Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Szczecinie

Rozporządzenie UE

Unijne normy prawne odnoszące się do IGO zawarte są w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 z 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych i stosowane są bezpośrednio w państwach UE. Rozporządzenie to w sposób kompleksowy reguluje takie zagadnienia jak zapobieganie wprowadzaniu i rozprzestrzenianiu się IGO, ich wczesne wykrywanie, a także szybką eliminację, izolację bądź długofalową i efektywną kontrolę populacji w przypadku gatunków rozpowszechnionych.

Ustawa o gatunkach obcych

Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych (Dz. U. poz. 1718), która weszła w życie 18 grudnia 2021 r., określa krajowe ramy prawne dla przeciwdziałania IGO stwarzających zagrożenie dla Unii oraz wprowadza komplementarne przepisy dla IGO stwarzających zagrożenie dla Polski. W ustawie zawarto także przepisy dotyczące wszystkich gatunków obcych, tak aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się ich w środowisku.

Zakazy w stosunku do gatunków obcych

W stosunku do wszystkich gatunków obcych został wprowadzony zakaz ich wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku. Zakazane jest więc przykładowo wypuszczanie egzotycznych zwierząt do środowiska czy sadzenie roślin gatunków obcych w naturalnych ekosystemach.

Więcej informacji

Lista IGO stwarzających zagrożenie dla Unii

Na podstawie rozporządzenia UE została ustanowiona lista IGO stwarzających zagrożenie dla Unii. Obecnie znajduje się na niej 66 gatunków, w tym 36 gatunków roślin i 30 gatunków zwierząt (wirki, owady, pancerzowce, płazy, gady, ryby, ptaki i ssaki). Określona została ona w rozporządzeniach wykonawczych Komisji (UE) nr: 2016/1141 z 13 lipca 2016 r. i 2017/1263 z 12 lipca 2017 r. i 2019/1262 z 25 lipca 2019 r. 

Lista IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

Prace nad poszerzeniem listy IGO stwarzających zagrożenie dla Unii

IGO, który prawdopodobnie spełnia kryteria uznania go za stwarzający zagrożenie dla Unii

Lista IGO stwarzających zagrożenie dla Polski

Lista IGO stwarzających zagrożenie dla Polski będzie zawarta w rozporządzeniu Rady Ministrów. Do czasu wydania rozporządzenia Rady Ministrów, za IGO stwarzające zagrożenie dla Polski uznawane są gatunki wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym (Dz. U. Nr 210, poz. 1260), z wyłączeniem tych umieszczonych na liście unijnej. Lista ta obejmuje obecnie 32 IGO: 9 gatunków roślin i 23 gatunki zwierząt.

Lista IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

Zakazy w stosunku do IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

Zezwolenia na czynności zakazane w stosunku do IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska lub właściwy regionalny dyrektor ochrony środowiska może wydać zezwolenie na cele:

• prowadzenia badań naukowych lub ochrony ex situ dla jednostek,
• produkcji do celów naukowych, a następnie medycznych, w przypadku gdy stosowanie produktów pochodzących od IGO jest nieuniknione ze względu na postępy w dziedzinie zdrowia ludzkiego,
• nadrzędnego interesu publicznego, w tym ze względów społecznych lub gospodarczych, pod warunkiem uzyskania upoważnienia Komisji Europejskiej,
• przeprowadzenia działań zaradczych,
• komercyjnego wykorzystania w ramach działań zaradczych,
• przetrzymywania i przemieszczania zwierzęcia domowego lub zapasu IGO, jeżeli były przetrzymywane przed ich umieszczeniem na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski.

Organy właściwe do wydania zezwolenia

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska wydaje zezwolenie zawsze w przypadku IGO stwarzających zagrożenie dla Unii oraz w przypadku przywozu lub wywozu IGO stwarzających zagrożenie dla Polski i pozostałych czynności zakazanych z tym związanych.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska wydaje zezwolenie w przypadku IGO stwarzających zagrożenie dla Polski w sytuacjach innych niż przywóz lub wywóz IGO.

Uwaga: nie jest możliwe wydanie zezwolenia na wprowadzanie do obrotu IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski.

Przepisy przejściowe dotyczące zwierząt domowych i zapasów IGO

Zawartość wniosku o wydanie zezwolenia

Obowiązek oznakowania lub udokumentowania indywidualnych cech zwierzęcia

Dostęp do informacji o wydanych zezwoleniach na czynności zakazane w stosunku do IGO

Plan działań dla priorytetowych dróg przenoszenia IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

W ramach projektu GDOŚ pt. „Opracowanie zasad kontroli i zwalczania inwazyjnych gatunków obcych wraz z przeprowadzeniem pilotażowych działań i edukacją społeczną” , przeprowadzona została analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się IGO. Analiza objęła takie drogi jak np. zawleczenie IGO z nasionami lub materiałem siewnym, na statkach lub łodziach czy na sprzęcie wędkarskim lub rybackim.

W wyniku tej analizy, mając na uwadze liczbę przenoszonych gatunków i szkody, które mogłyby wyrządzić IGO, zostały zidentyfikowane dwie priorytetowe drogi przenoszenia IGO:

• Ucieczka gatunków roślin ozdobnych z niekomercyjnych upraw ogrodniczych oraz
• Ucieczka gatunków zwierząt domowych, gatunków akwarystycznych i terrarystycznych.

Dla zidentyfikowanych priorytetowych dróg GDOŚ opracował projekt planu działania, który po przeprowadzeniu konsultacji społecznych będzie przekazany do akceptacji Ministra Klimatu i Środowiska. Plan zostanie przyjęty w drodze uchwały Rady Ministrów.

