Polska w Republice Mołdawii

1. Informacje ogólne.

1.1 Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne: Republika Mołdawii jest niewielkim krajem, bez dostępu do morza (z jedynie kilkusetmetrowym dostępem do Dunaju), położonym w południowo-wschodniej części Europy. Od zachodu graniczy z Rumunią a od północy, wschodu i południa z Ukrainą.

Ludność: liczba ludności Republiki Mołdawii wg ostatniego powszechnego spisu ludności (2014 r.) wynosiła 2 804 801 osób (dane statystyczne nie uwzględniają separatystycznego regionu Naddniestrza).

Obszar: powierzchnia Republiki Mołdawii wynosi 33,842 tys. km2. Największa odległość z północy
na południe kraju wynosi 350 km, natomiast z zachodu na wschód 150 km.

Stolica: stolicą kraju jest Kiszyniów (Chișinău), którego liczba mieszkańców wg ostatniego powszechnego spisu ludności (2014 r.) wynosiła 532 500 mieszkańców.

Język urzędowy: na mocy orzeczenia Sądu Konstytucyjnego z 5 grudnia 2013 r., językiem państwowym jest język rumuński (w kraju toczy się spór o nazwę języka – rumuński bądź mołdawski – który to język w swojej wersji literackiej jest w pełni tożsamy z rumuńskim). Poza centralną częścią kraju w powszechnym użyciu, szczególnie w dużych miastach oraz Gagauzji, jest język rosyjski, który nie jest jednak językiem państwowym. Język rosyjski dominuje również na terenie separatystycznego Naddniestrza.

1.2 Warunki klimatyczne

Republika Mołdawii leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o cechach kontynentalnych. Występują cztery, asymetryczne czasowo pory roku, zdominowane przez długie, upalne i suche lato. Zima nie trwa dłużej niż 4 miesiące, jednak może być bardzo śnieżna. W porównaniu z polskim klimatem, wiosna i jesień są bardzo krótkie. Średnia temperatura powietrza w styczniu wynosi od -7° C na północy do -4° C na południu, zaś w lipcu odpowiednio, od 19° C do 25° C. Średnia roczna suma opadów waha się od 400 mm na południowym wschodzie do 550 mm na północnym zachodzie kraju.

1.3 Główne bogactwa naturalne

Republika Mołdawii nie posiada znaczących zasobów surowców naturalnych. Znaczenie gospodarcze mają jedynie złoża wapieni, granitu, piaskowców i gliny. Większość surowców, w tym energetyczne, jest importowanych. Podstawowym bogactwem naturalnym Republiki Mołdawii są żyzne gleby. Aż na 75 % terytorium kraju występują czarnoziemy.

1.4 System walutowy, kurs i wymiana

Mołdawski lej (MDL) od połowy 1995 roku jest walutą swobodnie wymienialną
w transakcjach na rachunku bieżącym, zgodnie z kryterium Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Kurs wymiany waluty ustalany jest przez Narodowy Bank Mołdawii (BNM) na podstawie kursu kształtującego się na rynku międzybankowym. Operacje wymiany walut mogą być dokonywane przez banki, giełdy oraz punkty wymiany walut (kantory) obsługujące klientów indywidualnych.

Na obszarze tak zwanej „Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej” obowiązującą walutą jest „rubel naddniestrzański”. Jest to jednostka monetarna niewymienialna i nieakceptowana nigdzie poza terytorium Naddniestrza. W Tyraspolu i innych miastach regionu znajdują się punkty wymiany walut (banki, kantory), w których można wymienić waluty wymienialne na „rubla naddniestrzańskiego”.

W niektórych punktach wymiany walut zarówno w części Republiki Mołdawii znajdującej się pod kontrolą jej władz konstytucyjnych, jak i w regionie separatystycznym sporadycznie przyjmowany jest (po mało korzystnym kursie) złoty polski.

1.5 Religia

Ok. 98% społeczeństwa Republiki Mołdawii deklaruje wyznanie prawosławne (85% parafii podlega Patriarchatowi Moskiewskiemu, zaś 15% – Rumuńskiemu), są też wyznawcy innych konfesji: baptyści – 1,0%; świadkowie Jehowy – 0,7%; zielonoświątkowcy – 0,4; adwentyści – 0,3%; katolicy – 0,1%; agnostycy – 0,2%.

1.6 Wykaz świąt państwowych

a) 1 stycznia – Nowy Rok,

b) 7-8 stycznia – Boże Narodzenie (także 25 grudnia),

c) 8 marca – Dzień Kobiet,

d) 1 maja – Święto Pracy,

e) 9 maja – Dzień Zwycięstwa,

f) 27 sierpnia – Święto Niepodległości,

g) 31 sierpnia – Święto Języka Rumuńskiego,

h) oraz święta ruchome: Poniedziałek Wielkanocny, Wspomnienie Zmarłych (kolejny poniedziałek po Poniedziałku Wielkanocnym) oraz święto miasta (dzień wolny w danej miejscowości, np. w Kiszyniowie – 14 października).

