Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Lwówku Śląskim

Terminem „dopalacze” w Polsce określa się wszystkie produkty z substancjami psychoaktywnymi, których nie ma na liście środków zawartej w „ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii”.

Działają one podobnie, jak narkotyki – uzależniają i wywołują szereg efektów ubocznych. W Anglii dopalacze określane są terminem „designer drugs”.

Dopalacze to środki o działaniu psychoaktywnym, które powstają ze składników naturalnych (mieszanki roślin – najczęściej susz lub ekstrakty) lub syntetycznych. Substancje, które wchodzą w skład dopalaczy nie weszły na listę stworzoną przez „ustawę przeciwdziałającą narkomanii”, dlatego są legalne. Nie oznacza to jednak, że dla ludzkiego organizmu są one w pełni bezpieczne. Dopalacze uzależniają, często zawierają składniki wywołujące omamy, majaczenie czy depresję. Większe dawki dopalaczy bywają śmiertelne.

Śmiało można stwierdzić, że dopalacze to nic innego, jak mieszanki trucizn. Owe trucizny często są „pięknie” opakowane. Dopalacze mogą mieć postać kolorowych tabletek, znaczków do lizania, na których zamieszcza się intrygujące obrazki, pachnącego proszku czy kadzidełek. Dostępne są także w postaci suszu, skrętów, mogą do złudzenia przypominać zwyczajną fajkę, ale są wypełnione nie tytoniem, ale mieszankami roślin wywołujących działania psychoaktywne.

Dopalacze podzielono na kilka grup. Najpopularniejsze są:

• substancje typu „spicy” (kadzidełka, susze roślinne) – spala się je w fajkach lub skrętach, ich działanie daje podobne efekty, jak opium i marihuana
• „party pills” – kolorowe tabletki i proszki dostępne w foliowych torebkach produkowane z mieszanek substancji syntetycznych (sztucznych), najczęściej poprawiają one nastrój, dodają energii, likwidują senność, są sprzedawane głównie na imprezach młodzieżowych
• pigułki i kolorowe znaczki do lizania z jedną substancją aktywną (pochodzenia syntetycznego)

W dopalaczach naturalnych najczęściej wykorzystuje się wyciągi z szałwii wieszczej i kratomu (wywołują halucynacje).W mieszankach pojawiają się także składniki muchomora plamistego lub czerwonego oraz wyciągi z powoju hawajskiego.

Podstawą w składzie większości dopalaczy syntetycznych jest BZN. Benzylopiperazyna to substancja działająca podobnie do amfetaminy. Substancja ta uzależnia, zaburza rytm serca, powoduje skoki ciśnienia krwi i odwadnia organizm. Dużym zainteresowaniem cieszą się również dopalacze z dodatkiem TFMPP. Substancje z JWH-018 powodują podobne działanie do haszyszu i marihuany. Mefedron działa, jak kokaina – powoduje bardzo szybki wzrost temperatury, co może doprowadzić do przegrzania organizmu.

Po dopalacze najczęściej sięgają osoby młode (gimnazjaliści, licealiści, rzadziej studenci). Są one łatwiej dostępne niż narkotyki, pozwalają uzyskać podobne efekty (poprawa humoru, zwiększenie pewności siebie, więcej energii, halucynacje), nie są uznane za środki niedozwolone, co wiele osób uważa za równoznaczne z bezpieczeństwem. Dopalacze często pojawiają się na imprezach, pozwalają eksperymentować z substancjami psychoaktywnymi dodającymi energii, pobudzającymi.

Przyjmowanie dopalaczy spotyka się z większym przyzwoleniem społecznym niż sięganie po narkotyki. Warto jednak pamiętać, że substancje te równie szybko uzależniają.

Zarówno dopalacze naturalne (roślinne), jak i syntetyczne zawierają substancje psychoaktywne, które nie tylko działają na ośrodkowy układ nerwowy wywołując określony skutek (halucynacje, dodanie energii itp.), ale i uzależniają. Wiele dopalaczy działa bardzo podobnie, jak marihuana, haszysz, a nawet kokaina. Po ich odstawieniu mogą pojawić się efekty do złudzenia przypominające zespół abstynencyjny – u osoby uzależnionej występują drgawki, nadmierne pocenie, stany lękowe i depresyjne, kołatanie serca, skoki ciśnienia tętniczego.

Uzależnienie dotyczy jednak nie tylko samych składników zażywanej substancji, ale także stanu emocjonalnego, który pozwalają one uzyskać. To sprawia, że wiele młodych osób przestaje umieć bawić się na imprezie bez zażycia „party pills”, musi sięgać po substancje dodające im energii, aby móc skupić się na nauce lub wziąć udział w zawodach sportowych.

Często uzależnienie dotyczy także emocjonalnej potrzeby sięgnięcia po konkretną substancję, ponieważ brak pomocy chemicznej wywołuje bezradność (tutaj działa typowy efekt placebo).

Dopalacze to substancje słabo zbadane. Na rynku cały czas pojawiają się nowe produkty zawierające mieszanki kolejnych wyciągów roślinnych oraz substancji syntetycznych. To powoduje, że zatrucie dopalaczami może być ciężkie do zdiagnozowania, a lekarze nie zawsze wiedzą o jaką substancję chodzi oraz jakie środki powinni podjąć.

Wszystkie dopalacze są szkodliwe dla organizmu. Stopień ich szkodliwości jest uzależniony od konkretnych substancji, przyjętej dawki, wagi osoby, która sięgnęła po dopalacz. Zatrucie najbardziej niebezpieczne jest w przypadku młodych osób (po dopalacze coraz częściej sięgają nawet dzieci). Niebezpieczeństwo zatrucia zawsze wzrasta, gdy substancja psychoaktywna zostanie zmieszana z alkoholem lub lekami.

W przypadku zatrucia dopalaczami mogą pojawić się:

• bóle głowy
• nudności i wymioty
• kłucie w klatce piersiowej
• zaburzenia ciśnienia tętniczego

Zatrucie dopalaczami może spowodować przegrzanie tkanek organizmu, zawał serca, śpiączkę, udar mózgu.

Osoby, które poczują niepokojące objawy po zażyciu substancji psychoaktywnych, powinny natychmiast skontaktować się z lekarzem. Ważne jest zachowanie opakowania, co pozwoli szybko rozpoznać przyjętą substancję i podjąć odpowiednie leczenie. Przed przyjazdem pogotowania, należy nawodnić organizm (zalecana jest niegazowana woda mineralna).

800 060 800 – Infolinia Głównego Inspektora Sanitarnego

801 199 990 – Telefon Zaufania Narkomania

801 889 880 – Telefon Zaufania Uzależnienia behawioralne

800 100 100 – Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci

800 12 12 12 – Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka

116 111 – Telefon Zaufania dla dzieci i młodzieży