Plan działania dla dróg przenoszenia IGO stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski ma na celu poprawę stanu różnorodności biologicznej poprzez zapobieganie niepożądanemu oddziaływaniu na różnorodność biologiczną niezamierzonego wprowadzania i rozprzestrzeniania się IGO oraz minimalizowanie i łagodzenie tego oddziaływania.

Działania zaradcze

Działaniem zaradczym wobec IGO są środki, których celem jest eliminacja, kontrola lub izolacja populacji IGO, przy jednoczesnym zminimalizowaniu oddziaływania tych działań na pozostałe gatunki (tzw. niedocelowe) i ich siedliska. Działania zaradcze zostaną określone w rozporządzeniu Rady Ministrów.

Celem podejmowanych działań zaradczych jest:

eliminacja - pełne i trwałe usunięcie populacji IGO środkami letalnymi lub nieletalnymi, np. poprzez wykopanie wszystkich roślin na stanowisku.

kontrola populacji - działanie środkami letalnymi lub nieletalnymi na populację IGO, w celu utrzymania liczby osobników na jak najniższym poziomie, aby w przypadku niemożliwości całkowitego usunięcia IGO zminimalizować jego inwazyjność i niepożądane oddziaływanie na różnorodność biologiczną, powiązane usługi ekosystemowe, na zdrowie człowieka lub na gospodarkę, np. regularne koszenie roślin przed związaniem się owoców.

izolacja - działanie, którego celem jest stwarzanie barier minimalizujących ryzyko rozproszenia się i rozprzestrzenienia populacji IGO poza opanowany zasięg, np. umieszczenie IGO w obiekcie izolowanym.

W przypadku IGO na wczesnym etapie rozprzestrzeniania się, tj. wskazanych w rozporządzeniu RM jako IGO podlegające szybkiej eliminacji, właściwy organ podejmie działania służące eliminacji danej populacji IGO. Tylko w uzasadnionych sytuacjach (np. metody eliminacji są niedostępne) i zgodnie z określoną procedurą można podjąć działania w celu izolacji lub kontroli takiego IGO.

W przypadku IGO rozprzestrzenionych na szeroką skalę wybór działań zaradczych i ich celu (kontrola/eliminacja/izolacja), które będą najbardziej odpowiednie dla IGO w danych uwarunkowaniach, należy do podmiotu przeprowadzającego działanie.

Należy przy tym pamiętać, że działania zaradcze należy przeprowadzić w sposób odpowiedni i w zakresie odpowiednim do charakteru, zasięgu i rozmiaru negatywnego oddziaływania IGO na gatunki niedocelowe lub siedliska przyrodnicze, usługi ekosystemowe, zdrowie ludzi lub gospodarkę, a w przypadku gdy gatunkami docelowymi są zwierzęta – w sposób niepowodujący u tych zwierząt możliwego do uniknięcia bólu, dystresu lub cierpienia.

Wpływ na wybór działań będą więc miały m.in. wielkość populacji IGO, sposób rozmnażania i rozprzestrzeniania się IGO, ukształtowanie terenu, termin zwalczania, możliwości przemieszczenia IGO do obiektu izolowanego.

Przy stosowaniu działania zaradczego należy mieć na uwadze także inne przepisy, w tym zakazy obowiązujące na obszarach chronionych czy regulacje dotyczące środków ochrony roślin.

Przy zwalczaniu IGO współpracować mogą ze sobą różne służby państwowe, w tym organy ochrony przyrody, organy celne, myśliwi, leśnicy, zarządcy wód, Główny Inspektorat Rybołówstwa Morskiego, a także zarządcy nieruchomości Skarbu Państwa.

Ponadto możliwe będzie przekazanie IGO (przejętych z przejścia granicznego lub odłowionych ze środowiska) do utworzonych w tym celu azyli dla zwierząt.

Azyle dla zwierząt

Środki renaturyzacyjne

Po przeprowadzeniu działań zaradczych należy zastosować odpowiednie środki mające na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, które zostały zdegradowane, uszkodzone lub zniszczone przez IGO (tzw. środki renaturyzacyjne).

Przykładowe środki renaturyzacyjne to poprawa warunków siedliska, nasadzenie rodzimych roślin lub restytucja rodzimych zwierząt. Rodzaje środków renaturyzacyjnych zostaną określone w rozporządzeniu Rady Ministrów.

Nie ma potrzeby zastosowania środków renaturyzacyjnych, jeżeli po przeanalizowaniu kosztów i korzyści wynika, że koszty tych środków będą wysokie i nieproporcjonalne do korzyści z renaturyzacji.

Podmioty odpowiedzialne za przeprowadzanie działań zaradczych wobec IGO

Raportowanie na temat przeprowadzonych działań zaradczych

Zgłaszanie nowych stanowisk IGO do gminy

Uwolnienie IGO do środowiska

Jeżeli do środowiska został wprowadzony IGO stwarzający zagrożenie dla Unii/Polski, działania zaradcze na koszt sprawcy przeprowadzają właściwe organy.

Może to dotyczyć takich sytuacji jak ucieczka do środowiska zwierząt z hodowli, porzucenie zwierzęcia czy wprowadzenie roślin akwariowych do wód.

Przepis ten wprowadza zasadę „zanieczyszczający płaci”, zgodnie z którą należy dążyć do odzyskania kosztów poniesionych na przeprowadzenie działań zaradczych wobec IGO, który został uwolniony do środowiska przez dany podmiot.

Kary za naruszenie przepisów o gatunkach obcych

Naruszenie przepisów dotyczących gatunków obcych i IGO traktowane jest jako przestępstwo lub wykroczenie. Ponadto może być nałożona administracyjna kara pieniężna.

Więcej informacji

Zmiany w Prawie Łowieckim