Dotąd problematyka dotycząca profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami rozrzucona była po wielu aktach prawnych o różnej randze. Ustawa z 12 kwietnia 2019 r. po raz pierwszy ujmuje to zagadnienie całościowo i wyznacza jednolite standardy. Nowe prawo zapewnia każdemu uczniowi szkoły – podstawowej i średniej – możliwość skorzystania z opieki pielęgniarki i stomatologa. Precyzyjnie określa przy tym zasady współpracy i wymiany informacji pomiędzy personelem medycznym, rodzicami, dyrekcją szkoły i organami prowadzącymi placówkę. Gwarantuje także prawa ucznia związane z jego zdrowiem. W ten sposób spełniamy wysuwany od lat postulat skoordynowania opieki sprawowanej nad dziećmi w szkołach. Jednocześnie realizujemy składane przez nas w tym w tym obszarze obietnice i zapowiedzi, wiarygodnie odpowiadając na potrzeby. 

Organ prowadzący szkołę, czyli odpowiednia władza samorządowa, zapewni uczniom możliwość korzystania z gabinetu profilaktyki zdrowotnej prowadzonego przez pielęgniarkę lub higienistkę. Taki gabinet powinien co do zasady działać w każdej szkole. W przypadku braku gabinetu profilaktyki zdrowotnej w szkole, pielęgniarka może sprawować opiekę w miejscu określonym w umowie o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej tj. w poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Wówczas pielęgniarka realizuje na terenie szkoły niektóre czynności, np. edukację zdrowotną, fluoryzację, natomiast badania profilaktyczne – w gabinecie POZ. 

W budżecie państwa w 2017 r. zapewniono środki na utworzenie i wyposażenie gabinetów profilaktyki zdrowotnej w szkołach. Dzięki tym środkom wyposażono ponad 9 tys. gabinetów, w tym 1251 zupełnie nowych. 
 

Ustawa wprowadza również obowiązek zapewnienia uczniom możliwości korzystania z opieki stomatologicznej. Jeśli w szkole nie ma gabinetu dentystycznego, organ ją prowadzący zawiera porozumienie z podmiotem współpracującym – gabinetem zewnętrznym udzielającym świadczeń stomatologicznych dla dzieci, finansowanych ze środków publicznych. 

Uzupełniającym sposobem zapewnienia dzieciom dostępności świadczeń stomatologicznych są dentobusy. W 2017 r. Ministerstwo Zdrowia dokonało zakupu 16 dentobusów (po jednym dla każdego województwa). Dentobusy docierają zwłaszcza do mniejszych miejscowości, w których dzieci i młodzież mają utrudniony dostęp do świadczeń stomatologicznych w gabinetach stacjonarnych. Do tej pory dentobusy odwiedziły 1055 miejscowości w całym kraju, docierały głównie tam, gdzie nie ma stacjonarnych gabinetów. Według danych NFZ w 2018 r. ze świadczeń w dentobusach skorzystało prawie 34 tys. dzieci i młodzieży, a w I kwartale 2019 r. – ponad 18 tysięcy. 

Zarówno profilaktyczna opieka zdrowotna sprawowana przez pielęgniarkę lub higienistkę szkolną, jak i opieka dentystyczna dla uczniów to świadczenia całkowicie bezpłatne, finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

Jednym z głównych założeń nowych przepisów jest określenie koordynującej roli pielęgniarki szkolnej. Ustawa wyznacza pielęgniarkom i higienistkom szkolnym bardzo odpowiedzialną rolę – to profilaktyczna opieka nad uczniami, ale też integracja wszelkich działań podejmowanych dla zdrowia dzieci. Chodzi o dobrą współpracę wszystkich osób i instytucji zaangażowanych w sprawowanie opieki nad uczniem – lekarzy, rodziców, nauczycieli, pedagogów, dyrektora szkoły, władz samorządowych. Współdziałanie ma służyć zdrowiu dzieci, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej. Warto podkreślić, że pielęgniarka współpracuje z dyrektorem oraz pracownikami szkoły, ale nie jest pracownikiem szkoły. 

Ważnym elementem działań pielęgniarki lub higienistki szkolnej jest współpraca z rodzicami oraz dorosłymi uczniami. Będzie ona polegała m. in. na przekazywaniu informacji o stanie zdrowia i rozwoju psychofizycznym ucznia, terminach i zakresie udzielania świadczeń, możliwościach i sposobie kontaktowania się w sprawach związanych z opieką medyczną. 

Pielęgniarka lub higienistka mają wspierać rodziców lub pełnoletnich uczniów w organizacji korzystania z profilaktycznych badań lekarskich, badań przesiewowych, przeglądów stomatologicznych czy szczepień ochronnych. Do zadań pielęgniarki i higienistki należy też czuwanie nad realizacją zaleceń lekarza podstawowej opieki zdrowotnej oraz dentysty. 

Ustawa przewiduje również, że w stanach nagłego zagrożenia zdrowia, podczas przewożenia ucznia karetką pogotowia, pielęgniarka lub higienistka może towarzyszyć dziecku w drodze do szpitala i w szpitalu – do czasu przybycia rodziców. Decyzję o obecności pielęgniarki lub higienistki podczas transportu podejmie kierownik zespołu ratownictwa medycznego, po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły. 

Ustawa zapewnia odpowiednią opiekę w szkole nad uczniami niepełnosprawnymi i przewlekle chorymi. Będzie ją sprawować pielęgniarka (lub higienistka) we współpracy z lekarzem, rodzicami, a także z dyrektorem i innymi pracownikami szkoły. Podawanie leków lub wykonywanie innych czynności podczas pobytu ucznia w szkole przez pracowników szkoły może odbywać się za ich pisemną zgodą oraz za zgodą rodziców. 

Dyrektorzy szkół zobowiązani zostali do przeprowadzania szkoleń na temat udzielania wsparcia uczniom niepełnosprawnym lub przewlekle chorym. Celem jest zapewnienie tym dzieciom bezpiecznych warunków pobytu w szkole.

Ważną kwestią jest gwarancja praw ucznia jako pacjenta. Ustawa daje uczniom prawo do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych oraz prawo do zachowania w tajemnicy informacji o stanie zdrowia. Pielęgniarki i higienistki szkolne mają przekazywać informacje dotyczące zdrowia uczniów w sposób zapewniający zachowanie tajemnicy. 

Ustawa przewiduje, że świadczenia zdrowotne o charakterze profilaktycznym będą udzielane uczniowi, jeśli nie wyrazi on (bądź jego rodzice – w przypadku uczniów niepełnoletnich) sprzeciwu, natomiast leczenie stomatologiczne wymaga pisemnej zgody rodzica albo pełnoletniego ucznia.