Inwazyjne gatunki obce
- Informacja dla osób posiadających zwierzęta domowe należące do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski
- Informacja dotycząca sprzedaży zapasów inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski
- Przepisy prawne dotyczące gatunków obcych
- Wzory raportów dla gminy – inwazyjne gatunki obce
- Ryzyko przetrzymywania zwierzęcia domowego IGO
Inwazyjne gatunki obce (IGO) to rośliny, zwierzęta, patogeny i inne organizmy, które nie są rodzime dla ekosystemów i mogą powodować szkody w środowisku lub gospodarce, lub też negatywnie oddziaływać na zdrowie człowieka. W szczególności IGO oddziałują negatywnie na różnorodność biologiczną, w tym na zmniejszenie populacji lub eliminowanie gatunków rodzimych, poprzez konkurencję pokarmową, drapieżnictwo lub przekazywanie patogenów oraz zakłócanie funkcjonowania ekosystemów.
IGO oddziałują na rodzimą różnorodność biologiczną prawie wszystkich ekosystemów ziemi i stanowią jedno z największych zagrożeń dla tej różnorodności. Od XVII wieku IGO przyczyniły się do wyginięcia prawie 40% gatunków zwierząt, dla których przyczyna wyginięcia jest znana.
Problem IGO stale narasta, głównie z powodu rozwoju globalnego handlu, transportu i turystyki, co może ułatwiać wprowadzanie i rozprzestrzenianie się gatunków obcych w środowisku. Jeżeli dla danego gatunku nowe środowisko jest wystarczająco podobne do rodzimego, gatunek ten może przetrwać i rozmnażać się. Nie napotykając naturalnych wrogów lub innych ograniczeń gatunek może stać się inwazyjny: zwiększać obszar swojego występowania i wypierać gatunki rodzime. Proces ten wpływa na wzrost kosztów społeczno-ekonomicznych, zdrowotnych i ekologicznych na całym świecie. IGO stanowią zagrożenie dla rozwoju, poprzez swój wpływ na różne dziedziny gospodarki, jak: rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, ale też na ekosystemy naturalne. Szkody te zwiększają się dodatkowo na skutek zmian klimatu, zanieczyszczenia środowiska, utraty siedlisk i przekształceń środowiska przez człowieka.
Wiele krajów zmaga się z niezwykle złożonym i kosztownym problemem IGO. Na przykład roczne szkody w środowisku spowodowane przez gatunki obce w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Południowej Afryce, Wielkiej Brytanii, Indiach oraz Australii oceniono na ok. 100 miliardów dolarów amerykańskich. Zajęcie się tym problemem jest sprawą pilną, nie tylko ze względu na rosnące koszty, ale również ze względu na często nieodwracalny wpływ na środowisko.
Gatunki mogą „podróżować” różnymi środkami transportu wodnego, lądowego lub powietrznego, przenosząc się wraz z pojazdem lub jego ładunkiem do różnych zakątków kuli ziemskiej. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych sposobów przemieszczania się morskich gatunków obcych są wody balastowe statków oraz zanieczyszczone zewnętrzne części ich kadłubów. Gatunki obce przedostają się do środowiska również poprzez zamierzone lub przypadkowe wypuszczenie do środowiska zwierząt i roślin hodowanych w domu lub w przydomowych ogródkach. Gady, płazy, ryby akwariowe oraz rośliny wyrzucane do stawów lub spuszczane do kanalizacji łatwo przedostają się do ekosystemów wodnych. Oprócz nieświadomego transportu gatunków obcych przez osoby podróżujące, często turyści przywożą „pamiątki” - w formie egzotycznych roślin i zwierząt, lub świeże owoce i warzywa wraz z mikroorganizmami i owadami. Wiele organizmów transportowanych jest wraz z drewnem lub produktami z drewna. Szereg gatunków wykorzystywanych w leśnictwie i rolnictwie świadomie zostało sprowadzonych przez człowieka w celu zwiększenia produkcji i konkurencyjności na rynku (np. dąb czerwony, łubin trwały) lub zostało posadzonych jako rośliny ozdobne w ogrodach i parkach (np. klon jesionolistny, nawłoć kanadyjska). IGO mogą stać się też organizmy sprowadzane w celu walki ze szkodnikami lub organizmy towarzyszące gatunkom hodowanym w akwakulturze.
Informacje pochodzą ze strony Konwencji o różnorodności biologicznej.