1.7 Infrastruktura transportowa

Przez Republikę Mołdawii przebiegają trasy międzynarodowe prowadzące do Rumunii, Bułgarii, Rosji, Grecji, Polski i na Ukrainę. Najważniejsze odcinki tych dróg to: Czerniowce-Bielce-Kiszyniów, Jassy-Sculeni-Bielce-Soroki oraz Kiszyniów-Odessa. Wyremontowane odcinki dróg to Kiszyniów-Soroki (Soroca), Kiszyniów-Komrat (Comrat), Kiszyniów-Ungieny (Ungheni) oraz Kiszyniów-Leușeni (granica z Rumunią). Na pozostałych odcinkach dróg nawierzchnia nie spełnia jeszcze europejskich standardów. Niektóre drogi, choć noszą numery, nie posiadają nawierzchni bitumicznej.

Długość linii kolejowych wynosi ok. 1,5 tys. km, dróg samochodowych (łącznie z miejskimi) 15,5 tys. km (z tego o twardej nawierzchni 12,8 tys. km). Połączeń kolejowych jest niewiele, zaś prędkość pociągów jest ograniczona. Istnieje natomiast rozbudowana sieć połączeń mikrobusowych, także do i z separatystycznego regionu naddniestrzańskiego.

Główne drogowe przejścia na granicy mołdawsko-ukraińskiej:

- na północnym segmencie Criva, Bryczeny (Briceni), Oknica (Ocnița) i Ataki (Otaci);

- na centralnym segmencie (kontrolowanym przez separatystyczne władze naddniestrzańskie) Goian i Kuczurgan (Cuciurgan);

- na segmencie południowym Polanka (Palanca) i Tudora.

na granicy mołdawsko-rumuńskiej: Sculeni, Leușeni, Giurgiulești.

W transporcie międzynarodowym realizowane są przewozy transportem kolejowym łączącym Kiszyniów, Bielce, Winnicę, Czerniowce, Tyraspol, Odessę, Jassy i Gałacz poprzez przejścia graniczne w Ungienach (Ungheni), Vălcineț/Otaci, Kuczurganie (Cuciurgan) i Giurgiulești.

W Kiszyniowie znajduje się międzynarodowy port lotniczy obsługujący przewozy pasażerskie i towarowe, a w miejscowości Giurgiulești nad Dunajem (na samym południu kraju) port przeładunkowo-magazynowy (również i pasażerski, obecnie nie działający, częściowo wykorzystywany do celów towarowych).

1.8 Obowiązek wizowy

Od 28 maja 2004 r. obywatele Polski mogą przebywać na terenie Republiki Mołdawii bez wiz do 90 dni. Przy wjeździe termin ważności paszportu winien być dłuższy od zamierzonego okresu pobytu; nie ma jednak ustalonego minimalnego okresu ważności.

Od 20 czerwca 2015 r. obywatele polscy mogą wjeżdżać na terytorium Republiki Mołdawii na podstawie dowodu osobistego (nie dotyczy wjazdu na teren tzw. „Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej” oraz przejazdu przez to terytorium na Ukrainę).

2. System polityczno-administracyjny

2.1 Ustrój polityczny

Wskutek przemian zachodzacych w Europie w końcu lat osiemdziesiatych ubiegłego stulecia, 23 czerwca 1990 r. dotychczasowa Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka proklamowała suwerenność, zaś 27 sierpnia 1991 r. niepodległość, przyjmując wcześniej (maj 1991 r.) nazwę „Republika Mołdawii”. W grudniu 1991 r. pierwszym prezydentem niepodległej Republiki Mołdawii został Mircea Snegur. Pierwsze wybory parlamentarne odbyły się w lutym 1994 r., natomiast pierwsze wybory prezydenckie w grudniu 1996 r.

Podstawowym aktem prawnym obowiązującym w Republice Mołdawii jest Konstytucja przyjęta w lipcu 1994 r. Obowiązujący system rządów można uznać za mieszany, ewoluujący w zależności od składu większości parlamentarnej między prezydenckim a parlamentarnym.

Polski przekład tekstu konstytucji dostępny jest pod adresem:

http://biblioteka.sejm.gov.pl/publish/TEK01/03/19/00/00/TEK01.000000319.html

2.2 Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy, wybierany na czteroletnią kadencję parlament, w którym zasiada 101 deputowanych. Przewodniczącym parlamentu jest obecnie Igor Grosu
z ramienia proeuropejskiej rzadzącej Partii Akcji i Solidarnosci (PAS). Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w czerwcu 2021 r.

2.3 Władza wykonawcza

Władzę wykonawczą sprawuje prezydent i rząd. Prezydent jest głową państwa i gwarantem suwerenności kraju. Na mocy orzeczenia Sądu Konstytucyjnego z 4 marca 2016 r. wybierany jest w głosowaniu powszechnym przez obywateli (w roku 2001, 2005 i 2012 ówcześni prezydenci wybierani byli przez parlament) na cztery lata, maksymalnie na dwie kadencje. Do ważniejszych przysługujących prezydentowi uprawnień należy prawo wetowania ustaw i desygnowania kandydata na premiera.

