Impulsem do rozpoczęcia prac nad tzw. traktatem pandemicznym była pandemia COVID-19, która wybuchła na początku 2020 roku. Propozycja ustanowienia międzynarodowego dokumentu została po raz pierwszy ogłoszona przez przewodniczącego Rady Europejskiej, Charlesa Michela, na paryskim forum pokojowym w listopadzie 2020 r.

W maju 2020 podczas 73. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia została przyjęta rezolucja WHA73.1, wzywająca Dyrektora Generalnego WHO do przeprowadzenia bezstronnej, niezależnej i wszechstronnej ewaluacji koordynowanych przez Organizację działań w zakresie reakcji kryzysowej związanej z pandemią COVID-19. Zgodnie z tym wezwaniem WHO zdecydowała o powołaniu Niezależnego Panelu ds. Gotowości
i Reagowania Pandemicznego (the Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response - IPPPR). Panel rozpoczął prace we wrześniu 2020 r. i zakończył w maju
2021 r., kiedy to na forum 74. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia został przedstawiony raport końcowy IPPPR. Wśród licznych rekomendacji Panelu znalazła się również ta, mówiąca o konieczności ustanowienia międzynarodowego instrumentu
ds. gotowości i reagowania na pandemie.

Ponadto, podczas 74. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia została przyjęta rezolucja WHA74.7, w której zdecydowano o powołaniu Grupy Roboczej ds. Wzmocnienia Gotowości i Reagowania WHO na Kryzysy Zdrowotne (Working group on strengthening WHO preparedness and response to health emergencies - WGPR). Grupa w toku swych prac oceniła jako zasadne ustanowienie konwencji, umowy lub innego międzynarodowego instrumentu w zakresie zapobiegania, gotowości i reagowania na pandemie.

Na kanwie powyższych decyzji, w listopadzie 2021 r. odbyła się druga Sesja Specjalna Światowego Zgromadzenia Zdrowia (WHASS2, 29 listopada – 1 grudnia 2021 r.). W jej trakcie państwa członkowskie WHO, w tym Polska, jednomyślnie przyjęły decyzję SSA2(5) pt. „The World Together: Establishment of an intergovernmental negotiating body to strengthen pandemic prevention, preparedness and response”. Zgodziły się w niej na ustanowienie międzyrządowego ciała negocjacyjnego (Intergovernmental Negotiating Body - INB), które przygotuje projekt i przeprowadzi negocjacje w zakresie ustanowienia konwencji WHO, umowy lub innego międzynarodowego instrumentu dotyczącego zapobiegania, gotowości i reagowania na pandemie, który byłby przyjęty na podstawie art. 19 lub innych postanowień konstytucji WHO. Według wstępnego harmonogramu prac INB, przyjęcie wynegocjowanego tekstu dokumentu jest zaplanowane na 77. sesję Światowego Zgromadzenia Zdrowia w maju 2024 r.

W ramach pierwszej sesji INB, trwającej od marca do czerwca br., odbyły się cztery spotkania (24.02, 14-15.03, 6-8.06, 15-17.06), w trakcie których:

• przyjęto harmonogram prac INB od marca 2022 r. do sesji WHA w maju 2024 r.;
• określono sposób identyfikacji kluczowych elementów przyszłego traktatu;
• ustalono ogólne metody pracy INB;
• określono zasady udziału interesariuszy;
• przeprowadzono pierwszą dyskusję o możliwych podstawach prawnych z konstytucji WHO dla przyszłego dokumentu.

Instrukcja negocjacyjna dla delegacji polskiej do przeprowadzenia negocjacji konwencji WHO, umowy lub innego międzynarodowego instrumentu dotyczącego zapobiegania, gotowości i reagowania na pandemie, który byłby przyjęty na podstawie art. 19 lub innych postanowień konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest obecnie opracowywana. Podstawą prac delegacji polskiej nad projektem dokumentu są - i pozostaną -Konstytucja RP oraz Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. 2000 Nr 39 poz. 443).

Na obecnym etapie stanowisko delegacji polskiej ws. projektowanego dokumentu można podsumować następująco:

• państwa członkowskie WHO powinny dążyć do skoncentrowania się na najważniejszych (globalnych) celach traktatu, aby stworzyć dokument zwięzły i pozostający w ramach faktycznego mandatu WHO;
• na gruncie unijnym konieczne jest wyraźne rozdzielenie zadań i uprawnień UE oraz państw członkowskich;
• niezbędne jest przełamanie braku zaufania pomiędzy państwami członkowskimi WHO, aby móc wspólnie stworzyć dokument wartościowy dla wszystkich stron.

