Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Miechowie

Kleszcze (Ixodida) to pajęczaki z podgromady roztoczy. Są pasożytami zewnętrznymi kręgowców. W trakcie żerowania przenoszą choroby odkleszczowe, które mogą być groźne dla zdrowia i życia ludzi oraz zwierząt.

WAŻNE! Wiele osób sądzi, że kleszcze spadają z drzew, a w rzeczywistości żyją one w ściółce. Poszukując swych żywicieli (ludzi i zwierząt) wspinają się na źdźbła traw i na krzewy na wysokość nie większą niż 20-70 cm

Gdzie występują i kiedy polują kleszcze?

                Kleszcze występują na terenie całego kraju, w lasach i na ich obrzeżach, w zagajnikach, wzdłuż ścieżek leśnych, w miejscach gdzie las liściasty przechodzi w iglasty lub odwrotnie, na obszarach porośniętych wysoką trawą, zaroślami lub paprociami, na łąkach, pastwiskach, nad brzegami rzek i jezior, w parkach i w ogródkach działkowych, w mieście jak również na wsi.

                Ich rozwojowi sprzyja wysoka temperatura i wilgotność, dlatego najbardziej aktywne są szczególnie w miesiącach wiosennych (kwiecień, maj, czerwiec) oraz jesiennych (sierpień, wrzesień, październik). Największą żywotność pajęczaki wykazują między czerwcem a lipcem. Ich wielkość w zależności od fazy życia waha się od 1 mm do 5 mm. Żywią się krwią zwierząt i ludzi. Na swe ofiary czekają zwykle w trawach lub na krzewach. Atakując, znieczulają miejsce wkłucia, by spokojnie żerować nawet przez kilka dni. W czasie nakłucia i wysysania krwi przenoszą groźne choroby zakaźne.

Jak się chronić przed kleszczami?

                Otoczenie, pogoda i rodzaj aktywności, to tylko kilka z czynników wpływających na zagrożenie ze strony kleszczy, a co za tym idzie – ryzyko zarażenia chorobami odkleszczowymi. To ryzyko możemy zmniejszyć, jeżeli na co dzień będziemy pamiętać i przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• Unikaj przebywania w wysokiej trawie lub zaroślach – nie tylko w lesie, ale również na łąkach, a także w miejskich parkach - Kleszcze czują się szczególnie dobrze w leśnym listowiu, ponieważ temperatury są tam umiarkowane nawet w zimie, a wilgotność jest wysoka. Długie źdźbła trawy na niekoszonych łąkach, przy ścieżkach i na brzegach rzek oraz lasy, są chętnie wykorzystywane przez kleszcze do poszukiwania potencjalnego żywiciela.
• Noś ubrania z długimi rękawami - Możesz na przykład włożyć nogawki do skarpetek. Kleszcze wspinają się nie wyżej niż na wysokość 1,5 metra, więc wolą przylgnąć do nogawek spodni. Kalosze są również dobrym zabezpieczeniem.
• Wybieraj jasne ubrania - Kleszcze łatwiej zauważyć na jasnych ubraniach. Jeśli zauważysz je wcześniej, możesz zdążyć je usunąć przed pokłuciem.
• Nakładaj na skórę środek odstraszający insekty - Nie tylko utrzymuje uciążliwe komary z daleka, ale w pewnym stopniu również odstrasza kleszcze.
• Obejrzyj całe ciało w poszukiwaniu kleszczy po pobycie na łonie natury - Kleszcze są wyjątkowo małe i spędzają czas na przemieszczaniu się po ciele i ubraniu, zanim znajdą odpowiednie miejsce do ukłucia i zaczną ssać krew. Wolą ciepłe i cienkie miejsca na skórze. Z tego powodu należy zwrócić szczególną uwagę na zagłębienie pod kolanem, wokół brzucha i piersi, a także w pachwinie. U dzieci należy dokładnie sprawdzić głowę, linię włosów i szyję.
• Zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu - Warto pomyśleć o szczepieniu przeciw KZM, które jest zalecane osobom mieszkającym lub podróżującym do miejsc o podwyższonym ryzyku występowania wirusa KZM oraz do osób spędzających czas wolny poza miastem. Ryzyko zachorowania wynika z przebywania w danym regionie, gdzie w środowisku żyją kleszcze zakażone wirusem kleszczowego zapalenia mózgu.