Prezydentem jest obecnie wywodcząca z Partii Akcji i Solidarności (PAS) Maia Sandu, która objęła urząd w grudniu 2020 r.

Rząd składa się z premiera i ministrów. Członkiem rządu jest też z urzędu Baszkan (przewodniczący władz autonomicznych) Gagauzji. Powołany przez prezydenta rząd musi uzyskać wotum zaufania parlamentu, przed którym jest następnie odpowiedzialny. Obecnie premierem jest Dorin Recean
z PAS.

2.4 Struktura administracji gospodarczej

Administracją gospodarczą kraju kieruje premier za pośrednictwem ministerstw branżowych oraz Izby Przemysłowo-Handlowej Republiki Mołdawii.

Ministerstwa branżowe:

 - Ministerstwo rozwoju Gospodarczego i Cyfrizacji. Pod nadzorem rządu funkcjonuje również Agencja Inwestycji (Agenția de Investiții), odpowiedziałna m. in. za promocję eksportu i przyciąganie inwestycji zagranicznych.

 - Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju Regionalnego;

 - Ministerstwo Finansów;

 - Ministerstwo Energetyki;

 - Ministerstwo Rolnictwa i Przemyslu Spozywczego.

Za zgromadzenie danych statystycznych odpowiedzialne jest Narodowe Biuro Statystyczne.

Pozostałe centralne resortowe instytucje publiczne:

 - Narodowy Bank Mołdawii (BNM);

 - Państwowa Agencja Bezpieczeństwa Spożywczego (ANSA);

 - Państwowy Urząd Celny.

2.5 Sądownictwo gospodarcze

Najwyższą władzę sądowniczą w Republice Mołdawii sprawuje Sąd Najwyższy. W sprawach konstytucyjnych najwyższą władzę sprawuje zaś Sąd Konstytucyjny, w którego skład wchodzi sześciu sędziów wybieranych na sześcioletnią kadencję.

Sprawy gospodarcze rozpatrywane są przez sądy apelacyjne. Nie wyodrębniono specjalnych sadów administracyjnych.

3. Gospodarka

3.1 Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

2023 rok był pod wpływem wzrostu cen w planie międzynarodowym, wojny przy granicy z MD, zakłócenia w łańcuchach dostaw, mające negatywny wpływ na popyt zewnętrzny i wewnętrzny. Negatywny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą w 2023 r. miała sytuacja w regionie, spowodowana wojną w sąsiednim kraju oraz kryzysem energetycznym.

PKB. W 2023 r. PKB wzrósł realnie o 0,7% (według wstępnych szacunków) w porównaniu do 2022 roku i wyniósł 300,4 mld MDL (ok. 16,8 mld USD), według aktualnych cen rynkowych. Wartość dodana brutto, mająca 86,1% wagi w tworzeniu PKB, wzrosła (w ujęciu realnym) o 1,6% w porównaniu do 2022 roku, generując pozytywny wpływ na dynamikę PKB o 1,3%.

Obszary: rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa wygenerowały wzrost PKB o 2,6%, z wagą 7,6%
w tworzeniu PKB i wzrostem wartości dodanej brutto z poszczególnych rodzajów działalności
o 31,9%;  opieka zdrowotna i pomoc społeczna urosły o 0,7%, z wagą 6,0% w tworzeniu PKB
i wzrostem wartości dodanej brutto na poszczególne rodzaje działalności o 12,6%; informacja
i komunikacja 0,5%, z wagą 6,7% w tworzeniu PKB i wzrostem wartości dodanej brutto na poszczególnych rodzajach działalności o 7,5%.

Roczna stopa inflacji znalazła się w przedziale zmienności celu inflacyjnego wyznaczonego przez Bank Narodowy Mołdawii (BNM) i wyniosła 4,2% (grudzień 2023 r. w porównaniu do grudnia 2022 r.). Głównym czynnikiem dezinflacyjnym był umiarkowany przez popyt krajowy. Jednocześnie spadek popytu zewnętrznego i powstanie nowych łańcuchów logistycznych doprowadziło do spadku międzynarodowych cen surowców energetycznych, produktów spożywczych i surowców, co miało odpowiedni wpływ na ceny krajowe.

Średni kurs wymiany. W 2023 r. waluta krajowa odnotowała nominalną aprecjację pod względem USD o 9,1% (z 19,16 MDL za 1 USD w dniu 01.01.2023 r. do 17,41 MDL w dniu 31.12.2023r.).

W porównaniu do EUR, MDL umocnił się o 5%. Stan rezerwowych aktywów walutowych BNM na koniec grudnia 2023 r. osiągnął najwyższy w historii poziom 5,46 mld USD, zwiększając się
w porównaniu do poziomu odnotowanego na koniec 2022 r. o 21,9%. Jest to następstwo polityki urzędującego ówcześnie szefa BNM Octaviana Armașu, który twierdził, że „inflacja jest importowana, zaś stabilność kursu MDL zależy od działań BNM…”.

