Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku

Władze i mieszkańcy Białegostoku oraz przybyli z kraju i zagranicy goście co roku czczą pamięć żydowskiej społeczności miasta w dwóch szczególnych miejscach: przy ulicy Suraskiej, gdzie do 27 czerwca 1941 roku stała Wielka Synagoga, oraz na placu Mordechaja Tenenbauma, na którym znajduje się Pomnik Powstańców Getta, upamiętniający zryw z sierpnia 1943 roku. To od spalenia Synagogi przez wkraczających do miasta Niemców rozpoczęła się Zagłada Żydów białostockich, zakończona likwidacją getta dwa lata później.

Białystok pamięta

W obu tych miejscach kwiaty złożył dzisiaj wojewoda podlaski Jacek Brzozowski, podobnie jak prezydent Tadeusz Truskolaski i reprezentująca samorząd wojewódzki wicemarszałek Wiesława Burnos. W uroczystościach wziął także udział ambasador Niemiec w Polsce, Viktor Elbling.

– Żydowska społeczność Białegostoku przez dwa stulecia współtworzyła to miasto, jego kulturę, gospodarkę, oświatę – mówi wojewoda Jacek Brzozowski. – Ta wielka tradycja została doszczętnie zniszczona przez nienawiść. Ocalała pamięć, która każe nam oddać hołd powstańcom getta i wszystkim ofiarom Zagłady.

W ramach obchodów rocznicy dokonano także odsłonięcia kolejnych „kamieni pamięci” (Stolpersteine), tym razem na ulicy Lipowej 33, gdzie mieszkała przed wojną Felicja Raszkin-Nowak, siostrzenica esperantysty Jakuba Szapiro, dziennikarka i pisarka, jedna z niewielu osób ocalałych z białostockiego getta. Kamienie upamiętniają Felicję oraz jej rodzinę. Pierwsze takie upamiętnienie w przestrzeni Białegostoku pojawiło się w 2023 roku – na ulicy Dąbrowskiego wmurowano kamienie poświęcone rodzinie wybitnego prawnika i obrońcy ofiar totalitaryzmów Samuela Pisara. Kamienie pojawiły się obok kamienicy, w której Pisarowie mieszkali.

Powstanie bez szans na zwycięstwo

Powstanie w białostockim getcie wybuchło w nocy z 15 na 16 sierpnia w odpowiedzi na rozpoczętą przez Niemców drugą i ostateczną akcję likwidacji getta i jego społeczności.

W getcie, utworzonym przez nazistów latem 1941 roku, mieszkało od 40 do 60 tysięcy osób. Pierwszą akcję likwidacyjną Niemcy przeprowadzili w Białymstoku w lutym 1943, wywożąc do Treblinki około 10 tysięcy osób. Stało się to impulsem dla żydowskich organizacji podziemnych, by rozpocząć przygotowania do powstania. Przywódcą zrywu został Mordechaj Tenenbaum, jego zastępcą – Daniel Moszkowicz. Obaj popełnili samobójstwo w obliczu klęski Powstania.

Bojownicy nie mieli bowiem szans w starciu z nazistami. Po czterech dniach zryw został stłumiony, około 30 tysięcy mieszkańców getta zostało wywiezionych do obozów pracy oraz do obozów zagłady w Auschwitz i Treblince.