Полска во Северна Македонија

Историски преглед

На 8 септември 1991 година, Македонија – по одржан референдум – станала независна држава, а на 17 ноември 1991 година бил донесен Уставот на Република Македонија. Во моментот на прогласувањето на независноста, македонската економија била дел од економскиот систем на поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југославија.

Република Македонија, како прва држава од Западен Балкан, потпишала Спогодба за стабилизација и асоцијација со ЕУ (во 2001 г.). РМ поднела формално барање за членство во ЕУ во 2004 г., а статус на земја кандидат за ченство во ЕУ  и е доделен во декември 2005 г. Патот за евроатлантската интеграција на Македонија долги години бил попречен поради спорот со Грција за името на македонската држава.

На 30 септември 2018 година, се одржал референдум на државно ниво за промена на името на државата од Република Македонија во Република Северна Македонија, којшто требало да даде легитимитет за ратификација на потпишаната во јуни 2018 г. историска спогодба со Грција за името на македонската држава и да го отвори патот за зачленување во ЕУ и во НАТО. И покрај решителната поддршка за опцијата „за“ од страна на гласачите – 91,5%, фреквенцијата изнесувала едвај 36,8%, а со тоа не бил постигнат уставно предвидениот праг за важност на референдумското изјаснување, кој изнесува 50%. На 19 октомври 2018 г. во Собранието на Република Македонија се одржало гласање за отворање на дебата за промена на Уставот. Предлогот го подржале 80 пратеници (односно неопходните 2/3 од собранискиот состав). На 11 јануари 2019 г. Собранието на Република Македонија донело амандмани на Уставот, во согласност со Спогодбата од Преспа (промена на името на државата во: Република Северна Македонија). Промената на државното име била условна и требало да влезе во сила дури по ратификација од страна на грчкиот парламент на Спогодбата и на Пристапниот протокол за членство на Северна Македонија во НАТО. Првиот услов бил исполнет на 25 јануари 2019 г., а потпишувањето на Пристапниот протокол од страна на сите држави-членки на НАТО се одржало во седиштето на Алијансата во Брисел на 6 февруари 2019 г. Ратификацијата на Пристапниот протокол од страна на грчкиот парламент се случила на 8 февруари 2019 г. Од 12 февруари 2019 г. властите во Скопје го користат името Република Северна Македонија, а на 14 февруари 2019 г. Постојаната мисија на Република Македонија при Обединетите нации во Њујорк за новото име ги известила сите држави-членки на Обединетите нации, како и државите-набљудувачи.

Политичка соработка по 1989 година

Полска ја признала Република Македонија на 28.12.1993 г. Состојбата на политичките односи е многу добра – без отворени прашања. Полска ужива во Северна Македонија голема симпатија што произлегува од историските услови (меѓу другото: полската помош за Македонците за време на граѓанската војна во Грција, учество на Полјаци во обновата на Скопје по земјотресот во 1963 г, заслугите на полските научници и лингвисти за македонскиот јазик). Македонската страна ја гледа Полска како партнер, којшто ги поддржува македонските аспирации за интеграција во ЕУ и во НАТО. 

Податоците за структурата на трговската размена во полско-македонските односи изгледа вака: во 2018 година – 326,1 милиони евра (во тоа извоз од Полска 118,3 милиони). Треба да се истакне многу значителниот пораст во билатералната размена во 2016/2017 г. и задржувањето на таквото ниво во 2018 г. Во зависност од прифатената методологија на испитување, Полска е 11, 15 или 16 трговски партнер на Северна Македонија. Полска извезува пред сè: производи од леано железо и челик, говедско месо и месо од живина, котли, производи од кожа, електрични машини и уреди, како и мебел. Доминантни стоки при увоз од Македонија во Полска се: катализатори, тутун, цинкови руди и концентрати, зеленчук (црвена и бела зелка, пиперка, домат), акумулатори и облека. Друга поволна појава, особено од аспект на обликувањето на позицијата на Полска во РСМ и нејзиниот имиџ во македонското општество е избивањето на Полјаците на прво место по бројот на туристи што ја посетуваат Северна Македонија. Во 2018 година, Полјаците ги престигнале традиционално доминантните Холанѓани.

Културната соработка меѓу двете држави се одвива врз основа на потпишаната во 2015 година, во Скопје, Програма за соработка меѓу Министерството за култура на Република Македонија и Министерот за култура и национално наследство на Република Полска за 2015-2018. 

Институционална соработка:

- Институт „Адам Мицкјевич“ – во 2016 финансиска поддршка на настапот на групата „Марќин Василевски Трио“ на Скопскиот џез фестивал 2016; промоција на актуелна музика (Don't Panic We're from Poland); планови за 2020 г.: во рамките на проектот „Територии на кореографијата – нови авангардни патишта“ ќе бидат прикажани полски танцови спектакли и ќе се одржат работилници и предавања  на полски танчари и кореографи.

- Национална библиотека  – соработка со Народната и универзитетска библиотека „Климент Охридски“ во Скопје; размена на библиотечни материјали главно од хуманистичките науки: списанија, како и енциклопедиски, библиографски, библиолошки и информативни публикации.

