Polska w Słowenii

Podczas konferencji badacze życia i twórczości Vojeslava Molé zaprezentowali sylwetkę tego historyka sztuki, archeologa, poety, pisarza i tłumacza. Obrady podzielono na dwie części. W pierwszej skupiono się na biografii historycznej oraz naukowej Molé, w drugiej zaś na jego profilu intelektualnym oraz twórczości poetyckiej i literackiej. Za główny punkt odniesienia przyjęto bogaty dorobek literacki i naukowy, a także jego  wspomnienia, jak i część korespondencji. Jedyna edycja dzienników w roku 1962 w Słowenii została poważnie ocenzurowana, a materiały, które nie weszły do edycji nie zostały do tej pory poważnie zbadane. Podobnie rzecz ma się z bogatą korespondencją tego polskiego i słoweńskiego naukowca, którym w Polsce zajmuje się bardzo wąskie grono badaczy, przede wszystkim zaś dr Jacek Maj z UJ.

Molé urodził się w 1886 roku w mieście Kanal nad Soczą. Po odbyciu rocznej kadencji wojskowej w Trieście zaprzyjaźnił się z Polakami i postanowił studiować literaturę polską na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie udawali się na studia słoweńscy katolicy. Młodzież o zapatrywaniach liberalnych wybierała Pragę. V. Molé studiował historię sztuki i archeologię w Wiedniu, Krakowie i Rzymie, a w 1912 obronił doktorat w Wiedniu. Do początku I wojny światowej pracował w Regionalnym Urzędzie Konserwatorskim Dalmacji w Splicie. W 1914 został zmobilizowany jako oficer rezerwy, wzięty do niewoli na froncie wschodnim i zesłany na Syberię. Tam m.in. ukończył habilitację na Uniwersytecie w Tomsku. Na początku 1919 wstąpił do 1 pułku jugosłowiańskiego Matiji Gubaca. W 1920 roku po raz pierwszy wrócił do Krakowa i wkrótce przeniósł się z żoną – zasymilowaną polską Żydówką - do Lublany. W 1920 został adiunktem na Wydziale Sztuki w Lublanie, a cztery lata później profesorem nadzwyczajnym archeologii klasycznej i sztuki bizantyjskiej. Jednak w 1925 r. powrócił do Krakowa. W 1947 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, a w 1961 członkiem korespondentem Słoweńskiej Akademii Nauk i Sztuki. Od 1925 do 1960 roku (z przerwą w czasie II wojny) był prof. historii sztuki na UJ w Krakowie, początkowo w ramach Studium Słowiańskiego na Wydziale Filologicznym, a od roku 1950 w ramach Zakładu, a następnie Instytutu Historii Sztuki UJ, którego był pierwszym dyrektorem w latach 1956-1960. Zmarł w 1973 roku w Eugene w stanie Oregon. W ubiegłym roku odsłonięto pamiątkową tablicę upamiętniającą Molé na budynku Ambasady RP, gdzie profesor mieszkał w okresie od listopada 1939 do jesieni 1945.

Wśród problemów poruszanych w referatach, a istotnych dla historii Polski oraz polskiej polityki zagranicznej należy wymienić: sytuację żołnierzy słoweńskich na froncie w Galicji w trakcie I wojny światowej, sytuację społeczną i polityczną oraz losy Polaków na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1916 – 1920, sytuację zasymilowanych żydowskich środowisk klasy średniej ze Lwowa i Krakowa w okresie dwudziestolecia międzywojennego; wpływ intelektualny, polityczny i kulturowy Krakowa (UJ) i Lwowa (UJK) na środowiska naukowe, artystyczne i intelektualne Europy Środkowej i Bałkanów; wpływ polskiego katolicyzmu na środowiska katolickie Europy Południowej. Poprzez postać V. Molé można zobaczyć jak silne więzi kulturowe, ale także polityczne łączyły Słowian Południowych z Polską oraz jak bardzo ich ślady są trwałe do tej pory.

Ponowne wydobycie na światło dzienne postaci V. Molé jest istotne także z dwóch innych powodów. Po pierwsze był on motorem i współorganizatorem akcji protestacyjnej zapoczątkowanej przez Królewską Akademię Nauk Jugosławii w obronie profesorów UJ i AGH aresztowanych i zesłanych do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie przez Niemców w ramach Sonderaktio Krakau. Olbrzymia solidarność okazana przez elity słoweńskie i generalnie jugosłowiańskie powinna zostać przypomniana oraz stanowić ważny element budowania aktualnych kontaktów. Tworzenie wspólnoty Trójmorza powinna być oparta m.in. na osobie prof. V. Molé, który dobitnie pokazywał jedność kulturową regonu. Jego historia teraz nabiera szczególnego znaczenia. Po drugie prof. Molé przyczynił się do uratowania bliżej nie określonej liczby obywateli polskich żydowskiego pochodzenia, którzy znaleźli się w Słowenii w 1939 r. Wspólnie Konsulatem polskim w Zagrzebiu oraz Konsulem Honorowym RP w Lublanie V. Molé niósł pomoc uchodźcom z Polski.

Dziękujemy p. Ninie Lulik-Kavčič a Ambasady RP Lublanie za wielką pomoc i zaangażowanie w organizację konferencji.

 

Nagranie konferencji poświęconej  Vojeslavovi Mole ze Slovenskiej Maticy można obejrzeć pod poniższym linkiem: