej sprawy mogły zostać spowodowane przez zachowanie sprawców czynu. Uzasadnia to podejmowanie czynności dowodowych zmierzających do ustalenia, czy mogło dojść w ramach tego procederu do popełnienia przestępstwa z art. 165 kk, bądź innych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu.

Mając na uwadze zapewnienie skuteczności w ściganiu sprawców przestępstw Wytyczne wskazują na konieczność dokonania w postępowaniu ustaleń, odnoszących się do stwierdzenia:

• czy w ramach procederu funkcjonowała zorganizowana grupa przestępcza (art. 258 § 1 kk),
• czy sprawca z popełniania przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu ( art. 65 § 1 kk, art. 271 § 3 kk),
• czy przekazanie leków w ramach dokonywanych transakcji dystrybucji było uzasadnione prowadzoną przez podmiot działalnością leczniczą w kontekście rodzaju tej działalności oraz charakterystyki świadczonych usług, w myśl zapisów ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. poz. 799, ze zm.) oraz aktów wykonawczych Ministra Zdrowia, 
• czy przedmiotem mechanizmu dystrybucji były leki refundowane i nierefundowane, co ma istotne znaczenie dla prawidłowego określenie osiągniętej w tym procederze korzyści majątkowej.

Zawarte wskazówki metodyczne odnoszą się również do podejmowanych przez prokuratora w toku postępowania przygotowawczego decyzji procesowych, a w tym: postanowienia o przedstawieniu zarzutów i zabezpieczenia mienia na poczet przepadku korzyści pochodzącej z przestępstwa (art. 45 § 2 kk).

Wytyczne podkreślają konieczność kierowania się zasadą ekonomiki procesowej, a tym samym dążenia do jak najszybszego i najefektywniejszego prowadzenia postępowań karnych. Zwracają też uwagę na wymóg bieżącego koordynowania postępowań w kierunku treści zarzutów zawartych w postanowieniach o przedstawieniu zarzutów, a przede wszystkim w aktach oskarżenia, w celu uniknięcia skutków wystąpienia res iudicata. 
Prokurator uczestniczący w postępowaniu jurysdykcyjnym formułując wnioski co do wymiaru kary powinien uwzględnić wysoki stopień społecznej szkodliwości tego rodzaju czynów, stanowiących istotne zagrożenie dla ochrony zdrowia publicznego.

Wskazówki metodyczne poddają pod rozwagę prokuratorów prowadzących tego typu postępowania zainicjowanie kontroli podmiotów leczniczych w trybie art. 118 i art. 119 ustawy o działalności leczniczej, a także w trybie art. 81 ust 2 pkt 4 i art. 103 ust. 1 pkt 2 ustawy prawo farmaceutyczne. 
W przypadku prawomocnego skazania farmaceuty zasadnym jest rozważenie zainicjowania postępowania administracyjnego zmierzającego do pozbawienia prawa wykonywania zawodu (art. 21 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 10 grudnia 2022 r. o zawodzie farmaceuty - Dz.U. z 2024 r. poz. 676 ze zm.).

Wytyczne z dnia 17 listopada 2024 r. derogowały wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia 17 września 2019 r. w sprawie zasad prowadzenia postepowań przygotowawczych o przestępstwa związane z mechanizmem tzw. „odwróconego łańcucha dystrybucji leków” oraz zalecenia zawarte w piśmie Dyrektora Departamentu ds. Przestępczości Gospodarczej z dnia 6 września 2016 r. i polecenie Prokuratora Krajowego z dnia 5 czerwca 2017 r. odnoszące się do tej tematyki.

Wytyczne uzyskały pozytywną opinię Krajowej Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym.


prok. Anna Adamiak
Rzecznik Prasowy
Prokuratora Generalnego