Sąd Polubowny przy
Prokuratorii Generalnej
Rzeczypospolitej Polskiej

Tym samym Sąd przychylił się do poglądu Prokuratorii Generalnej z 20 kwietnia 2020 roku, wyrażonego na podstawie art. 15 ustawy o PGRP, zgodnie z którym ugoda dotycząca wysokości kar umownych, naliczonych na skutek konkretnego przypadku nienależytego wykonania zobowiązania, nie zmienia postanowień umowy. Wzajemne ustępstwa poczynione w ugodzie w celu uchylenia sporu co do wysokości naliczonych kar nie ingerują w postanowienia samej umowy, a modyfikują zobowiązanie powstałe na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania kontraktu.

Orzeczenie to zostało wydane na skutek skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, w którym przyjęto, iż ugodę sądową dotyczącą wysokości kar umownych naliczonych na skutek nienależytego wykonania zobowiązania, należy uznać za zmianę umowy o zamówienie publiczne.

Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, skoro kara umowna może zostać zmiarkowana wyrokiem sądu, to kwestia ta może zostać objęta również ugodą sądową. Stanowisko, zgodnie z którym miarkowanie kar umownych może być dokonane wyłącznie w postępowaniu sądowym nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa oraz w związku z przeważającym obecnie prymatem pozasądowego sposobu rozwiązywania sporów. Zwrócono uwagę, że skoro w analizowanej sprawie czynność prawna w postaci ugody sądowej ingerowała w wysokość roszczenia o zapłatę kary umownej z tytułu konkretnego przejawu nienależytego wykonania umowy, to zawarcie ugody nie stanowiło ingerencji w umowny stosunek zobowiązaniowy, a tym bardziej - w jego źródło, którym są postanowienia zawartej umowy. Taka ugoda nie wpływa bowiem na zobowiązanie mające źródło w zgodnych oświadczeniach woli (w postanowienia zawartej umowy). Jej przedmiotem jest roszczenie odszkodowawcze powstałe w wyniku opóźnienia w realizacji obowiązków umownych, które - w wyniku zastrzeżenia kary umownej - ma zryczałtowaną wysokość.

Zdaniem NSA, potencjalnie o sprzeczności ugody z art. 144 ust. 1 p.z.p. z 2004 roku można mówić jedynie  wówczas, gdy zmienia ona w sposób niedopuszczalny treść postanowień umowy zawartej w trybie prawa zamówień publicznych, w tym modyfikuje treść zamówienia w sposób  istotny, względnie - prowadzi do skutku zakazanego przez ten przepis. Wbrew stanowisku Sądu I instancji w sprawie brak było podstaw do uznania, że doszło do istotnej zmiany postanowień umowy, gdyż zawarcie ugody na skutek żądania zmniejszenia kary umownej nie narusza zasady uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców. Każdy wykonawca bowiem, jeżeli znalazłby się w takiej samej sytuacji faktycznej, byłby uprawniony do skierowania takiego żądania wobec zamawiającego na podstawie art. 484 § 2 k.c.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 28 maja 2021 roku potwierdza wieloletnią praktykę sądów powszechnych i Prokuratorii Generalnej co do możliwości ugodowego zakończenia sporu o zapłatę kary umownej, w sytuacji gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Orzeczenie to stanowi zarazem pierwszą tak dobitną wypowiedź judykatury w tym przedmiocie i zachowuje aktualność na gruncie Prawa zamówień publicznych z 2019 roku.

Przypomnieć należy, że w obecnym stanie prawnym do zawarcia ugody przez jednostkę sektora finansów publicznym, w tym w przedmiocie wysokości kary umownej, konieczne jest spełnienie przesłanek, o których mowa w art. 54a ustawy o finansach publicznych.