Trwają intensywne prace nad tzw. traktatem pandemicznym Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) oraz zmianami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005). Przedstawiciele państw członkowskich WHO odbyli w obu sprawach szereg spotkań.

Prace nad tzw. traktatem pandemicznym WHO rozpoczęły się w lutym 2022 r. Są one realizowane przez Międzyrządowe Ciało Negocjacyjne (Intergovernmental Negotiating Body - INB), którego członkami są wszystkie państwa członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia. W pracach mogą także uczestniczyć – w ograniczonym zakresie -  akredytowane przy WHO organizacje pozapaństwowe (Non-state actors – NSA). Światowa Organizacja Zdrowia przeprowadziła również szereg wysłuchań publicznych w temacie przyszłego traktatu.

Od lutego 2022 r. do sierpnia 2023 r. odbyło się łącznie 9 spotkań INB, przy czym niektóre sesje INB były rozłożone na kilka posiedzeń. Ostatnie, 6. spotkanie Międzyrządowego Ciała Negocjacyjnego odbyło się w dn. 17 – 31 lipca 2023 r. W okresie międzysesyjnym państwa członkowskie organizują na roboczo nieformalne konsultacje, podczas których omawiane są kwestie kontrowersyjne, trudne czy techniczne. Spotkania te nie mają charakteru decydującego, pozwalają jednak poznać opinie krajów na dany temat, wyjaśniać wątpliwości i porządkować tematy przed formalnym spotkaniem w ramach INB.

2 czerwca 2023 r. Biuro INB, w którym zasiadają po jednym przedstawicielu każdego regionu WHO (europejski region jest reprezentowany przez Pana Rolanda Driece z holenderskiego Ministerstwa Zdrowia), przekazało państwom członkowskim swoją propozycję tekstu tzw. traktatu pandemicznego WHO. Była ona tematem prac i dyskusji podczas dwóch sesji INB: wznowionej piątej (w dn. 12-16 czerwca 2023 r.) oraz szóstej (17-21 lipca 2023 r.). Podczas obu spotkań państwa członkowskie zgodnie podkreślały, że tekst Biura stanowi dobry punkt wyjścia do prac nad właściwym (pierwszym) projektem traktatu. Jednocześnie głębokie podziały wśród krajów, przechodzące głównie na linii państwa rozwijające się vs. państwa rozwinięte, pokazują, że osiągnięcie konsensusu w zakresie ostatecznego kształtu przyszłego traktatu będzie niezwykle trudne. Obecnie kwestie najbardziej problematyczne to m.in. zasady dostępu do próbek materiału genetycznego wirusów i podział korzyści z tym związanych (tzw. mechanizm Access and Benefit-sharing), ochrona praw własności intelektualnej dla szczepionek i leków wykorzystywanych w trakcie walki z pandemią, dostęp do technologii produkcji szczepionek i leków, gwarancje dostępności szczepionek, leków i materiałów ochronnych dla państw rozwijających się (w tym rozwój produkcji), finansowanie i dostęp do rezultatów badań naukowych.

Zgodnie z przyjętym w grudniu 2022 r. podczas trzeciego spotkania INB terminarzem prac, w marcu 2024 r. państwa członkowskie powinny uchwalić wersję ostateczną tzw. traktatu pandemicznego WHO, który następnie zostanie przyjęty na 77. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia. Niemniej jednak wobec dotychczasowego tempa prac oraz braku zgody między państwami członkowskimi zrealizowanie tego planu  nie wydaje się być możliwe.

Szczegółowe informacje nt. przebiegu prac, postępów oraz treść omawianych dokumentów są dostępne na oficjalnej stronie INB.

Prace nad zmianami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (International Health Regulations (2005) – IHR) są prowadzone równolegle do prac nad tzw. traktatem pandemicznym WHO. Rozpoczęły się one w 2021 r., równolegle z dyskusją nt. ustanowienia tzw. traktatu pandemicznego. Początkowo prowadzone były osobne dyskusje nt. poszczególnych propozycji zmian, a obecnie, ze względu na duże zainteresowanie tematem oraz wiele zgłoszonych propozycji, są realizowane w ramach Grupy Roboczej ds. nowelizacji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (Working Group on Amendments to the International Health Regulations (2005) - WGIHR), powołanej decyzją WHA75(9), która została przyjęta na 75. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w maju 2022 r. Podczas tego Zgromadzenia państwa członkowskie przyjęły także rezolucję WHA75.12, na mocy której przyjęto poprawki do artykułów 55, 59, 61, 62 i 63 Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (szczegółowe informacje można znaleźć we wcześniejszym komunikacie MZ).

Dotychczas odbyły się cztery spotkania WGIHR – jedno w listopadzie 2022 r. i trzy w 2023 r. Ostatnie, czwarte spotkanie miało miejsce w dn. 24-28 lipca 2023 r. Prace prowadzone w ramach WGIHR są realizowane w podobnej formule, jak w INB. Mogą w nich uczestniczyć wszystkie państwa członkowskie WHO oraz – w ograniczonym zakresie – organizacje pozapaństwowe. Ponadto, w okresie między spotkaniami Grupy odbywają się nieformalne briefingi i spotkania konsultacyjne, których celem jest wyjaśnianie wątpliwości i dążenie do porozumienia w odniesieniu do treści zaproponowanych poprawek.

W efekcie dotychczasowych działań WGIHR rozpatruje ponad 300 zgłoszonych poprawek do 33 spośród 66 artykułów[1] Przepisów oraz pięciu spośród dziewięciu aneksów. Dodatkowo zostało zaproponowanych 6 nowych artykułów oraz dwa nowe aneksy. Zgodnie z decyzją WHA75(9) WGIHR powinno przygotować pakiet poprawek, które zostaną rozpatrzone i przyjęte podczas 77. Światowego Zgromadzenia Zdrowia w maju 2024 r.