Przykłady IGO
fot.: Bartłomiej Gorzkowski
Żółw ozdobny (Trachemys scripta) – obejmuje podgatunki: żółw czerwonolicy (lub czerwonouchy), żółw żółtobrzuchy i żółw żółtolicy. Jest to żółw słodkowodny najbardziej rozprzestrzeniony na świecie, pochodzący z Ameryki Północnej. Długość karapaksu samic osiągać może 30 cm, w warunkach hodowlanych mogą żyć nawet blisko 50 lat. W wyniku porzucania żółwi w środowisku, obserwowany jest na terenie całego kraju z wyjątkiem części północno-wschodniej. Żółwie ozdobne mogą wpływać negatywnie na rodzimą przyrodę poprzez konkurencję z żółwiem błotnym, drapieżnictwo oraz jako wektor licznych patogenów i pasożytów, które są niebezpieczne innych zwierząt i dla człowieka.
fot.: Bogdan Jackowiak
Bożodrzew gruczołowaty (Ailanthus altissima) – roślina niezwykle konkurencyjna, bardzo szybko rosnąca, zagłuszająca inne rośliny rosnące w pobliżu, a nawet produkująca specjalne toksyny uniemożliwiające ich rozwój. Jej system korzeniowy jest tak silny, że powodować może zniszczenia fundamentów i kanałów ściekowych. Ze względu na atrakcyjny wygląd była jednak czasem sadzona w ogrodach i parkach.
Więcej przykładów IGO wraz z kartami informacyjnymi, oceną stopnia inwazyjności i zdjęciami można znaleźć na stronie projektu GDOŚ „Opracowanie zasad kontroli i zwalczania inwazyjnych gatunków obcych wraz z przeprowadzeniem pilotażowych działań i edukacją społeczną”
Przydatne linki
- Projekt GDOŚ na temat inwazyjnych gatunków obcych
- Strona o polskim Kodeksie dobrych praktyk Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia
- Strona Komisji Europejskiej o inwazyjnych gatunkach obcych
- Strona Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej o inwazyjnych gatunkach obcych
- Grupa ds. inwazyjnych gatunków obcych w ramach Konwencji Berneńskiej
- Baza danych Gatunki Obce w Polsce IOP PAN
- Publikacja Gatunki obce w faunie Polski IOP PAN
- Baza danych o inwazyjnych gatunkach obcych w Europie (EASIN)
- Baza danych na temat barszczu Sosnowskiego i barszczu olbrzymiego (barszcz.edu.pl)
Dokumenty Konwencji Berneńskiej (polskie wersje językowe)
- Europejski kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych
- Europejski kodeks postępowania w sprawie zwierząt domowych i inwazyjnych gatunków obcych
- Europejski kodeks postępowania w zakresie myślistwa i inwazyjnych gatunków obcych
- Europejskie wytyczne w sprawie obszarów chronionych i inwazyjnych gatunków obcych
- Europejski kodeks postępowania "Rekreacyjne łowienie ryb w kontekście inwazyjnych gatunków obcych"
- Europejski kodeks postępowania w zakresie żeglarstwa rekreacyjnego i inwazyjnych gatunków obcych
- Europejski kodeks postępowania dla ogrodów zoologicznych
- Rekomendacja nr 161 (2012) Stałego Komitetu w sprawie Europejskiego kodeksu postępowania dla ogrodów zoologicznych i akwariów w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
- Rekomendacja nr 160 (2012) Stałego Komitetu w sprawie Europejskiego Kodeksu postępowania dla ogrodów botanicznych w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
- Europejski Kodeks postępowania dla ogrodów botanicznych w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
- Rekomendacja nr 189 (2016) Stałego Komitetu w sprawie kontroli norki amerykańskiej (Neovison vison) w Europie
- Raport „Inwazyjność upraw przeznaczonych na produkcję biopaliw i potencjalne szkody wyrządzane naturalnym siedliskom i gatunkom rodzimym”
- Plakaty o inwazyjnych gatunkach obcych (do pobrania pliki .jpg)
Opracowania zlecone przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska
- Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski. Mapy rozmieszczenia barszczy kaukaskich
- Wytyczne dotyczące zwalczania rdestowców na terenie Polski
- Program postępowania z inwazyjnymi gatunkami żółwi na terenie Polski
- Propozycja listy roślin gatunków obcych, które mogą stanowić zagrożenie dla przyrody Polski i Unii Europejskiej, Uniwersytet Śląski. Załącznik - Zestawienie gatunków obcych
- Materiały edukacyjne dla szkół podstawowych
Inne publikacje
"Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i barszczu Mantegazziego Heracleum mantegazzianum na terenie Polski" oraz "Wytyczne dotyczące zwalczania rdestowców na terenie Polski" stanowią kompendium wiedzy o biologii tych gatunków i ich wpływie na środowisko przyrodnicze, gospodarkę oraz organizmy żywe, w tym na zdrowie człowieka. W opracowaniu można także znaleźć przegląd metod zwalczania gatunków oraz potencjalne źródła finansowania działań, które zmierzają do wyeliminowania populacji tych gatunków ze środowiska przyrodniczego.
Kodeks dobrych praktyk "Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia" został opracowany przez grono ekspertów, a jego treść zaakceptowało 20 instytucji reprezentujących administrację publiczną, organizacje pozarządowe, jednostki naukowe oraz wiodące stowarzyszenia branży ogrodniczej. Publikacja ta zawiera zbiór zasad, które określają jak postępować z roślinami należącymi do gatunków obcych, aby ograniczyć ich przenikanie z naszych ogrodów i terenów zieleni do dzikiej przyrody. Kodeks jest przeznaczony dla uprawiających własne ogrody, jak również osób zawodowo zajmujących się ogrodnictwem, które chciałyby przyczynić się do ochrony przyrody. Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej http://projekty.gdos.gov.pl/kdpo-zalozenia i przesłania nam deklaracji o stosowaniu Kodeksu.
