Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Miechowie

Gdzie najczęściej występują bakterie legionella?

Legionella żyje w zbiornikach wodnych, zarówno morskich, jak i śródlądowych (stawach, rzekach czy jeziorach), ponieważ do wzrostu bakterii potrzebna jest wysoka wilgotność oraz wysokie stężenie dwutlenku węgla. Mogą również przedostawać się do miejskich sieci wodociągowych, wież chłodniczych, basenów termalnych, domowej instalacji wodno-kanalizacyjnej, instalacji solarnych, instalacji przeciwpożarowych czy nawilżaczy powietrza.

Gdzie mogą rozwijać się bakterie legionella?

Kolonizacji bakterii sprzyja temperatura w zakresie 25-45 °C (optymalna temperatura do ich rozwoju wynosi 38 °C), niskie stężenie dezynfekantów, zastoiny wody i czynniki biotyczne takie jak obecność innych mikroorganizmów, biofilmu. Najczęściej namnażają się w stojącej wodzie (np. w sieciach wodociągowych), gdzie pojawiają się zanieczyszczenia (kamień wapienny, rdza, glony), stanowiące dla legionelli pożywkę.

Jak można się zarazić?

Do zakażenia bakteriami legionelli dochodzi przede wszystkim drogą wziewną poprzez wdychanie aerozoli (przebywając w kabinie prysznicowej, blisko fontanny miejskiej czy zraszacza).

Im mniejsze są kropelki wody, tym bardziej zwiększa się szansa na przedostanie bakterii do dolnych dróg oddechowych. Legionellą można zarazić się również poprzez zachłyśnięcie wodą, do którego dochodzi stosunkowo rzadko.

Bakterie nie przenoszą się z człowieka na człowieka, dlatego pacjent nie stanowi zagrożenia dla otoczenia, tak jak ma to miejsce w przypadku wirusów.

Legionelloza – okres inkubacji bakterii

Okres inkubacji bakterii w przypadku legionellozowego zapalania płuc (choroby legionistów) wynosi 2-10 dni. W rzadkich przypadkach pierwsze objawy pojawiają się po 20 dniach. W przypadku gorączki Pontiac okres inkubacji bakterii wynosi od pięciu godzin do trzech dni (najczęściej 24-28 godzin).

Legionelloza – objawy

Legionelloza najczęściej rozpoznawalna jest pod dwoma postaciami: chorobą legionistów oraz gorączką Pontiac. Przy chorobie legionistów objawy Legionelli występują nagle i zaczynają się od złego samopoczucia, bólu mięśni, gorączki 39-40°C. Częstymi objawami są także biegunka, silne bóle głowy, kaszel, trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, dreszcze a także zaburzenia świadomości. Pierwsze objawy można zaobserwować po 2-10 dniach od zakażenia. Najczęstszą konsekwencją zakażenia Legionellą jest postać płucna choroby. Znacznie rzadziej występuje pozapłucna postać choroby. Jej przebieg jest znacznie łagodniejszy i w przeciwieństwie do postaci płucnej nie występuje tutaj katar czy ból gardła. Charakterystyczne są natomiast objawy związane z zakażeniem innych narządów: zapalenie mięśnia sercowego, błon surowiczych, upośledzenie i uszkodzenie nerek i wątroby. W tym przypadku najczęściej spotykane są przypadki śmierci chorego.

Drugą wspomnianą postacią legionellozy jest gorączka Pontiac. Jej objawy przypominają zwykłą grypę: ból głowy, gorączka, bóle mięśni, dreszcze, uczucie rozbicia. Rzadziej występują wymioty, biegunka, mdłości. Najczęściej objawy ustępują samoistnie po 2-5 dniach. Gorączka Pontiac występuje w postaci epidemii, pojedyncze przypadki zachorowań występują sporadycznie.

Legionelloza – główne czynniki ryzyka wśród pacjentów

Do głównych czynników ryzyka, które mogą odpowiadać za zakażenie legionellą, zalicza się:

• wiek powyżej 40 lat,
• choroby serca,
• cukrzycę,
• obniżoną odporność,
• alkoholizm,
• palenie papierosów,
• choroby płuc,
• choroby nerek,
• nowotwory,
• chłoniaki,
• choroby układu oddechowego.

W grupie ryzyka znajdują się również osoby po przeszczepach oraz zabiegach chirurgicznych.