Szczegółowe informacje nt. przebiegu prac, postępów oraz treść omawianych dokumentów są dostępne na oficjalnej stronie WGIHR.

[1] Propozycje zgłoszone są do art. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 19, 23, 24, 27, 28, 31, 35, 36, 42, 43, 44, 45, 48, 49, 53A, 54, 56. Szczegółowe informacje: https://apps.who.int/gb/wgihr/pdf_files/wgihr1/WGIHR_Compilation-en.pdf

Ponieważ przyszły traktat pandemiczny WHO oraz Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (2005) dotyczą podobnego zakresu tematycznego, czyli kryzysów zdrowia publicznego, organy kierujące pracami INB oraz WGIHR prowadzą regularną komunikację na temat przebiegu prac. Celem tego dialogu jest synchronizacja działań oraz przede wszystkim uniknięcie sytuacji, w której zapisy w obu dokumentach będą się dublować albo wykluczać. Jest to o tyle istotne, że traktat ma być przede wszystkim dokumentem o wydźwięku politycznym, zaś IHR-y są dokumentem technicznym.

Polska jest członkiem Światowej Organizacji Zdrowia od początku jej istnienia, czyli od 1948 r. Przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia uczestniczą w pracach INB oraz WGIHR na takich samych zasadach, jak pozostałe państwa członkowskie Organizacji.

W przypadku prac prowadzonych na forum INB podstawą prawną do realizacji zadań przez przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia jest instrukcja negocjacyjna dla delegacji polskiej do przeprowadzenia negocjacji konwencji WHO, umowy lub innego międzynarodowego instrumentu dotyczącego zapobiegania, gotowości i reagowania na pandemie, który byłby przyjęty na podstawie art. 19 lub innych postanowień konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zatwierdzona w styczniu 2023 r., przez Prezesa Rady Ministrów, Pana Mateusza Morawieckiego.

Z kolei, ponieważ Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (2005) nie są stricte umową międzynarodową w rozumieniu Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 127, z późn. zm.), Ministerstwo Zdrowia nie ma obowiązku uzyskania formalnej zgody na uczestnictwo w negocjacjach nad ich aktualizacją.

Podstawą prac przedstawicieli MZ na forum INB oraz WGIHR są Konstytucja RP oraz – w odniesieniu do tzw. traktatu pandemicznego WHO - Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. 2000 Nr 39 poz. 443).

Jednocześnie, państwa członkowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, zdecydowały o powierzeniu mandatu negocjacyjnego przedstawicielom Komisji Europejskiej. Celem tego rozwiązania jest to, aby UE prezentowała na forum obu ciał jednolite zdanie w odniesieniu do procedowanych dokumentów. Koordynacja procesu negocjacyjnego przez KE oznacza w praktyce, iż państwa członkowskie UE przekazują negocjatorom swoje uwagi, spostrzeżenia czy wątpliwości, na podstawie których jest ustalane wspólne stanowisko prezentowane podczas obrad INB i WGIHR. Przedstawiciele Komisji informują również na bieżąco kraje członkowskie na temat podejmowanych działań. Współpraca z KE zarówno w zakresie prac nad traktatem, jak i zmian IHR-ów, odbywa się w oparciu o zwyczajowe mechanizmy współpracy państw członkowskich z instytucjami Unii Europejskiej.

W odniesieniu do tzw. traktatu pandemicznego WHO Ministerstwo Zdrowia podtrzymuje swoje stanowisko z września 2022 r., że przyszły dokument powinien być dokumentem jak najbardziej zwięzłym, operacyjnym, koncentrującym się na kwestiach najważniejszych dla globalnego bezpieczeństwa zdrowotnego, w tym przede wszystkim poruszającym najistotniejsze dla walki z pandemiami obszary, nie naruszającym suwerenności państw i zostawiającym szerokie pole do decyzji państwom członkowskim, zgodnie z właściwym prawem krajowym.. Jednocześnie należy podkreślić, że państwa członkowskie WHO nie mają obowiązku przystąpić do traktatu. W przypadku Polski decyzja w tym zakresie zostanie podjęta, gdy będzie znany ostateczny tekst dokumentu. W przypadku postanowienia o przyłączeniu się Polski do traktatu, dokument ten będzie podlegał procedurze ratyfikacji przewidzianej Ustawą o umowach międzynarodowych.

W przypadku zmian Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005), Ministerstwo Zdania zgadza się z opinią, że ich aktualizacja jest konieczna. Pandemia COVID-19 pokazała bowiem, iż Przepisy nie są dostosowane do obecnej rzeczywistości i zjawisk takich jak duża mobilność ludzi, dezinformacja czy zalew informacji. Jednocześnie poprawki powinny być precyzyjne i wprowadzać modyfikacje o charakterze punktowym, a nie inicjować rewizję całych Przepisów.

Przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia będą nadal uczestniczyć w pracach prowadzonych na forum INB oraz WGIHR. Celem udziału MZ w obu procesach jest - z jednej strony - ustanowienie i wzmocnienie globalnych mechanizmów zapobiegania, przeciwdziałania i reagowania na kryzysy zdrowia publicznego, a z drugiej – ochrona istotnych interesów naszego kraju.

Wcześniejsze komunikaty MZ w sprawie tzw. traktatu pandemicznego WHO oraz Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) są dostępne tutaj oraz tutaj.