Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Głubczycach

Występująace w środowisku pracy czynniki i procesy rakotwórcze i mutagenne wymagają od pracodawców spełnienia szczególnych wymagań względem prowadzenia stosownych rejestrów oraz udzielania odpowiednich informacji Opolskiemu Pańswowoemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu. Do obowiązków tych należą:

• prowadzenie "Rejestru prac, kórych wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym";
• prowadzenie "Rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym";
• przekazania „Informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach i procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w środowisku pracy” do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego oraz właściwego okręgowego inspektora pracy

Często identyfikowanym problemem dla pracodawców jest interpretacja, czy pracownicy rzeczywiście pracują "w obecności" czynników rakotórczych lub mutagennych, czy też nie, a w związku z powyższym, czy opisane obowiązki muszą przez nich zostać spełnione.

Dlatego też należy rozróżnić definicje "pracy w kontakcie" oraz "w narażeniu".

Wytyczne co do definicji opracowane zostały przez Instytut Medycyy Pracy w Łodzi. Zgodnie z tymi wytycznymi, kóre zostały opublikowane pod nazwą: „Zalecenia dla pracodawców i służb kontrolnych dotyczące prowadzenia wymaganych prawnie rejestrów czynników rakotwórczych lub mutagennych i narażonych na nie pracowników na poziomie zakładów pracy” (2019 r.), oraz "Wytycznych szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych”, w Zeszycie nr 21, 2005 r., podano następujące definicje:

Przez „prace w kontakcie” rozumie się prace, przy których występuje możliwość narażenia inhalacyjnego i/lub bezpośredniego działania czynnika chemicznego na skórę, bez względu na stężenie czynnika chemicznego w powietrzu i stosowane środki ochrony indywidualnej lub ochrony zbiorowe. Dotyczy to również procesów technologicznych hermetyzowanych. (…) Uważa się więc, że jeżeli stężenie czynnika rakotwórczego lub mutagennego na stanowisku pracy jest poniżej 0,1 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia, to na stanowisku pracy brak jest narażenia inhalacyjnego na czynnik rakotwórczy lub mutagenny. W takim przypadku nie wykazuje się liczby osób pracujących w narażeniu na tym stanowisku pracy, a pracowników traktuje się jako pracujących w kontakcie z kancerogenem/mutagenem zawodowym bez narażenia.

Definicja „narażenia” została określona w Polskiej Normie PN-EN 689, kwiecień 2002 „Powietrze na stanowisku pracy – Wytyczne oceny narażenia inhalacyjnego na czynniki chemiczne przez porównanie z wartościami dopuszczalnymi i strategia pomiarowa” i jest następująca:

Narażenie na czynnik chemiczny jest to obecność czynnika chemicznego w powietrzu w strefie oddychania pracownika. Określone jest jako stężenie czynnika, uzyskane na podstawie pomiarów narażenia i odniesione do takiego samego okresu czasu, jakiego dotyczy wartość dopuszczalna.

Do celów prowadzenia rejestru także każdy bezpośredni kontakt substancji ze skórą traktuje się jako narażenie. Jeżeli pracownik jest zabezpieczony np. we właściwe środki ochrony indywidualnej pozwalające uniknąć bezpośredniego kontaktu ze skórą, sytuację taką należy traktować jako brak narażenia, a wykonywaną przez niego pracę traktuje się jako pracę, której wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami rakotwórczymi lub mutagennymi.

W związku z powyższym występują 2 przypadki, w których wymagane jest prowadzenie odpowiedniej dokumentacji z zakresu czynników rakotwórczych i/lub mutagennych:

1. Przypadek 1: W raportach z pomiarów i badań czynnika o działaniu rakotwórczym i/lub mutagennym jego wartość jest poniżej metody oznaczalności lub mniej niż 0,1 NDS – występuje praca w kontakcie. W przypadku występowania „pracy w kontakcie” zakład zobowiązany jest do:

• prowadzenia „Rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym„ – dane mają być zgodne z § 4 ust. 1 ww. rozporządzenia.
• przekazania „Informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach i procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w środowisku pracy” do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego oraz właściwego okręgowego inspektora pracy – wzór określony w załączniku nr 2 do ww. rozporządzenia.