Kursy przedstawiały się następująco:

1 EUR – 19,20 MDL

1 USD – 17,55 MDL

1 PLN – 4,40 MDL

Dochody budżetu państwa. W 2023 r. w budżecie państwa odnotowano przychody w wysokości około 102,3 mld MDL (5,8 mld USD), co oznacza wzrost o 11,8% (w ujęciu nominalnym)
w porównaniu do analogicznego okresu 2022 roku. Wzrost wyniknął ze zwiększonych poborów Służby Celnej, Podatkowej i wpłat otrzymywanych od partnerów zagranicznych. Jednocześnie poczyniono o 17,4% więcej wydatków, wartość których wyniosła około 117,9 mld MDL (6,7 mld USD), z czego najwięcej pochłonęły koszty obsługi programów socjalnych, i wynagrodzenia sfery budżetowej. 

Poziom zadłużenia. Na dzień 31 grudnia 2023 r. saldo zadłużenia osiągnęło poziom 104 mld MDL
i wzrosło o 9,9%. Wewnętrzny dług państwowy wynosi 39,7 mld MDL (ok. 2,3 mld USD), co oznacza wzrost o 15%, zaś zewnętrzny dług 64,3 mld MDL (ok. 3,7 mld USD), co daje wzrost wartościowy 17,7% (6,9% w walucie krajowej).

Wolumen inwestycji w środki trwałe zmniejszył się o 1% i wyniósł około 32,2 mld MDL (1,8 mld USD). Podstawowym czynnikiem wpływającym na spadek inwestycji był spadek inwestycji finansowanych
z kredytów i pożyczek zewnętrznych (-23,8%) oraz inwestycji własnych podmiotów gospodarczych
(-9,2%). Jednocześnie inwestycje finansowane z krajowego budżetu publicznego, po znaczącym spadku w 2022 r., odnotowały wzrost o 38,6%, skierowane głównie na infrastrukturę publiczną. Wzrosły także inwestycje finansowane kredytami krajowymi (+13%), funduszem drogowym (+7,2%)
i inwestycjami zagranicznymi (+1,3%).

Średnia miesięczna płaca w 2023 r. wyniosło 12 354,7 MDL i wzrosło w porównaniu z 2022 r., nominalnie o 17,3%, a realnie o 3,4%. Wyrażona w walucie obcej to około 640 EUR lub 720 USD.

3.2 Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

3.3 Wybrane działy gospodarki Republiki Mołdawii

Kryzys energetyczny, wojna w UA, wzrost cen to podstawowe czynniki, które obniżyły produkcję przemysłową w 2023 r. o 3,6% w porównaniu do 2022 r. W 2023 r. MD wyprodukowała produkty przemysłowe o wartości 85,5 mld MDL (w cenach bieżących). Według ekspertów Narodowego Biura Statystycznego (NBS) spadek produkcji przemysłowej w ubiegłym roku tłumaczy się głównie zmniejszeniem produkcji w górnictwie o 6,5% i przetwórstwie o 5,3%, mimo że produkcja energii elektrycznej, ciepła, gazu, gorącej wody i klimatyzacji wzrosły o 5,4%. Najsłabsze wskaźniki odnotowano w produkcji wyrobów chemicznych zaledwie 73,6% poziomu z 2022 r., wyrobów skórzanych 81,7% i odzieży 83,2%. W tym samym czasie przemysł metalurgiczny odnotował wzrost o 32%, produkcja sprzętu elektrycznego o 59,1%, a produkcja maszyn i urządzeń wzrosła nawet dwukrotnie.

Produkcja rolna w 2023 r. w porównaniu do 2022 r wzrosła o 23,6% (w cenach porównywalnych). Produkcja warzyw wzrosła o 35,1%, a produkcja odzwierzęca spadła o 1,9%.

Republika Mołdawii jest państwem rolniczym. Główny priorytet mołdawskich władz w kierunku rozwoju tego sektora to stymulowanie rozwoju obszarów wiejskich.

Główne zadania oraz cele wynikające z Narodowej Strategii Rozwoju Rolnictwa:

- rozwój przedsiębiorczości rolniczej i pozarolniczej w obszarach wiejskich;

- dywersyfikacja działalności gospodarczej;

- nowoczesna zmodernizowana infrastruktura wiejska;

- zrównoważone środowisko wiejskie z szerszym rynkiem pracy;

- zatrzymanie emigracji ludności z obszarów wiejskich;

- opracowanie lokalnych strategii rozwoju (za pomocą programu LEADER);

- wprowadzenie europejskiego doświadczenia w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich.

3.4 Przewozy towarowe. W 2023 r. przedsiębiorstwa transportu kolejowego, drogowego, rzecznego
 i lotniczego przewiozły 19,8 mln ton towarów, czyli mniej niż w 2022 r. o 5,1%.:

 - Transport drogowy/lądowy: -7,1%;

 - Transport rurociągowy: + 3,5%;

 - Transport lotniczy: +6,0%;

 - Transport wodny: +1,5%.

