Jak wygląda aktualny stan prawny?

Od marca 2016 rok obowiązuje znowelizowana ustawa  „Prawo o prokuraturze”. Uchwalone i przyjęte wówczas przepisy połączyły stanowiska Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości. Ustawa utworzyła też Prokuraturę Krajową w miejsce Generalnej, zlikwidowała Krajową Radę Prokuratury oraz wojskowy pion organizacyjny prokuratury.

Było to działanie całkowicie odbierające prokuratorze niezależność od organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Prokuratura stała się narzędziem w rękach ówcześnie rządzących, służyła władzy i realizacji celów politycznych.

Rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego to pierwszy krok do przywrócenia niezależności prokuraturze. Da też gwarancje wolności od ewentualnych nacisków politycznych, presji mediów i opinii publicznej. 

Na czym polegać będą zmiany?

Zgodnie z założeniami przygotowanej nowelizacji prawa:

• Prokuratora Generalnego powoływać będzie (bezwzględną większością głosów) Sejm za zgodą Senatu;
• Kadencja Prokuratora Generalnego będzie trwała 6 lat, bez możliwości jej ponowienia. Po jej zakończeniu Prokurator Generalny będzie mógł przejść w stan spoczynku niezależnie od osiągniętego wieku;
• Pierwszego zastępcę Prokuratora Generalnego oraz pozostałych, nie więcej niż dwóch, będzie powoływał i odwoływał Prokurator Generalny, spośród prokuratorów, po zasięgnięciu w przyszłości opinii Krajowej Rady Prokuratorów. Zastępcę Prokuratora Generalnego do spraw wojskowych będzie powoływał i odwoływał Prokurator Generalny po uzyskaniu opinii Ministra Obrony Narodowej, spośród prokuratorów będących oficerami wojska w służbie czynnej albo oficerami rezerwy.

Kto będzie mógł zgłaszać kandydatów na urząd PG?

• Prezydent RP;
• Marszałek Sejmu;
• grupa 35 posłów;
• grupa 15 senatorów;
• grupa 200 prokuratorów w stanie czynnym;
• grupa 2000 obywateli

Kandydatury zgłaszane będą Marszałkowi Sejmu, a kandydaci wezmą udział w wysłuchaniu publicznemu, które koordynować będzie przywrócona Krajowa Rada Prokuratury.

Jakie warunki będzie musiał spełnić kandydat na Prokuratora Generalnego?

• Stanowisko Prokuratora Generalnego będzie mógł zajmować wyłącznie prokurator w stanie czynnym, z co najmniej 20-letnim nieprzerwanym stażem na stanowisku prokuratora. Kandydat będzie też musiał wykazać, że w ciągu 10 lat bezpośrednio przed zgłoszeniem kandydatury nie wykonywał innego zawodu.

W myśl nowych przepisów Prokurator Generalny nie będzie mógł:

• zajmować innego stanowiska czy wykonywać innych zajęć zarobkowych. Wyjątkiem od tej reguły będzie zatrudnienie na uczelni lub innej instytucji szkolnictwa wyższego i nauki
• nie będzie mógł należeć do partii politycznej lub związku zawodowego
• nie będzie mógł również prowadzić działalności publicznej, która nie licowałaby z godnością urzędu lub zagrażała niezależności prokuratury;

Jakie będą najważniejsze gwarancje dające Prokuratorowi Generalnemu niezależność?

Prokurator Generalny nie będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, zatrzymany ani tymczasowo aresztowany bez uprzedniej zgody Sejmu. Wyjątkiem będzie zatrzymanie na gorącym uczynku.

Projekt nowelizacji ustawy zakłada również  wprowadzenie autonomii budżetowej prokuratury. Oznacza to, że projekt budżetu prokuratury Prokurator Generalny będzie przedstawiał Ministrowi Finansów, który włączy go do projektu budżetu państwa.

W jakich okolicznościach będzie możliwe odwołanie Prokuratora Generalnego ze stanowiska?

Odwołanie Prokuratora Generalnego przez Sejm przed upływem kadencji będzie możliwe, gdy Prokurator Generalny:

• zrzekł się funkcji Prokuratora Generalnego;
• stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, co zostało stwierdzone orzeczeniem lekarskim;
• został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego;
• złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, co zostało stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu;
• został prawomocnie ukarany karą dyscyplinarną;

Poza przypadkiem zrzeczenia się funkcji Prokuratora Generalnego, wniosek o jego odwołanie będą mogli złożyć:

• grupa 35 posłów;
• grupa 15 senatorów.

Zgodnie z założeniem nowelizacji Sejm będzie mógł odwołać Prokuratora Generalnego większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jakie obowiązki będzie miał Prokurator Generalny wobec innych organów państwa?

Prokurator Generalny corocznie będzie przedstawiać Sejmowi i Senatowi sprawozdanie roczne z działalności prokuratury. Dokument ten będzie także otrzymywać:

• Prezydent RP;
• Prezes Rady Ministrów;
• Minister Sprawiedliwości;
• Krajowa Rada Prokuratury.

Powyższe organy będą mogły przedstawić pisemne stanowisko do sprawozdania Prokuratora Generalnego. Zarówno sprawozdanie jak i stanowiska, będą miały charakter jawny i będą publikowane w biuletynie Prokuratora Generalnego oraz na stronie internetowej Biura Prokuratora Generalnego.

Prokurator Generalny będzie również uprawniony do przedstawienia Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych informacji o postępowaniach przygotowawczych, mających bezpośrednie znaczenie dla bezpieczeństwa Państwa, po uzyskaniu pisemnego stanowiska w tym przedmiocie prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze kierując się dobrem i koniecznością zapewnienia sprawności prowadzonego postępowania.

Najważniejsze zasady Współpracy Prokuratora Generalnego z administracją publiczną, samorządem i organizacjami społecznymi
Prokurator Generalny będzie współpracował z nimi w zakresie propagowania praworządności i zasad demokratycznego państwa prawa, uczestnicząc we wspólnych inicjatywach edukacyjnych, naukowych, opiniodawczych i analitycznych.

Będzie mu także przysługiwało prawo opiniowania projektów aktów normatywnych związanych z funkcjonowaniem i zakresem działalności prokuratury oraz szeroko pojętym prawem karnym. Będzie mógł również wystąpić do Prezydenta RP lub Marszałka Senatu RP z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej w zakresie związanym z funkcjonowaniem prokuratury.

Biuro Komunikacji i Promocji
Ministerstwo Sprawiedliwości