Materiały
Lista inwazyjnych gatunków obcych uznanych za stwarzające zagrożenie dla UniiIAS_2019_2_zal_icon_3.docx 0.03MB Europejski kodeks postępowania w zakresie ogrodnictwa i inwazyjnych roślin obcych
Kodeks_postepowania_ogrodnictwo_rosliny_inwazyjne.pdf 0.43MB Europejski kodeks postępowania w sprawie zwierząt domowych i inwazyjnych gatunków obcych
IAS.pdf 0.60MB Europejski kodeks postępowania w zakresie myślistwa i inwazyjnych gatunków obcych
Europejski_kodeks_postepowania_w_zakresie_myslistwa_i_inwazyjnych_gatunkow_obcych.pdf 0.40MB Europejskie wytyczne w sprawie obszarów chronionych i inwazyjnych gatunków obcych
Europejskie_wytyczne_w_sprawie_obszarow_chronionych_i_inwazyjnych_gatunkow_obcych.pdf 5.14MB Europejski kodeks postępowania "Rekreacyjne łowienie ryb w kontekście inwazyjnych gatunków obcych"
Rec(2014)170E_rekreacyjne_lowienie_ryb_i_IAS_PL_20170828_icon.pdf 0.45MB Europejski kodeks postępowania w zakresie żeglarstwa rekreacyjnego i inwazyjnych gatunków obcych
Rec(2016)188_rekreacyjne_zeglarstwo_i_IAS_PL_20170828_icon.pdf 0.30MB Rekomendacja nr 160 (2012) Stałego Komitetu w sprawie Europejskiego Kodeksu postępowania dla ogrodów botanicznych w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
Rekomendacja-nr-160-(2012)-Stałego-Komitetu-w-sprawie-Europejskiego-Kodeksu-postępowania-dla-ogrodów-botanicznych-w-zakresie-inwazyjnych-gatunków-obcych_icon.pdf 0.25MB Europejski Kodeks postępowania dla ogrodów botanicznych w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
Europejski-Kodeks-postępowania-dla-ogrodów-botanicznych-w-zakresie-inwazyjnych-gatunków-obcych_icon.pdf 1.86MB Rekomendacja nr 189 (2016) Stałego Komitetu w sprawie kontroli norki amerykańskiej (Neovison vison) w Europie
rekomendacja_SK_Konw_Bern_ws_norki_amerykanskiej_pl-1_icon.pdf 0.22MB Raport „Inwazyjność upraw przeznaczonych na produkcję biopaliw i potencjalne szkody wyrządzane naturalnym siedliskom i gatunkom rodzimym”
Biofuel.pdf 0.91MB Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski. Mapy rozmieszczenia barszczy kaukaskich
Wytyczne_dotyczace_zwalczania_barszczu_Sosnowskiego_Heracleum_sosnowskyi_i_barszczu_Mantegazziego_Heracleum_mantegazzianum_na_terenie_Polski.pdf 13.66MB Wytyczne dotyczące zwalczania rdestowców na terenie Polski
Wytyczne_dotyczace_zwalczania_rdestowcow_na_terenie_Polski.pdf 16.16MB Program postępowania z inwazyjnymi gatunkami żółwi na terenie Polski
Program_postepowania_z_inwazyjnymi_gatunkami_zolwi_na_terenie_Polski.pdf 8.55MB Propozycja listy roślin gatunków obcych, które mogą stanowić zagrożenie dla przyrody Polski i Unii Europejskiej, Uniwersytet Śląski. Załącznik - Zestawienie gatunków obcych
PROPOZYCJA_listy_gatunkow_obcych_ver_online.pdf 16.00MB Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Tokarska-Guzik B.
Rosliny_obcego_pochodzenia_w_PL_poprawione.pdf 13.99MB ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTRÓW
projekt_rozp_RM_ws_IGO.docx 0.04MB Europejski kodeks postępowania dla ogrodów zoologicznych_icon_2.pdf
Europejski_kodeks-postepowania_dla_ogrodow_zoologicznych_icon_2.pdf 0.68MB Rekomendacj nr 161 (2012) Stałego Komitetu, przyjęta w dniu 30 listopada 2012 r.,w sprawie Europejskiego kodeksu postępowania dla ogrodów zoologicznych i akwariów w zakresie inwazyjnych gatunków obcych
Rekomendacja-nr-161-(2012)-Stałego-Komitetu,-przyjęta-w-dniu-30-listopada-2012-r,-w-sprawie-Europejskiego-kodeksu-postępowania-dla-ogrodów-zoologicznych-i-akwariów-w-zakresie-inwazyjnych-gatunków-obcych_ic.pdf 0.19MB