3.5 Handel zagraniczny

Według danych Państwowego Urzędu Statystycznego Mołdawii w 2023 r. eksport towarów zmniejszył się o 6,5%,  import zmniejszył się o 5,9%.  

Wyniki w handlu zagranicznym

Wartość eksportu towarów w 2023 r. wyniosła 4 048,6 mln USD. Wynik ten zmniejszył się o 6,3% w porównaniu do roku poprzedniego. Eksport do krajów UE wyniósł 2537,5 mln USD (65,4% eksportu ogółem), zwiększając się o 4,3% w porównaniu do 2022 r. Eksport do krajów WNP wyniósł 896,9 mln USD (22,1% eksportu ogółem) i zmniejszył się o 14,1%  w porównaniu do roku ubiegłego.  Eksport do grupy Pozostałych Krajów wyniósł 504,9 mln USD (12,5% eksportu ogółem), o 32,8% mniej w porównaniu do 2022 r.

Kraje-partnerzy w mołdawskim eksporcie:

W strukturze eksportu dominują (według Standardowej Klasyfikacji Handlu Międzynarodowego – SITC):

• Żywność i zwierzęta żywe – 951,6 mln USD, (+2,8), udział – 23,5%, w tym:

Zboża – 429,2 mln USD (-2,0%);

Owoce i warzywa – 384,6 mln USD (+6,9%).

• Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy – 794,8 mln USD (+15,0%), udział – 19,6%,

w tym:

     Maszyny, urządzenia i aparaty elektryczne oraz ich części – 622,8 mln USD (+17,9%).

• Różne wyroby przemysłowe – 614,0 mln USD (-2,5%), udział – 15,2%, w tym:

Odzież – 288,1 mln USD (-2,8%); Meble i ich części – 144,0 mln USD (-0,8%).

• Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne (także reeksport ropy naftowej i energii elektrycznej, głównie do Rumunii oraz Ukrainy) – 455,4 mln USD (-23,1%), udział – 11,2%.

Import towarów w omawianym okresie wyniósł 8673,7 mln USD, i zmniejszył się o 5,9%
w porównaniu do okresu roku ubiegłego. Import z krajów UE wyniósł 4188,0 mln USD (48,3% importu ogółem), o 4,1% mniej w porównaniu do okresu 2022 r. Import z krajów WNP wyniósł 1609,7 mln USD (18,6% importu ogółem), zmniejszając się o 26,3% w porównaniu do r/r. Import z grupy Pozostałych Krajów wyniósł 2876,0 mln USD (33,2% importu ogółem) i jest o 7,8% większy
w porównaniu do roku ubiegłego.

Kraje-partnerzy w mołdawskim imporcie:

W strukturze importu dominują:

• Maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy – 2168,7 mln USD (+6,9%), udział – 25,0%,
  w tym:

Maszyny, urządzenia i aparaty elektryczne oraz ich części (kuchenki, lodówki, zamrażalniki, pralki, itd.) – 665,2 mln USD (+14,2%);

Pojazdy samochodowe – 624,4 mln USD (+14,0%).

• Paliwa mineralne, smary i materiały pochodne – 1963,2 mln USD (-23,9%), udział – 22,6%, w tym:

Ropa naftowa – 1304,3 mln USD (-15,2%);

Gaz ziemny – 581,6 mln USD (-31,6%);

Energia elektryczna – 57,2 mln USD (-59,2%).

• Towary przemysłowe sklasyfikowane głównie wg surowca – 1227,4 mln USD (-5,8%), udział – 14,1%, w tym:

Wełna, tekstylia – 298,2 mln USD (-7,5%);

Artykuły metalowe – 200,7 mln USD (-3,5%).

• Chemikalia i produkty pokrewne – 1085,1 mln USD (+0,4%), udział – 12,5%, w tym:

Artykuły medyczne i farmaceutyczne – 302,9 mln USD (+8,3%);

Nawozy mineralne i chemiczne– 133,4 mln USD (-3,2%). 

• Żywność i zwierzęta żywe – 978,6 mln USD (+6,5%), udział – 11,2%, w tym:

Owoce i warzywa – 231,1 mln USD (+20,9%);

Zboża – 137,4 mln USD (-13,5%);

Produkty mleczne i jaja – 129,2 mln USD (+11,2%).

• Różne wyroby przemysłowe – 863,9 mln USD (+5,2%), udział – 9,9%, w tym:

Odzież – 205,1 mln USD, (+0,6%);

Meble i ich części – 75,5 mln USD (+1,7%).

Bilans handlowy w omawianym okresie br. zamknął się deficytem w wysokości -4,6 mld USD, o 5,4% więcej  w porównaniu do roku ubiegłego.

3.6 Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Republika Mołdawii jest członkiem WTO i międzynarodowych organizacji regionalnych: GUAM (Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan, Mołdawia), BSEC (Organizacji Czarnomorskiej Współpracy Gospodarczej). Trwa proces rozwiązywania szeregu porozumień i wypowiadania członkostwa w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP).

