Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Bydgoszczy

„Jak osiągnąć idealną cerę?”, to pytanie pojawiające się w wielu współczesnych czasopismach. Pytanie to ma wiele odpowiedzi, ale jedną uniwersalną – zachowanie zdrowia. Dawniej synonimem piękna była kobieta o „gładkiej twarzy”. Jej cera była pozbawiona charakterystycznych blizn, które pozostawiała po sobie ospa prawdziwa. Choroba zakaźna, która zabiła nawet 1/3 osób zakażonych wirusem. Choroba zakaźna, która nękała ludzi od tysięcy lat. Choroba zakaźna, którą obecnie pokonaliśmy – w 1980 roku WHO ogłosiło całkowite zwalczenie ospy prawdziwej. Dlaczego odnieśliśmy tak wielki sukces? Czy to absolutny koniec ospy prawdziwej?

Początkiem sukcesu w zwalczeniu ospy prawdziwej była obserwacja, której dokonał angielski lekarz Edward Jenner. Zauważył on, iż wiejskie dziewczęta pracujące przy krowach, tzw. dojarki, miały gładką cerę. Nie chorowały na ospę prawdziwą. Dlaczego? To pytanie doprowadziło do jednego z największych odkryć medycyny – szczepień ochronnych. Jenner odnotował, iż dziewczęta te często chorowały na tzw. krowią ospę, co w jakiś sposób chroniło je przed ospą prawdziwą. Dalsze obserwacje doprowadziły Jenner’a do dnia 4 maja 1796 roku, kiedy to przeprowadził pierwsze w historii szczepienie przeciw ospie prawdziwej. Wykorzystał materiał zakaźny pobrany od chorej na krowiankę dojarki - Sary Nelmes i zaszczepił ośmioletniego chłopca Jamesa Phippsa. Ospa krowianka, którą przechorował chłopiec, miała znacznie łagodniejszy przebieg w porównaniu z ospą prawdziwą. Po jakimś czasie James Phipps został ponownie zaszczepiony, ale tym razem już materiałem pochodzącym od osoby chorej na ospę prawdziwą. Chłopiec już nie zachorował [1].

Dziś wiemy już, że szczepienie prowadzi do nabycia odporności, czyli przygotowania organizmu do walki z patogenami, dzięki czemu zakażenie może zostać zwalczone znacznie szybciej przy łagodniejszych objawach choroby lub też zupełnie bezobjawowo. Jak podaje WHO „szczepienia ochronne są jednym z najważniejszych odkryć w historii medycyny. Są one prostą i tanią, a zarazem bardzo skuteczną metodą profilaktyki i zwalczania chorób infekcyjnych. Ich działanie obejmuje tworzenie odporności organizmu, uprzedzając kontakt z naturalnie występującymi patogenami” [2].

Choroby zakaźne, które przed erą szczepień zbierały śmiertelne żniwo, dziś zostały wyeliminowane lub ograniczono ich występowanie. Zwiększono przeżywalność oraz ograniczono ryzyko występowania groźnych powikłań związanych z przechorowaniem chorób zakaźnych [2]. Jednak, aby szczepienia odniosły zamierzony sukces, konieczna jest nasza współpraca. Chcesz być bezpieczny? To się zaszczep! Im więcej osób zostanie zaszczepionych, tym ryzyko transmisji patogenu w danej populacji jest mniejsze. W latach 60-tych XX wieku wprowadzono w Polsce Program Szczepień Ochronnych z podziałem na szczepienia obowiązkowe i zalecane. „Nałożenie przez ustawodawcę powszechnego obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym przeciw wybranym chorobom zakaźnym zapewnia odpowiednio wysoki odsetek osób uodpornionych przeciw tym chorobom i skutecznie zmniejsza ryzyko epidemicznego szerzenia się tych chorób zakaźnych w populacji” [3]. Próg odporności populacyjnej dla każdej choroby obliczany jest indywidualnie, jednak zwykle wymagane jest około 90-95% osób zaszczepionych (odpornych) [2]. „Jeśli spadek liczby zaszczepionych w populacji będzie się pogłębiał do poziomu 80-85%, dojdzie do powrotu chorób, które dotychczas były skutecznie zwalczane, a nawet istniała nadzieja na ich wyeliminowanie” [3]. Opór przed szczepieniami ochronnymi został uznany w 2019 roku przez Światową Organizację Zdrowia jako jedno z 10 największych zagrożeń dla zdrowia na świecie [2].

W ostatnim tygodniu kwietnia obchodzony jest Europejski Tydzień Szczepień, który w bieżącym roku przebiega pod hasłem: DŁUGIE ŻYCIE DLA WSZYSTKICH. Celem tegorocznych obchodów jest znaczenie równego i rozszerzonego dostępu do szczepionek, aby przyczynić się do długiego i zdrowego życia dla wszystkich.

Wzbogacenie wiedzy na temat roli szczepień ochronnych oraz chorób zakaźnych, którym one zapobiegają jest bardzo cenne. Warto tu zaznaczyć, iż bardzo ważne są źródła informacji o szczepieniach. Zapytaj o szczepienia ochronne swojego lekarza lub poczytaj na Portalu Szczepienia.info, który „powstał w październiku 2007 r. z inicjatywy Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego we współpracy z Polskim Towarzystwem Wakcynologii. Powstanie portalu było związane z planem WHO utworzenia sieci portali informujących o bezpieczeństwie szczepień w różnych językach europejskich (Vaccine Safety Network). Portal posiada akredytację WHO i został dodany do listy stron internetowych polecanych jako informujące o szczepieniach w sposób rzetelny i wiarygodny. Portal jest również wymieniany jako wiarygodne źródło informacji na Europejskim Portalu Informacji o Szczepieniach, który powstał z inicjatywy Komisji Europejskiej, Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) i Europejskiej Agencji Leków” [4]. Odwiedź również stronę Ośrodka Rozwoju Edukacji ORE, który we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki oraz Głównym Inspektorem Sanitarnym przygotował zestaw materiałów informacyjnych dotyczących szczepień uczniów od 12. roku życia. W pakiecie znalazły się filmy, scenariusze lekcji oraz dodatkowe materiały edukacyjne. Zestawy te będą pomocne w zorganizowaniu tygodnia informacyjnego w szkołach – lekcji z uczniami oraz spotkań informacyjnych z rodzicami [5].

Opracowano na podstawie:

1. Wydział Wychowania i Profilaktyki Ośrodka Rozwoju Edukacji, Główny Inspektorat Sanitarny, Szczepienia – profilaktyka chorób zakaźnych, Wyd. Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2021; s. 1-6.

2. Jankowiak M., Trzonkowski P., Szczepienia ochronne – Dlaczego są ważne?, KOSMOS Problemy nauk biologicznych, 2021, t. 70 nr 3 (332), s. 451-457.

3. Lusawa A., Pinkas J. i inni, Nieprawdziwe informacje w zakresie szczepień ochronnych jako wyzwanie dla zdrowia publicznego, Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 2019; 17 (1), s. 40-45.

4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/o-portalu/o-portalu/
(dostęp: 20.04.2022)

5. https://www.ore.edu.pl/2021/08/szczepienia-profilaktyka-chorob-zakaznych-filmy-i-materialy-edukacyjne/
(dostęp: 21.04.2022)