Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Krakowie

Zmiany w sposobie edukowania i wychowywania dzieci oraz powszechna dostępność informacji turystyczno-przyrodniczej, stały się motorem zmian, również w pracy przyrodnika, edukatora czy przewodnika. Wszechobecna sieć Internetu oraz popularne aplikacje ściągane na podręczne telefony – nawet dzieciom pozwalają na sprawne oznaczanie zarówno gatunków roślin, jak i zwierząt.  Edukacja krajobrazowa czy gry terenowe coraz częściej zawierają więc elementy czynnego udziału, pozwalają na łatwe współtworzenie wydarzeń przez uczestników. Osoba organizująca zajęcia, ceniona jest również za swoją innowacyjność w wyborze tematu wycieczki/spotkania, destynacji turystycznej oraz kompozycji programu.

Wychodząc naprzeciw potrzebom ciekawych świata turystów - zarówno tych najmłodszych i ich rodziców, nauczycieli jak i przewodników, a nawet potrzeb tworzenia całych ofert biur podróży oraz chcąc wesprzeć mogące rodzić się w ich głowach ciekawe pomysły – przesyłamy niezbędnik edukacyjny z tematu:                

„ŚWIAT NIETOPERZY”

Nietoperze to nocne ssaki, które posiadają umiejętność aktywnego lotu. W okresie letnim żyją na poddaszach budynków (często kościołów) i tam przychodzą na świat młode. Zachowanie tych letnich stanowisk jest kluczowe dla ochrony zagrożonych gatunków nietoperzy. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie – Regionalny Konserwator Przyrody, od 2017 roku realizuje projekt, którego głównym celem jest czynna ochrona najcenniejszych w Małopolsce stanowisk nietoperzy.  Najbardziej spektakularnym efektem projektu jest wymiana połaci dachowych na 9 obiektach, na strychach których swoje letnie stanowiska maja rzadkie i zagrożone gatunki nietoperzy. Do tej pory w ramach projektu zrealizowano remonty dachów: Kościoła w Izbach, Kościoła w Wojkowej, Kościoła w Łukowicy, Kościoła w Łącku, budynku dawnej plebani w Krościenku n/Dunajcem, Kościoła w Szczawnicy, Kościoła w Szyku, Kościoław Gruszowie oraz Kościoła we Florynce. W planach na sezon 2022/2023 jest jeszcze modernizacja dachów: w Kasztelu w Szymbarku, na Kościele w Łabowej, na Kościele w Polanach, a także remont poszycia drewnianej wieży Kościoła w Skrzydlnej.

Mając na uwadze zbliżające się remonty, warto zaznaczyć, że prace budowlane na letnich stanowiskach nietoperzy mogą być realizowane jedynie w momencie kiedy nietoperze nie są na stanowisku obecne, czyli właśnie zimą. Wszystkie realizowane w ramach projektu prace modernizacyjne dachów prowadzone są mniej więcej od października do maksymalnie końca marca. W tej części roku nietoperze przebywają w miejscach hibernacji – poza poddaszami. Stąd przejeżdżając zimą przez Polany, Szymbark czy Łabową już wiemy: Czemu remont dachu jest prowadzony zimą…

Ciekawostką a zarazem i innowacją na letnim turystycznym szlaku Małopolski od 2023 roku, będzie możliwość obserwacji nietoperzy w muzeum przyklasztornym oo. Cystersów w Szczyrzycu. Na poddaszu zabudowań klasztornych oraz kościoła znajduje się jedno z największych stanowisk letnich nietoperzy w Polsce. Swoje kolonie rozrodcze ma tutaj kilka gatunków nietoperzy w setkach egzemplarzy. W nadchodzącym sezonie letnim, za pomocą specjalnie zainstalowanych kamer oraz podłączonego ekranu będzie można obserwować zachowania nietoperzy „na żywo” bez niepokojenia ich – z przyrodniczej ciekawości.

W załączeniu przekazujemy również przydatne materiały:

• Mapę Małopolski z naniesionymi ważniejszymi realizacjami w projekcie ”Chiroksero”.
• Dwie gry terenowe: „Po Szczawnicy i okolicy” oraz wiodąca przez Małopolskę.