Od 1992 r. jest członkiem MFW; przystąpiła do Strefy Wolnego Handlu Europy Południowo – Wschodniej CEFTA, podpisując Porozumienie CEFTA w 2006 roku. Wcześniej podpisała dwustronne umowy o wolnym handlu z krajami CEFTA.

Z krajami WNP Republika Mołdawii ma zawarte dwustronne umowy o wolnym handlu, na podstawie których w handlu wzajemnym nie są pobierane cła (z pewnymi wyjątkami).

Od 2010 roku Republika Mołdawii jest członkiem Traktatu Wspólnoty Energetycznej.

W dniu 27 czerwca 2014 roku w Brukseli Republika Mołdawii podpisała Umowę Stowarzyszeniową z Unią Europejską, obejmującą porozumienie o strefie wolnego handlu (DCFTA). Ww. dokument wszedł w życie w dn. 1 lipca 2016 r.

Dla dodatkowej ochrony inwestycji zagranicznych Republika Mołdawii podpisała szereg kompleksowych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania z ponad 50 krajami oraz 39 dwustronnych porozumień o wzajemnej ochronie inwestycji.

Republika Mołdawii posiada również de facto status obserwatora w Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Prawny aspekt statusu nie jest jednoznacznie rozstrzygnięty.

3.7 Relacje gospodarcze z UE

W deklaracjach medialnych integracja europejska jest wskazywana jako priorytet polityki zagranicznej Republiki Mołdawii. Jak już wspomniano, w dniu 27 czerwca 2014 r. Republika Mołdawii podpisała układ stowarzyszeniowy z UE, obejmujący stopniowe wdrażanie głębokiej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA). Strefę ustanowiono tymczasowo z dniem 1 września 2014 r. W dn. 1 lipca 2016 r. ww. układ wszedł w życie. W dn. 23 czerwca 2022 r. Republika Mołdawii uzyskała status kandydata do UE. Kraje UE są najważniejszymi partnerami handlowymi RM.

4. Dwustronna współpraca gospodarcza

4.1 Gospodarcze umowy dwustronne

Stosunki gospodarcze między Polską a republika Mołdawii regulują następujące akty prawne:

• umowa o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji,
• umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania,
• umowa o przewozach lotniczych,
• umowa o międzynarodowych przewozach drogowych,
• umowa o współpracy między Departamentem Standaryzacji i Nadzoru Technicznego RM a Polskim Komitetem Standaryzacji,
• umowa o współpracy międzyregionalnej,
• umowa o współpracy i wzajemnej pomocy w sprawach celnych,
• umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem RM o współpracy gospodarczej.

oraz porozumienia między:

• Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi RP a Ministerstwem Rolnictwa i Przemysłu Spożywczego RM o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i gospodarki żywnościowej.
• Wojewodą Łódzkim i Ministerstwem Gospodarki RM o współpracy gospodarczej i rozwoju handlu.
• Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości a Ministerstwem Gospodarki i Handlu RM o współpracy.

4.2. Obroty towarowe

Zgodnie z informacjami Narodowego Biura Statystyki (strona Mołdawska nie uwzględnia obrotów towarowych dokonywanych z Naddniestrzem) w 2023 r. export RM do RP wyniósł 133,6 mln USD, o 9,1% więcej niż w 2022 r. Import wyniósł 317,0 mln USD, co stanowi wzrost o 4,7%.

W mołdawskim eksporcie do krajów UE za omawiany okres, Polska zachowuje 5 miejsce generując 3,2% eksportu ogółem. W mołdawskim imporcie z krajów UE - 4 miejsce, generując 3,6% importu ogółem.

4.3 Inwestycje

Zaangażowanie kapitału polskiego w gospodarkę Republiki Mołdawii jest niewielkie. Wg stanu na 31.12.2023 r. wśród zarejestrowanych w Republice Mołdawii przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego ze wszystkich krajów świata, 85 stanowiły firmy z pełnym lub częściowym udziałem kapitału polskiego (można z dużym prawdopodobieństwem ocenić, iż ok. 1/3 firm z kapitałem polskim praktycznie nie prowadzi działalności: nie wypełniły one obowiązku formalnego uregulowania swojego statusu, lecz nadal figurują w rejestrze).

Największym polskim inwestorem jest Krajowa Spółka Cukrowa SA. Drugą znaczącą polską inwestycją bezpośrednią jest Plastics Moldova, przedsiębiorstwo handlujące wyrobami z tworzyw sztucznych wykorzystywanymi głównie w reklamie i budownictwie.

Ponadto polskie inwestycje w Republice Mołdawii dotyczą głównie budownictwa, przemysłu przetwórczego, handlu ale zainteresowanie inwestowaniem zaczęło także dotyczyć usług budowlanych, transportowych oraz pośrednictwa pracy. W 2017-2023 r. szereg polskich firm rozeznawało również możliwości inwestowania w branży ceramiki budowlanej, meblarskiej, utylizacji odpadów oraz budowy małych elektrociepłowni.