Co zrobić gdy na ciele znajdziemy kleszcza?

                Jeśli zauważysz kleszcz przyczepiony do skóry, nie panikuj - kluczem jest jak najszybsze usunięcie kleszcza. Na rynku dostępnych jest kilka urządzeń do usuwania kleszczy, ale zwykła pęseta (plastikowa) działa bardzo dobrze. Alternatywą dla pęsety są miniaturowe pompki ssące, plastikowe „kleszczołapki” dostępne w aptekach. Bardzo ważne jest, aby wybrać odpowiedni model: pinceta do usuwania kleszczy powinna mieć wygiętą końcówkę na krawędzi natarcia.

Uwaga: nigdy nie zgniataj kleszcza palcami!

1. Kleszcza chwytamy jak najbliżej swojej skóry. Uważajmy, by nie złapać go za brzuch wypełniony krwią, aby nie wcisnąć z powrotem do naszego organizmu jego zainfekowanej zawartości.
2. Stanowczym ruchem wyciągamy kleszcza, wzdłuż jego linii wbicia w skórę. Nie okręcamy go, ponieważ istnieje ryzyko, że część pajęczaka zostanie w naszym ciele
3. Po wyjęciu kleszcza należy umieścić go na białej kartce papieru i sprawdzić czy został w całości usunięty.
4. Pozbądź się usuniętego kleszcza, wkładającgo do alkoholu, umieszczając w szczelnie zamkniętej torbie / pojemniku, owijającgo szczelnie taśmą.
5. Dokładnie umyj ręce i zdezynfekuj miejsce ukłucia.
6. Obserwuj miejsce po ukłuciu. Jeśli wystąpi niepokojąca zmiana, skonsultuj się z lekarzem.

Jeśli nie jesteś pewny, czy będziesz umiał właściwie usunąć kleszcza, zgłoś się do najbliższego punktu medycznego lub lekarza!

Czym grozi ukłucie przez kleszcza?

                Ukłucie kleszcza nie jest bolesne, ale jego konsekwencje mogą być bardzo poważne. Najbardziej znane choroby przenoszone przez kleszcze to borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Pierwsza z nich jest najbardziej rozpowszechniona, a druga należy do najniebezpieczniejszych chorób.

Zakażenie boreliozą

                W miejscu ukłucia przez kleszcza pojawia się rumień wędrujący, zmiana o kształcie owalnym, która w miarę upływu czasu się powiększa. Na ogół ma kształt obrączkowaty, jednak czasami może mieć inną postać lub w ogóle nie występuje. Rumieniowi towarzyszyć mogą objawy grypopodobne: gorączka, zmęczenie, bóle głowy, uczucie rozbicia.

                Rumień najwcześniej pojawia się po kilku dniach (zwykłe około 7 dnia), jednak nie występuje u każdego. Wcześniejsze zmiany to zwykle reakcja alergiczna na ukąszenie kleszcza lub zmiana zapalna. Dlatego należy uważnie obserwować swoje samopoczucie i wygląd skóry po ugryzieniu.  Jeśli nie będziesz leczyć rumienia, może dojść do zakażenia rozsianego. Borelioza może rozwijać się w ciągu miesięcy, a nawet lat. Nieleczona prowadzi do poważnych powikłań neurologicznych, zaburzeń serca czy chorób stawów. Należy obserwować uważnie ukąszenie oraz w razie potrzeby wykonać badanie przeciwciał.

                W leczeniu boreliozy stosuje się antybiotyki. Ważne jest, by leczenie wprowadzać wcześnie, zanim zakażenie się rozsieje w organizmie.

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

                Objawy kleszczowego zapalenia mózgu pojawiają się w ciągu dwóch tygodni i przypominają przeziębienie: gorączka, bóle głowy, bóle mięśni i stawów, nudności, nieżyt górnych dróg oddechowych. Jeśli wirusy przedostaną się do ośrodkowego układu nerwowego, po krótkim okresie od ustąpienia objawów zakażenia może się rozwinąć druga faza choroby z objawami: zapalenia rdzenia kręgowego i opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. W większości przypadków kleszczowe zapalenie mózgu przebiega łagodnie, jednak mogą wystąpić powikłania powodujące trwałe następstwa.  

Nie ma skutecznego leku, który zwalcza infekcję wirusem KZM. Leczenie jest wyłącznie objawowe, mające na celu zwalczenie objawów zapalnych.