Retencja

Mała i mikroretencja pozwalają na zatrzymanie lub spowolnienie spływu wód powierzchniowych, a także na gromadzenie wód opadowych lokalnie – na terenach posesji, przy jednorodzinnych budynkach mieszkalnych. Budowa niewielkich zbiorników i oczek wodnych pozwoli zebrać, retencjonować i ponownie wykorzystać wody opadowe oraz roztopowe. Ponadto działania dotyczące ochrony obszarów zalewowych przed osuszaniem przyczynią się do poprawy czasu retencji wody i jednocześnie stworzą warunki do rozwoju bioróżnorodności. Ze względu na te dwa aspekty, działanie dotyczące realizacji i odtwarzania obiektów małej retencji i mikroretencji na terenach rolniczych podzielono na dwa podtypy.

Pierwszym z nich jest wspomniane na początku artykułu wspieranie mikroretencji poprzez tworzenie przydomowych zbiorników wodnych. Na obszarze całego kraju realizowany jest program priorytetowy „Moja woda”. Należy zaznaczyć, iż jest to program, który uwzględnia obszary użytkowane rolniczo, jednak nie jest ukierunkowany wyłącznie na nie. Z uwagi na fakt, iż obecnie nie ma dokładnych danych na temat ilości wniosków, jakie wpłynęły do Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, nie jest możliwe oszacowanie zakresu retencji na obszarze poszczególnych regionów wodnych i obszarów dorzeczy.

Program „Moja woda” skierowany do osób fizycznych będących właścicielami lub współwłaścicielami nieruchomości, na której znajduje się budynek mieszkalny jednorodzinny. Finansowanie obejmuje zakup, dostawę, montaż, budowę oraz uruchomienie instalacji służącej m.in. do zebrania wód opadowych z powierzchni nieprzepuszczalnych posesji (np. chodników) czy do retencjonowania wód opadowych na dachach (tzw. zielone dachy).

Od 2021 roku Program priorytetowy „Moja woda’’ jest kontynuowany, w drugiej edycji wpłynęło ponad 31 tys. wniosków o dofinansowanie przydomowych instalacji retencyjnych. Nabór zakończył się 10 czerwca 2021. Łączna kwota dofinansowania wniosków złożonych elektronicznie wyniosła 160 mln zł. W porównaniu do pierwszej edycji programu liczba wniosków wzrosła o ok. 6 tys..

Na podstawie liczby wniosków, które wpłynęły w ramach pierwszej edycji programu (ok. 25 tys.) oraz deklarowanej, uzyskanej retencji w wyniku realizacji działań (ok. 1,2 mln m³), można oszacować, że średnio, w ramach jednego działania, retencjonowane jest 48 m³ wody w ujęciu rocznym. Z tego względu można przewidywać, iż w drugiej edycji programu priorytetowego osiągnięte zostaną podobne wartości. Na podstawie ilości wpłyniętych wniosków możemy szacować, iż dalsze działania doprowadzą do zgromadzenia nawet 1,48 mln m³ zretencjonowanej wody w ujęciu rocznym.

Drugim podtypem działania zwiększającego retencję zbiornikową jest ochrona obszarów okresowo zalewanych. Działanie to polega przede wszystkim na zaprzestaniu rozbiórki tam bobrowych i zmianie sposobu uprawy na tzw. rolnictwo bagienne. Efektem bezpośrednim tego działania będzie ochrona obszarów podmokłych i torfowisk. Ochrona ta polega nie tylko na zachowaniu istniejących terenów bagiennych, ale może również obejmować odtworzenie obszarów wcześniej osuszonych, a zalanych z uwagi na żeremia bobrowe.

Praktyki rolnicze na terenach objętych zakresem tego działania obejmować mogą zastąpienie upraw wymagających zabiegów odwadniających na przykład rolnictwem bagiennym, ekstensywnym użytkowaniem łąk i wyłączeniem z użytkowania obszarów podmokłych.

Prowadzenie produkcji rolnej na terenach podmokłych obejmuje: uprawę trzciny, uprawę mchu torfowca, uprawę olszy czarnej, produkcję żywności i roślin na potrzeby farmacji, wykorzystanie biomasy z terenów podmokłych na cele energetyczne oraz wykorzystanie terenów podmokłych na pastwiska. Pozwoli to zachować korzyści ekonomiczne pochodzące z uprawy pola, nie naruszając przy tym naturalnych procesów zachodzących na tych obszarach. Wprowadzenie upraw bagiennych na terenach, na których występuje obecnie zabagnienie, lub które stale czy też okresowo są zalewane, będzie miało pozytywny wpływ na środowisko. Pozwoli także uniknąć potencjalnych kosztów związanych z budową urządzeń wodnych i wygenerować zysk z uprawy gruntów do tej pory nieużytkowanych lub nieprzynoszących korzyści. Działanie to dotyczy rolników, na gruntach których występują zabagnienia i których ziemie są stale czy też okresowo zalewane.

Działanie polegające na zasiedlaniu obszarów zlewni przez bobry wpływa na zwiększenie retencji oraz zmniejsza prędkość wody. W konsekwencji zmienia także tereny przylegające do stawu bobrowego – również w kontekście fauny i flory. Działalność bobrów ma wpływ na ustabilizowanie wahań wody (na większych ciekach obserwuje się spłaszczenie fali powodziowej i złagodzenie niżówek). W przypadku tworzenia stawów bobrowych otrzymujemy 300 m³ zretencjonowanej wody na powierzchni. Powyższe działania mogą być wprowadzane m.in. za pomocą Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).

Szacunkowa objętość zretencjonowanej wody na skutek realizacji tego działania jest trudna do określenia, ponieważ zależy od zainteresowania rolników podejmowaniem tego typu interwencji.