Wielkość polskich bezpośrednich inwestycji w Republice Mołdawii (wg stanu na 31.12.2023 r.) oceniana była na ok. 30 mln USD. (Agencja Inwestycji).

4.4 Współpraca regionalna

Liczne jednostki samorządu lokalnego podpisały memorandum, porozumienie lub list intencyjny o współpracy z polskimi samorządami terytorialnymi. Podejmowane są działania m.in. w ramach deklaracji współpracy powiatu pabianickiego z rejonem Orhei, powiatu dzierżoniowskiego z miastem Komrat, powiatu zamojskiego z regionem Cahul, powiatu tomaszowskiego z rejonem Hînceşti, powiatu łęczyckiego z rejonem Străşeni, miast Płocka i Bielc, Konina i Ungheni, powiatu puławskiego
z rejonem Criuleni, Bielska-Podlaskiego z rejonem Călărași, Lublinem oraz Łodzią i Kiszyniowem itd.

Dotychczasowe dokonania obejmowały m.in. wymianę informacji o partnerach, wizyty (w tym wymiana młodzieży i zespołów artystycznych), realizację wspólnych projektów rozwojowych.

4.5 Współpraca samorządów i organizacji gospodarczych

Główną mołdawską organizacją reprezentującą środowisko biznesowe kraju jest Izba Przemysłowo-Handlowa (Camera de Comerț și Industrie), www.chamber.md. Każdego roku Izba organizuje kilka misji gospodarczych do i z Polski. Izba zawarła również porozumienia z niektórymi polskimi samorządami gospodarczymi, w tym z Krajową Izbą Gospodarczą RP, Izbą Handlową Katowic itd.

Międzynarodową współpracę gospodarczą rozwija także Stowarzyszenie Biznesu Europejskiego (European Business Association) – www.eba.md, łączące firmy i organizacje gospodarcze z wielu państw. Aktywnym członkiem Stowarzyszenia Biznesu Europejskiego jest polskie przedsiębiorstwo Plastics Moldova.

W 2018 r. w Kiszyniowie ukonstytuowało się również „Centrum Rozwoju i Przedsiębiorczości Polska-Mołdawia”, które służy wymianie gospodarczej między Republiką Mołdawii a Polską, realizuje projekty pomocy rozwojowej oraz skupia środowiska polonijne. Centrum świadczy usługi eksperckie dla polskich firm i organizacji gospodarczych zainteresowanych nawiązywaniem i rozwojem kontaktów z mołdawskimi partnerami. Ambasada RP w Kiszyniowie oraz Centrum współorganizują fora gospodarcze i inne wydarzenia służące intensyfikacji kontaktów handlowych.

5. Dostęp do rynku

5.1. Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Republika Mołdawii, która jest członkiem WTO, zawarła także Umowę Stowarzyszeniową z UE. Najważniejszą częścią umowy stowarzyszeniowej jest porozumienie o utworzeniu pogłębionej
i całościowej strefy wolnego handlu (DCFTA). Umowa przewiduje, że Republika Mołdawii zniesie 99,2% ceł na import z UE, zaś Unia – 99,9% ceł. Liberalizacja handlu produktami przemysłowymi nastąpiła natychmiast po wejściu w życie umowy, ale na prośbę rządu mołdawskiego wprowadzono okresy przejściowe (pięcio- i dziesięcioletnie) dotyczące niektórych dóbr (jak tekstylia i odzież), aby otwarcie mołdawskiego rynku następowało stopniowo. Unia otworzyła swój rynek na większość produktów rolniczych, ale w przypadku niektórych tzw. produktów wrażliwych (jak czosnek, pomidory, jabłka) wprowadzone zostały bezcłowe kontyngenty importowe.

Zgodnie z DCFTA, Republika Mołdawii ma dostosowywać swoje normy sanitarne i fitosanitarne do unijnych, co umożliwi producentom z tego kraju sprzedaż do UE produktów rolno-spożywczych, które wcześniej nie były dopuszczone na unijny rynek. Umowa ma też lepiej zintegrować rynek usług w tym kraju z rynkiem unijnym. Republika Mołdawii ma przyjąć unijne rozwiązania w zakresie przetargów publicznych, aby dostawcy i usługodawcy po obu stronach mieli do nich równy dostęp.

Republika Mołdawii i UE postanowiły o rozszerzeniu z dniem 1 stycznia 2016 r. stosowania handlowej części DCFTA na terytorium separatystycznej, tak zwanej „Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej”. Warunkiem przyjęcia tej decyzji było zobowiązanie separatystów m.in. do zniesienia w ciągu dwóch lat ceł importowych wobec towarów i usług z UE, a także do wdrożenia zmian w regulacjach handlowych i podatkowych (m.in. wprowadzenie VAT-u). Dodatkowo eksporterzy naddniestrzańscy muszą dostosować się do norm technologicznych i fitosanitarnych UE. Muszą też być wpisani do rejestrów przez konstytucyjne władze Republiki Mołdawii. W przypadku niedostosowania się do powyższych wymogów, porozumienie przewiduje zawieszenie, na wniosek UE lub Republiki Mołdawii, stosowania DCFTA na terytorium regionu.

