Retencja

Czym jest retencja wodna i dlaczego jest tak ważna dla środowiska i społeczeństwa? Na wstępie należy zaznaczyć, iż Polska należy do państw zagrożonych deficytem wodnym. Niewielkie zasoby wodne, na które wpływ mają takie czynniki, jak np. położenie geograficzne, rozpościerają przed nami widmo suszy. Idealnym zestawem narzędzi przeciwdziałającym niedoborowi wody jest retencja. Aby lepiej zrozumieć, czym jest, warto przytoczyć jej definicję. „Przez retencję wodną rozumiemy zdolność do okresowego zatrzymania wody w zlewni rzecznej. Dzięki temu zjawisku poprawie ulega bilans wodny zlewni – zasoby wodne powiększają się, gdyż szybki spływ powierzchniowy zastępowany jest przez powolny odpływ gruntowy. Na terenach sąsiednich podniesieniu ulega poziom zwierciadła wód gruntowych.

W wielu przypadkach retencja powoduje znaczne ograniczenie prędkości wody płynącej po powierzchni terenu, czyli spływu powierzchniowego. Redukcja prędkości następuje również w  przypadku wody płynącej korytem rzeki, potoku czy strumienia. Skutkuje to oczywiście spowolnieniem obiegu wody w środowisku. Potencjał retencyjny obszaru w dużej mierze zależy od naturalnego ukształtowania powierzchni i pokrycia szatą roślinną, a także wpływu działalności człowieka” – czytamy w „Programie przeciwdziałania niedoborowi wody”, opracowanym w ramach działań zapobiegających suszy.

Retencja wodna to szereg działań na zakrojoną skalę, dlatego usystematyzowano je i podzielono między innymi ze względu na charakter gromadzenia wód. Retencja krajobrazową jest zależna od ukształtowania, zagospodarowania i użytkowania terenu. Ograniczenie spływu powierzchniowego wody roztopowej i opadowej wpływa na wzrost poziomu magazynowanej wody, co związane jest na ogół z przesiąkaniem wody w głąb podłoża. W przypadku, gdy obszar zlewni jest zalesiony i posiada naturalny charakter, zdolność do ograniczenia fali powodziowej jest znacznie większa niż na obszarze niezalesionym.

Kolejnym rodzajem retencji, z uwzględnieniem podziału na charakter zjawiska, jest retencja miejska. Jest to niezwykle szerokie pojęcie, rozumiane jako zespół działań mających na celu poprawę jakości życia w mieście, poprzez inwestowanie w miejską zieleń i gromadzenie wód opadowych. Są to m.in.: zielone dachy, ogrody deszczowe, łąki kwietne, przepuszczalne nawierzchnie ciągów komunikacyjnych i placów, a także niecki i rowy chłonne.

Retencja glebowa polega na zatrzymaniu wody w profilu glebowym, czyli w tzw. strefie nienasyconej. Zależy ona nie tylko od rodzaju i struktury, ale także od składu chemicznego gleby. Gleby piaszczyste, iły i gliny charakteryzują się niewielką zdolnością do gromadzenia wody, jednak stosując odpowiednie zabiegi agrotechniczne (nawożenie związkami organicznymi, wapniowanie czy zwiększanie zawartości próchnicy), struktura gleby ma szansę się poprawić. Innymi sposobami są: likwidacja słabo przepuszczalnego przewarstwienia i spulchnianie gleb ciężkich, suchych i skłonnych do zaskorupiania się. Dopełnieniem retencji glebowej jest retencja wód podziemnych. Polega ona na gromadzeniu wody w strefie nasyconej warstwy wodonośnej. Wielkość zasobów wód podziemnych zależy między innymi od budowy geologicznej i infiltracji. Aby zwiększyć retencję wód gruntowych, należy ograniczyć spływ powierzchniowy, a także zwiększyć przepuszczalność gleb stosując odpowiednie zabiegi przeciwerozyjne oraz agro- i fitomelioracyjne.

Kolejnym rodzajem retencji jest retencja śnieżna i lodowa. Woda zatrzymywana w postaci lodu i śniegu uwalniana jest w okresach odwilży, kiedy temperatura wzrasta powyżej zera.

Ostatnim rodzajem retencji biorącej uwagę charakter zjawiska jest retencja wód powierzchniowych. Jest ona najlepszą formą magazynowania wody w naturalnych i sztucznych zbiornikach, ponieważ w znacznym stopniu poprawia bilans wodny, pozostawiając przy tym niezmieniony przyrodniczo krajobraz. Małe zbiorniki retencyjne (sztuczne stawy, zbiorniki o niskich piętrzeniach) nie są inwestycjami uciążliwymi dla środowiska. Zmagazynowanie wody w samym zbiorniku zwiększa także zasoby wodne w jego obrębie. Co prawda jeden mały akwen nie ma znaczenia dla poprawy bilansu wodnego czy ochrony przeciwpowodziowej, jednak duża ilość małych obiektów zaowocuje znaczną poprawą bilansu wodnego w zlewni.

         Innym możliwym podziałem retencji jest ten ze względu na kontrolowanie tego zjawiska. W ten sposób wyróżniamy retencję sterowaną i niesterowaną. Do retencji sterowanej zaliczamy duże zbiorniki wodne lub podpiętrzone jeziora o zmiennym piętrzeniu, wyposażone w odpowiednie budowle regulacyjne. Retencja sterowana umożliwia stałą kontrolę obiegu retencjonowanej wody. Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się zbiorniki retencyjne:

- przeciwpowodziowe,

- energetyczne,

- żeglugowe,

- komunalno-przemysłowe,

- wielozadaniowe.

Do retencji niesterowanej zaliczamy wszelkie działania mające na celu spowolnienie i zatrzymanie odpływu wód ze zlewni rzecznej, przy zastosowaniu różnych zabiegów technicznych (małe zbiorniki wodne, zastawki) i nietechnicznych (zalesienia, ochrona oczek wodnych, stawów wiejskich, mokradeł itp.), które jednocześnie prowadzą do odtworzenia naturalnego krajobrazu. Retencja niesterowana umożliwia wyrównania przepływu, jednak trudne do scharakteryzowania pod względem czasowym i ilościowym.

Wzmocnienie świadomości społecznej w zakresie potrzeby retencjonowania i oszczędzania wody to jeden z trzech priorytetów Programu Przeciwdziałania Niedoborowi Wody (PPNW). Pokazanie, jak duże są możliwości zachowywania wody w naturze, pomoże wspólnie osiągnąć główny cel PPNW – zwiększenie retencji wodnej w Polsce.