Oto przykładowe pytania z odpowiedziami, które mogą się pojawić w trakcie eksploracji świata nietoperzy:

1. Jak duże są nietoperze?
   W Polsce żyją nietoperze o rozstawie skrzydeł od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów.
2. Ile w Polsce żyje gatunków nietoperzy?
   W Polsce żyje 27 gatunków nietoperzy.
3. Czy nietoperze są chronione? Tak, wszystkie gatunki nietoperzy żyjących w Polsce są pod ochroną.
4. Czy nietoperze wplątują się we włosy?
   Zwierzęta te do przemieszczania się w przestrzeni posługują się echolokacją. Wysyłają faleultradźwiękowe, która po odbiciu się od przeszkody wraca do nietoperzowych uszu z informacją o odległości i kształcie przeszkody. Nie ma więc technicznej możliwości aby nietoperz nas „nie usłyszał”.
5. Czy nietoperze są ślepe?
   Nietoperze widzą, lecz do przemieszczania się używają narządu słuchu. Warto również zaznaczyć, że nietoperze bardzo dobrze widzą.
6. Czy nietoperze są wampirami?
   Na całej kuli ziemskiej żyje ponad 1300 różnych gatunków nietoperzy, wśród nich są jedynie trzy, które żywią się krwią, ale one zamieszkują Amerykę Południową. Krew pozyskują od zwierząt,  jak komary czy pijawki: nacinają skórę i spijają spływającą krew.
7. Czym żywią się polskie nietoperze? Polskie nietoperze żywią się owadami, takimi jak: ćmy, komary, pająki.
8. Czy nietoperze gniazdują? Nietoperze są ssakami. Przychodzą na świat i są karmione mlekiem matki tak, jak i człowiek. Nie tworzą gniazd.
9. Ile młodych przychodzi na świat w ciągu roku?
   W ciągu roku przychodzi jedno młode; rzadko zdarzają się ciąże mnogie.
10. Dlaczego w okresie letnim mieszkają w pięknych zabytkowych budynkach?
    Trudno powiedzieć jakimi kryteriami kierują się nietoperze przy wyborze miejsca rozrodu czy hibernacji. Prawdą jest, że wybierają perełki architektoniczne. Jednym z kryterium wyboru jest potrzeba spokoju i dużych strychów – które w tych obiektach nadal się jeszcze zdarzają.
11. Gdzie nietoperze zimują?
    Zwierzęta te zimują w warunkach, w których możliwa jest hibernacja – tam, gdzie jest cały okres zimowy jest stabilne dodatnie 8 stopni Celsjusza. Najczęściej są to jaskinie i piwnice.
12. Dlaczego wokół kościołów i cerkwi, gdzie bytują nietoperze są sadzone drzewa?
    Nietoperz do przemieszczania się, używa echolokacji. Nasadzenia drzew wokół jego wylotów oraz na trasie przelotu na żerowiska umożliwiają mu efektywniejsze przemieszczanie się.
13. Dlaczego na wieżach kościelnych są niepozamykane otwory?
    Takie otwory mogą służyć jako wyloty dla nietoperzy.
14. Dlaczego kościół jest oświetlony tylko z jednej strony?
    Zoptymalizowane oświetlenie lub źródła świata tylko z jednej strony oznaczają wprowadzenie innowacji w ekspozycji światłem danego budynku. Najprawdopodobniej na poddaszu tego miejsca w okresie letnim mieszkają nietoperze, a po ciemnej stronie mają otwory wylotowe. Oświetlenie otworów wlotowych uniemożliwia im wyloty i powoduje znaczną śmiertelność kolonii a nawet śmierć całego siedliska.
15. Co jest naturalnym wrogiem nietoperzy?
    Naturalnymi wrogami nietoperzy są m.in.: polujące nocą ptaki drapieżne, kuny czy nawet koty.

Jeśli są jakieś pytania, które nadal pozostają bez odpowiedzi, proszę je zadać za pośrednictwem profilu Facebook: Chiroksero, lub pisząc maila (w tytule wpisując Chiroksero) na adres: sekretariat@krakow.rdos.gov.pl