Na rynku Republiki Mołdawii obecne są towary lub usługi takich polskich firm jak Fabryka Farb i Lakierów „Śnieżka”, „Amica Wronki”, „CELSA”, „Huta Ostrowiec”, „Sanitec Koło”, „MHBS.A.”, „STA Odlewnie”, „Pruszyński Sp. z o.o”, Fabryka Obrabiarek „Rafamet” „Krakowska Fabryka Armatur”, „Gor Stal Gorlice”, „Centrozap”, „Izoterm”, „Huta Szkła Wołomin”, „Opoczno Trade”, „Philips Polska”, „Volvo Polska”, „Goodyear Dunlop Polska”, „Bedicas”, „Topex”, fabryk mebli „Paged”, „Bodzio”, „Gawin”, „Jarocin”, „Kler”, „Forte”, producentów farmaceutyków, sprzętu medycznego, kosmetyków i środków czystości: „Polfa”, „Polpharma”, „Herbapol”, ”Dermika”, „Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych”, ”Famed’, a z branży rolniczej szeregu gospodarstw rolniczych, sadowniczych, szkółkarskich i producentów maszyn rolniczych, firm z branży przetwórstwa mięsnego: „Duda” i „Animex”, „Pamapol”, „Marko”, firm z branży spożywczej: „Maspex”, „Hortex”, „Społem”, „Mlekovita”, „Bakoma”, „Piątnica”, „Kamis”, „Sante” i „Mokate”, z branży techniki rolniczej: „Ursus”, „Pronar” oraz z branży energetycznej: „Asket”.

Zainteresowanie polskich firm rynkiem Republiki Mołdawii dotyczy obecnie głównie budownictwa, rolnictwa (sprzedaż sprzętu rolniczego), przemysłu przetwórczego, handlu i usług, ale zaczyna obejmować również sferę usług budowlanych, transportowych oraz związanych z pośrednictwem pracy.

5.2 Dostęp do rynku pracy

Zagadnienia związane z zatrudnieniem pracowników oraz rozwiązywaniem sporów reguluje Kodeks Pracy i Umowa Zbiorowa zawierana każdego roku pomiędzy Rządem RM, Federacją Związków Zawodowych i Krajową Konfederacją Pracodawców. Zgodę na zatrudnienie cudzoziemca, po złożeniu odpowiednich dokumentów i rozpatrzeniu wniosku, wydaje Państwowa Agencja Zatrudnienia na czas określony. Informacje dot. zatrudnienia zagranicznych pracowników na terytorium Republiki Mołdawii dostępne są pod adresem: http://www.migratie.md/en/coming/work_opportunities oraz na stronie internetowej Państwowej Agencji Zatrudnienia: http://www.anofm.md

5.3 Nabywanie i najem nieruchomości

Obrót ziemią w Republice Mołdawii regulują ustawy o sprzedaży ziemi, o normatywnej cenie ziemi oraz Kodeks Ziemski. Cudzoziemcy mogą nabywać i wynajmować nieruchomości na terytorium Republiki Mołdawii. Nie mają prawa zakupu ziemi do celów rolniczych czy pod obiekty przemysłowo-handlowo-usługowe. Mają natomiast prawo do dzierżawy na okres do 49 lat lub zakupu ziemi razem z partnerem mołdawskim, który posiada większościowy udział we wspólnej firmie w sytuacji, gdy ziemia jest niezbędna w celu realizacji wspólnych celów gospodarczych.

5.4 System zamówień publicznych.

Zakupy dokonywane na potrzeby państwa regulowane są Ustawą o zakupie towarów, pracy i usług na potrzeby państwowe oraz rozporządzeniem Rady Ministrów RM o zatwierdzeniu rozporządzenia o zakupie towarów i usług drogą zapytań ofertowych. Organem nadzorującym transakcje jest Państwowa Agencja ds. Zakupów (Agenția Achiziții Publice). Ustawa zobowiązuje do stosowania określonych procedur: przetargu otwartego, dwustopniowego, ograniczonego, ofertowego lub zakupu z jednego źródła.

Przyjęty ogólnie model zachowań w kontaktach biznesowych znany z Polski, czy innych krajów Europy obowiązuje również w Republice Mołdawii. Podczas spotkań zarówno roboczych, jak i formalnych oczekiwane są odpowiednie do okoliczności zachowania, stroje, dokumenty i sposoby komunikowania się. Powszechnie stosowane są nowoczesne środki elektronicznego komunikowania się na odległość, w tym wszelkiego rodzaju aplikacje do komunikacji głosowej i tekstowej. Przyjeżdżając do Republiki Mołdawii w celu odbycia spotkań handlowych należy być przygotowanym do rozmowy w języku rumuńskim, rosyjskim lub angielskim. Znalezienie wykwalifikowanego tłumacza języka polskiego może okazać się trudnym zadaniem. Wyzwaniem pozostaje przejrzystość procedur przetargowych, jak i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

7. Przydatne kontakty i linki

• Władze centralne