3 Mayıs Anayasası'nın Kabulünün 230. Yıl Dönümü
03.05.2021
3 Mayıs 1791 tarihinde Büyük Meclis (Sejm) olarak da bilinen Dört Yıllık Meclisin kabul ettiği Polonya-Litvanya Birliği Devlet Kanunu, o dönemde Avrupa’da kabul edilmiş ilk, dünyada ise ikinci anayasa olmuştur. Zamanına göre ilerici ve cesur bir yasama başarısı olan bu eylem bir dizi reformu da beraberinde getirmiştir. Aynı zamanda Polonya ile Litvanya arasındaki asırlık bağların da zirve noktası olmuştur.
Bugün, Polonya'nın son Kralı ve Litvanya Büyük Dükü Stanisław August Poniatowski'nin 3 Mayıs Anayasasını kabul etmesinin 230. yıl dönümünü kutlarken, bu anayasanın kuvvetler ayrılığı ilkesini getirdiğini ve Birlik içindeki tüm uluslara daha eşit muamele edilmesini sağlayan mevcut siyasi sistemi yeniden düzenlediğini hatırlatmakta fayda var. Anayasa ayrıca, Polonya'nın 1772'de Avusturya-Rusya ve Prusya arasındaki ilk bölünmesinin ardından ülkenin bağımsızlığını savunma iradesinin de bir ifadesidir.
3 Mayıs Anayasası, 20 Ekim 1791'de Büyük Meclis tarafından kabul edilen İki Ulusun Karşılıklı Garantisi anlaşması ile birlikte, Polonya ve Litvanya uluslarının birliğinin güçlenmesinin bir teyidi olmuştur. Bu anlaşma, Birlik içerisinde ortak yönetilen tüm devlet yönetim organlarında Polonya ve Litvanya’nın 1’e 1 eşitlikte temsilini sağlamıştır. Şunu gururla söyleyebiliriz ki, iki milletin ve devletin liderleri, tüm farklılıklara rağmen, varoluşları için önem arz eden bir anda birlikte etkin bir şekilde çalışabilmişlerdir. Bu örnek, bugüne kadar süregelen Varşova ve Vilnius arasındaki işbirliği ve dostluk konusunda hep ilham verici olmuştur.
Ne yazık ki, yeni Anayasa'nın hükümlerine istinaden uygulanması amaçlanan iddialı reform planları, 1792'de Rus birliklerinin askeri müdahalesi ile bozulmuş ve 3 Mayıs Anayasası, Kasım 1793'te Rusya ve Prusya'nın emriyle Grodno'da toplanan Meclis kararıyla resmen yürürlükten kaldırılmıştır. Aynı yıl içerisinde ise Polonya, bu iki ülke tarafından ikinci kez bölünmüştür.
Son olarak, 1795 yılında Prusya, Rusya ve Avusturya tarafından gerçekleştirilen üçüncü bölünme ile birlikte Polonya-Litvanya devleti 120 yıldan fazla bir süre Avrupa haritasındaki yerini kaybetmiş oldu. Uluslararası hukukun tüm ilkelerini ihlal eden bu kanun, ancak Polonya ve Litvanya'nın iki egemen devlet olarak bağımsızlığını yeniden kazandığı Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra geçerliliğini yitirdi.
Polonya bağımsızlığını yeniden kazandığında, 3 Mayıs Anayasası'nın kabulünün yıldönümü 1919'dan itibaren ulusal bayram olarak kutlanmaya başlandı. 3 Mayıs ulusal bayramının Polonya’da yasaklandığı Alman ve Sovyet işgali altındaki dönemde ve komünist otoritelerin yönetimi altındaki dönemde dahi Polonyalıların çoğu hala 3 Mayıs'ı bayram günü olarak kabul ediyordu. Egemen Polonya Cumhuriyeti'nde ise 1990'dan bu yana 3 Mayıs Ulusal Bayramını yeniden kutluyoruz.
3 Mayıs Anayasası ve 20 Ekim 1791 tarihli İki Ulusun Karşılıklı Garantisi, Polonya-Litvanya ilişkilerinin asırlık mirasının önemli unsurları arasındadır. Bunların benimsenmesi, ülkelerimizin Avrupa Birliği ve NATO içerisindeki bugünkü işbirliğinin temelini oluşturmaktadır.
Ortak tarihlerinin yanı sıra, günümüzde Polonya ve Litvanya tüm Avrupa'ya hizmet eden çok sayıda enerji ve ulaşım projesini gerçekleştirmek üzere birlikte çalışmaktadır. İki ülke, aynı zamanda bölgesel ve küresel güvenliği güçlendirme çabalarını da birleştirmektedir.
Polonya-Litvanya Birliği’nin ortak miraslarının hatırasıyla her iki ülkemiz de komşularını: bugün Rus saldırganlığına ve işgaline karşı mücadelesinde egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumak için nöbet tutan Ukrayna’yı ve bağımsız bir devlette özgürlük ve demokrasiyi hak eden Belarus halkını desteklemektedir.