W świetle powyższego nie trzeba prowadzić „Rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym”. W przypadku pracowników zatrudnionych w kontakcie z czynnikiem rakotwórczym i/lub mutagennym, bez narażenia na ten czynnik, w myśl aktualnie obowiązujących przepisów prawnych nie ma obowiązku prowadzenia rejestru osobowego. Instytut Medycyny Pracy w Łodzi zaleca dobrowolne prowadzenie rejestru także pracowników zatrudnionych w kontakcie z czynnikiem rakotwórczym i/lub mutagennym. Zalecenie prowadzenia „Rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym” w przypadku kontaktu z czynnikiem rakotwórczym/mutagennym ma na celu łatwiejszą identyfikację osób eksponowanych na dany czynnik o działaniu rakotwórczym i/lub mutagennym.

W przypadku „pracy w kontakcie” „Informację …” wypełnia się w następujący sposób:

a) Część ogólną wypełnia się w całości, przy czym jako liczbę osób narażonych wpisuje się „0”, w tym:

• Część A. Dane identyfikacyjne – wypełnia się w całości.
• Część B.I. Chemiczne substancje rakotwórcze lub mutagenne – zgodnie z § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia wykaz substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym stanowią substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B zgodnie z rozporządzeniem CLP. Należy zwrócić uwagę, że jest to wykaz otwarty.
• Część B.III. Procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – w części tej wpisuje się takie procesy, które są wymienione w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia. Należy pamiętać, że jest to wykaz zamknięty. W związku z tym w składanej „Informacji …” należy wykazać wyłącznie proces, który jest wymieniony w ww. załączniku.
• Część B.IV. Uzasadnienie konieczności stosowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.
• Część C. Informacje o stanowiskach pracy – należy podać nazwy stanowisk pracy.
• Część D. Środki profilaktyczne – należy udzielić odpowiedzi na poszczególne pytania. W przypadku gdy jakieś pytanie nie dotyczy zakładu należy zaznaczyć NIE, a nie pozostawić puste.

b) Część szczegółową A dot. danych charakteryzujących dane stanowisko pracy, również wypełnia się w całości, ale przy liczbie osób narażonych wpisuje się „0”.

c) Część szczegółową B dot. charakterystyki narażenia na substancję lub mieszaninę o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – wypełnia się w całości, tj.:

• W pkt. 1 należy określić drogę narażenia/kontaktu.
• W pkt. 2 należy podać średni czas narażenia/kontaktu tj. liczbę godz./zmianę roboczą oraz liczbę dni/rok.
• W pkt. 3 należy zaznaczyć, czy przeprowadzono pomiary stężeń w powietrzu (dot. ostatnich 2 pomiarów przeprowadzonych w danym roku).
• W pkt. 4 należy podać informacje dot. metody analitycznej (dot. ostatnich 2 pomiarów przeprowadzonych w danym roku) – rodzaj metody analitycznej oraz dane dot. wg jakiej PN lub innej normy przeprowadzono analizę (nie należy podawać normy dot. poboru prób).
• W pkt. 5 należy podać poziom narażenia na substancję chemiczną o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (wartości ostatnich 2 pomiarów przeprowadzonych w danym roku).
• W pkt. 6 należy podać poziom narażenia na azbest lub pyły drewna (wartości ostatnich 2 pomiarów przeprowadzonych w danym roku).
• W pkt. 7 należy podać ilość zużytej substancji chemicznej – należy podać wartość szacunkową w kg/rok (jeżeli substancja rakotwórcza i/lub mutagenna występuje w mieszaninie należy z karty charakterystyki zobaczyć jej zwartość procentową i na tej podstawie obliczyć ilość wykazanej substancji) – podaje się wartość jeśli jest możliwa do oszacowania, w przeciwnym przypadku należy pozostawić puste.

1. Przypadek 2: W raportach z pomiarów i badań czynnika o działaniu rakotwórczym i/lub mutagennym jego wartość jest powyżej 0,1 NDS – występuje narażenie. W przypadku występowania „narażenia” zakład zobowiązany jest do:

• prowadzenia „Rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym„ – dane mają być zgodne z § 4 ust. 1 ww. rozporządzenia.
• prowadzenia „Rejestru pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym” – sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach, określa § 5 ust. 2 ww. rozporządzenia.
• przekazania „Informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach i procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w środowisku pracy” do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego oraz właściwego okręgowego inspektora pracy – wzór określony w załączniku nr 2 do ww. rozporządzenia.

 

Przedstawione materiały zostały opracowane na podstawie infomracji przygotowanej przez pracowników Oddziału Higieny Pracy Wojewódzkiej stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Opolu