Zakażenia wertykalne matka-dziecko

Ryzyko zakażenia dziecka przez matkę wirusem HIV (tzw. transmisja wertykalna) wynosi wśród kobiet w Europie 15–30%. W Polsce w latach 1985-2016 zarejestrowano około 220 takich zakażeń u dzieci, przy czym prawie wszystkie wynikały z nierozpoznania zakażenia u matki. W ponad 90% przypadków do zakażenia HIV dzieci dochodzi w czasie ciąży, porodu i karmienia piersią.

Gdy kobieta wie o swoim zakażeniu i jest pod opieką specjalisty, szanse na urodzenie zdrowego dziecka wynoszą niemal 99%. Jeśli stwierdzono zakażenie HIV u kobiety w ciąży, należy:

• poddać kobietę terapii antyretrowirusowej;
• zabezpieczyć okres porodu: przeprowadzić akcję porodową zgodnie z rekomendacjami PTN AIDS, zadbać o właściwą profilaktykę lekową ARV u noworodka.

Profilaktyka zakażeń wertykalnych

Profilaktyka zakażeń wertykalnych stosowana jest w Polsce od 1994 roku. Pozwala ona na zminimalizowanie ryzyka transmisji perinatalnej. Czynniki zwiększające ryzyko to:

• wysoka wiremia u matki,
• brak lub nieskuteczne leczenie antyretrowirusowe podczas ciąży,
• przedwczesny poród,
• zapalenie błon płodowych (chorioamninitis),
• poród zabiegowy,
• nacięcie krocza,
• poród przedłużony,
• karmienie piersią.

Badania w kierunku zakażenia wirusem HIV u kobiet w ciąży

Jeśli jesteś w ciąży – poproś swojego lekarza-położnika, żeby zlecił ci badanie w kierunku zakażenia HIV.

Zgodnie z Rekomendacjami Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego badanie powinno być wykonywane przez wszystkie ciężarne kobiety dwa razy:

• pierwsze – podczas pierwszej wizyty (do 10. tygodnia ciąży),
• drugie – w trzecim trymestrze ciąży (między 33. a 37. tygodniem).

Badanie pozwala wykryć zakażenie wirusem HIV. Dzięki temu można rozpocząć leczenie antyretrowirusowe, zabezpieczyć poród i profilaktykę lekową u noworodka. To znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia u dzieci.

Poród i leczenie noworodka

Jeśli kobieta wie, że jest zakażona HIV, powinna znaleźć się pod opieką ginekologa-położnika i lekarza specjalisty w zakresie terapii ARV. W zależności od stanu zdrowia kobiety i ewentualnych innych chorób, ciąża może zostać rozwiązana przez cesarskie cięcie przed rozpoczęciem porodu. Przy niewykrywalnej wiremii HIV kobieta może urodzić siłami natury – ryzyko zakażenia HIV wyniesie wówczas około 1%.

Ryzyko transmisji wertykalnej HIV (u kobiet, które nie poddały się profilaktyce) jest większe:

• u matek z wysoką wiremią;
• podczas naturalnego porodu;
• u dzieci karmionych piersią;
• u kobiet, które nie były pod specjalistyczną opieką podczas ciąży i porodu;
• u kobiet, które nie otrzymywały profilaktycznie leków antyretrowirusowych.

Leczenie antyretrowirusowe dziecka

Leczenie antyretrowirusowe dzieci zakażonych HIV przez matkę powinno rozpocząć się już w szpitalu – najlepiej przed ukończeniem trzeciego miesiąca życia. Choroba rozwija się u nich bardzo szybko – nawet 10% dzieci, które nie są leczone, może umrzeć w pierwszym roku życia.

Dziecko może zostać wypisane ze szpitala dopiero, gdy spadnie u niego poziom wiremii HIV (liczba komórek wirusa w ml krwi) oraz wzrośnie odsetek limfocytów CD4 (odpowiadających za odporność).

Kalendarz szczepień dla dzieci zakażonych HIV

Poza lekami antyretrowirusowymi dzieci otrzymują bezpłatnie szczepionki według specjalnego kalendarza szczepień w ramach programu polityki zdrowotnej Ministerstwa Zdrowia. Jest on opracowywany przez ośrodek przy Klinice Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie. Kalendarz szczepień dla dzieci zakażonych HIV jest stale zmieniany, zgodnie z postępem wiedzy medycznej i zmianą sytuacji epidemiologicznej.

Dzięki profilaktyce antyretrowirusowej u noworodków urodzonych przez matki zakażone HIV zmniejszyła się liczba zakażonych dzieci. Przed 1989 r. było 23% zakażeń wertykalnych, a obecnie odnotowuje się mniej niż 1%.

HIV i dziecko

Dziecko zakażone HIV może prowadzić taki sam tryb życia, jak pozostali rówieśnicy – jeśli nie ma innych przeciwwskazań medycznych. Może uczestniczyć w zabawach i grach, ponieważ w kontaktach codziennych nie stanowi żadnego zagrożenia dla innych dzieci.

Dziecko powinno chodzić do przedszkola, szkoły, a później studiować i pracować. Do jego rodziców należy decyzja, czy będą chcieli przekazać tę informację innym członkom rodziny. Nie muszą też informować o zakażeniu dziecka przedszkola, czy szkoły.

Rodzice dziecka zakażonego HIV powinni jednak poinformować lekarza odpowiedzialnego za szczepienia dzieci, że ich dziecko nie może otrzymać żywych szczepionek. Nie muszą szczegółowo uzasadniać tego zastrzeżenia.

Czytaj więcej na temat zakażeń HIV u dzieci w publikacji pt. Żyć z wirusem poradnik dla osób żyjących z HIV.

Czytaj więcej na temat wirusa HIV w serwisie Krajowego Centrum ds. AIDS .