- Генерална дирекција на државните архиви – соработката ја регулира Договорот за соработка меѓу Генералниот директор на државните архиви на Република Полска и Државниот архив на Република Македонија, којшто бил потпишан на 8 март 2006 година и сè уште е во важност; изворна публикација под наслов: Македонските бегалци во Полска.

- Меѓународен центар за култура – воспоставена е соработка со Музејот на современата уметност во Скопје. Резултат од соработката со Музејот била изложбата „Скопје – градот на солидарноста“, одржана во Галеријата на МЦК во Краков во 2019 година (јули – октомври). Прикажани се дела на полски уметници, кои се непознати во Полска, во широк контекст на полскиот влог во обновата на Скопје; обуки за вработени од областа на заштита на културното наследство за современите методи за заштита и менаџирање со културното наследство (во ноември 2018). МЦК подготвува, на барање на македонската Управа за заштита на културното наследство, програма за обуки, во којашто, освен теорија, учесниците ќе се запознаат со полските искуства од последните години поврзани со заштитата и менаџирањето на културното наследство.

Соработката со Северна Македонија во областа на високото образование се реализира од страна на полското Министерство за наука и високо образование врз основа на:

• Договорот меѓу Владата на Република Полска и Македонската Влада за соработка во областа на културата и образованието, потпишан во Варшава на 29 јануари 1998 г.

• Спогодбата меѓу Министерот за наука и високо образование на Република Полска и Министерството за образование и наука на Република Македонија за соработка во областа на науката и високото образование, потпишана на 10 септември 2013 г., којашто претставува посебен договор на министерско ниво. Горенаведената спогодба ги определува лимитите на академската размена: - 4 студенти за семестрални студии или научни стажирања со вкупен годишен лимит до 20 месеци (должината на научното стажирање може да изнесува од 1 до 12 месеци) - 4 студенти на македонска филологија за летни јазични курсеви. Според податоците на полската Национална агенција за академска размена (NAWA), којашто ја координира размената врз основа на билатералните договори, размената со Северна Македонија во 2017 г. се однесувала исклучиво на летните курсеви за јазик и култура; од полска страна биле пријавени 2 лица за летни курсеви, од македонска страна 4 лица. Врз основа на Спогодбата, исто така, се одвива размена на лектори. Полското Министерство моментално поддржува една лекторка по полски јазик на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Освен тоа, академската размена со Северна Македонија се одвива во рамките на програмата „Central European Exchange Programme for University Studies – CEEPUS III“, воспоставена врз основа на мултилатерална спогодба потпишана на 25 март 2005 г. во Будва, програмата ЕРАЗМУС или програмата за стипендирање на Меѓународниот вишеградски фонд (IVF). Во програмата „CEEPUS“ учествуваат: Австрија, Бугарија, Хрватска, Чешка, Полска, Романија, Словачка, Словенија, Унгарија, Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Северна Македонија, Молдавија, Црна Гора и Србија. Програмата е втора по важност мултилатерална програма од областа на високото образование по програмата Еразмус. Според податоците на „NAWA“, во рамките на програмата „CEEPUS“ во 2017 г. од полска страна биле пријавени 8 лица за стажирање, а од македонска страна 3 лица за стажирање. Повеќе информации за програмата ЕРАЗМУС на страницата: http://www.erasmus.org.pl/odnosniki-podstawowe/statystyki.html

и за Програмата за стипендирање на „IVF“: https://www.visegradfund.org/apply/mobilities/visegrad-scholarship/

Полонистика во Северна Македонија

Македонската полонистика на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во Скопје, во рамките на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје, може да се пофали со близу 60-годишна традиција. Присуството на полонистичките студии во Северна Македонија е особено важно од аспект на одржување и продлабочување на целокупната полско-македонска соработка. Тоа е единствено (освен саботното училиште за полската дијаспора, кое функционира исто во Скопје) место во Македонија за изучување на полскиот јазик како странски јазик. Особено треба да се потенцира улогата на македонската полонистика, како „ковачница“ на наградувани преведувачи на полска литература, чијшто богат опус служи за промоција на полската култура во Северна Македонија. Токму благодарение на македонските полонисти, македонскиот читател може да се запознае, како со класиците на полската литература (различни издавачки куќи ги издале делата, меѓу другото, на Х. Сјенкјевич, Б. Прус, В. Гомбрович, С.И. Виткјевич, Г. Хелинг-Груѓињски, Р. Капушќињски, С. Мрожек, С. Лем, Ч. Милош, како и поезијата на Херберт и Шимборска), така и со најновата литература (меѓу другото: дела на Ј. Батор, В. Кучок, С. Твардох, И. Карпович, Д. Масловска, М. Шчигел, О. Токарчук, З. Милошевски, М. Крајевски, А. Стасјук, Ј. Пилх). Во доба на растечки интерес за Северна Македонија меѓу полските туристи, македонската полонистика, исто така, станува установа што обучува преведувачи-водичи, излегувајќи им во пресрет на очекувањата на пазарот.