Legionelloza – sposoby diagnostyki

Ze względu na to, że pałeczki bakterii legionella namnażają się wewnątrz makrofagów, trudno jest je wychwycić w próbkach materiału klinicznego. Najczęściej diagnostyka legionellozowego zapalenia płuc wykorzystuje popłuczyny oskrzelowe, popłuczyny pęcherzykowo-oskrzelowe bądź bioptaty tkanki płucnej, co sprawia, że materiałem do pobrania jest plwocina. Czułość takich testów waha się na poziomie od 20 do 80 proc.

Innym sposobem diagnostyki jest jakościowe oznaczenie przeciwciał całkowitych w stosunku do antygenów L.pneumophila. Test immunochromatograficzny z moczu również umożliwia wykrycie antygenu legionelli. Sposobem na diagnozę bakterii stanowi również jej hodowla, jednak rośnie od 4 do 10 dni, co znacząco wydłuża okres oczekiwania na wyniki.

Legionelloza – leczenie

Leczenie legionellozy jest uzależnione od tego, czy u pacjenta zostało zdiagnozowane legionellozowe zapalenie płuc bądź gorączka Pontiac. Choroba legionistów wymaga stosowania antybiotyków, które zaczyna się brać już w momencie stwierdzonego ryzyka jej rozwoju bez potwierdzonych wyników testów diagnostycznych. W ten sposób można zminimalizować ryzyko powikłań.

Część osób zakażonych całkowicie wraca do zdrowia. W przypadku niektórych z nich wymagana jest hospitalizacja, która głównie dotyczy osób starszych oraz pacjentów z chorobami współistniejącymi. W szpitalu mogą otrzymać doraźną pomoc — często potrzebują bowiem dożylnego podawania elektrolitów, co pozwala zapobiec odwodnieniu towarzyszącemu chorobie bądź zminimalizować kłopoty z oddychaniem.

Okres rekonwalescencji będzie uzależniony od szybkości wdrożenia leczenia. Przy gorączce Pontiac niewymagane jest leczenie, ponieważ ustępuje samoistnie.

Legionelloza – czy jest śmiertelna?

Legionelloza jest chorobą śmiertelną. Wysoka liczba zgonów jest jednak najczęściej odnotowywana wśród pacjentów z chorobami współistniejącymi (chorobami serca, płuc czy chorobami immunologicznymi).

Czy można zapobiec zakażeniu legionellą?

Na chorobę legionistów nie jest dostępna szczepionka. Można jednak zapobiegać chorobie poprzez odpowiednią dezynfekcję potencjalnych źródeł bakterii legionella, w tym:

• czyszczenie wież chłodniczych,
• regularne opróżnianie i czyszczenie basenów oraz wanien z hydromasażem,
• stosowanie zabiegów chemicznych z wykorzystaniem chloru w basenach i spa,
• utrzymywanie systemów ciepłej wody powyżej 60 st. C i systemów zimnej wody poniżej 20 st. C.

Warto pamiętać, że bakterie legionella mogą rozwijać się w klimatyzacji, więc należy ją regularnie czyścić.

Podsumowanie

Charakterystyka	Choroba legionistów	Gorączka Pontiac
Okres inkubacji	2-10 dni	5 godzin do 3 dni
Czas trwania choroby	Kilka tygodni	2 – 5 dni
Śmiertelność	W zależności od stanu pacjenta i jego odporności może wynosić 40-80%.	Brak
Objawy	Słabość Gorączka Ból głowy Suchy kaszel Czasami odkrztuszanie krwi Dreszcze Ból mięśni Trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej Biegunka (25-50% przypadków) Wymioty, nudności (10 – 30% przypadków) Splątanie i delirium (50% przypadków) Niewydolność nerek Hiponatremia (stężenie sodu w sercu <131 mmol / litr)	objawy grypopodobne osłabienie, zmęczenie wysoka gorączka i dreszcze bóle mięśni ból głowy bóle stawów biegunka nudności, wymioty (mała liczba osób) trudności w oddychaniu duszność suchy kaszel

Optymalne warunki dla wzrostu bakterii Legionella:

• pH od 5,0 do 8,5
• Niesprawna cyrkulacja wody
• Temperatura wody w zakresie od 25 °C do 45 °C
• Wysokie stężenia mikroorganizmów, w tym ameb, glonów, itp
• Obecność osadów szlamu i rdzy
• Obecność biofilmów
• Obecność osadów (kamienia kotłowego)
• Resztki materiałów instalacyjnych (np.uszczelki, konopie, …)