Decyzja o rozpoczęciu debaty ws. ewentualnych zmian Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (dalej także: MPZ (2005)) jest pokłosiem rekomendacji końcowych zarówno IPPPR, jak i WGPR, które wskazywały na niedostosowanie Przepisów w ich obecnym kształcie do realiów. Liderem prac nad zmianami zostały Stany Zjednoczone. Przedstawiciele USA od początku dyskusji nad opracowaniem tzw. traktatu pandemicznego wypowiadali się sceptycznie co do tego pomysłu. Argumentowali, iż korzystniejsza byłaby modyfikacja już istniejących IHR-ów, zamiast tworzenia całkiem nowych przepisów. Ponieważ USA nie udało się przeforsować swojej koncepcji rezygnacji z prac nad traktatem na rzecz stosownej aktualizacji IHR-ów, przedstawiciele Stanów Zjednoczonych zobowiązali się głosować w duchu konsensusu podczas przyjmowania decyzji SSA2(5), w zamian za zgodę pozostałych państw członkowskich WHO na opracowanie i przyjęcie poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005). W związku z osiągniętym porozumieniem, USA są obecnie liderem procesu zmian, choć pod koniec kwietnia br. Sekretariat WHO rozesłał do PCz propozycje modyfikacji Przepisów przesłane przez Federację Rosyjską w imieniu państw członkowskich Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej.

Podczas 75. sesji Światowego Zgromadzenia Zdrowia (WHA75) PCz przyjęły rezolucję WHA75.12, na mocy której przyjęto poprawki do artykułów 55, 59, 61, 62 i 63 Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005). Zgodnie z art. 55 ust. 3 i art. 59 ust. 2 MPZ (2005), wyżej wymienione zmiany wejdą w życie 24 miesiące po dacie rozesłania (31.05.2022) przez Sekretariat WHO zawiadomienia w tej sprawie, tj. w dn. 31 maja 2024 r. Państwa-Strony zamierzające odrzucić lub zgłosić zastrzeżenia do którejkolwiek z ww. poprawek, mogą zawiadomić o tym Dyrektora Generalnego w terminie 18 miesięcy od daty rozesłania zawiadomienia ws. zmian, tj. do dnia 1 grudnia 2023 r. Do tego dnia Państwa-Strony mogą także złożyć oświadczenie dotyczące niemożności pełnego dostosowania krajowych przepisów prawnych i administracyjnych do zmienionych przepisów.

Najważniejszą z przyjętych poprawek jest zmiana art. 59, która skraca czas wejścia w życie przyszłych zmian IHR-ów – z obecnie obowiązujących 24 miesięcy do 10 miesięcy. Należy jednocześnie zaznaczyć, że sama zmiana art. 59 wejdzie w życie w starym trybie, czyli po 24 miesiącach. Dopiero po tym czasie kolejne poprawki do IHR-ów będą wchodziły w życie po 10 miesiącach od ich uchwalenia.

Prace nad zmianami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) nie zostały jeszcze zakończone. Podczas WHA75 zostały przyjęte najważniejsze modyfikacje, mające w przyszłości uprościć proces aktualizacji Przepisów.

Od początku prac nad proponowanymi zmianami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) przedstawiciele Polski biorą aktywny udział w procesie konsultowania zaproponowanych przez Stany Zjednoczone zmian. W pierwszej połowie 2022 r. treść poprawek była przekazana do ewentualnych uwag ekspertom jednostek podległych MZ, a ich opinia została przekazana do WHO. Polscy eksperci podzielają opinię ekspertów i ciał doradczych WHO, iż pandemia COVID-19 pokazała, że aktualizacja IHR-ów i dostosowanie ich do obecnych realiów jest konieczna.

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (2005) nie zastępują krajowych przepisów prawnych w zakresie zarządzania zagrożeniami zdrowia publicznego, tylko mają za zadanie je wspierać i uzupełniać w celu lepszego zabezpieczenia wszystkich państw przed transgranicznymi zagrożeniami dla zdrowia. Zadania w zakresie realizacji postanowień Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) znajdują się w kompetencjach Głównego Inspektoratu Sanitarnego, zaś Krajowy Punkt Kontaktowy ds. MPZ jest umiejscowiony w strukturach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego.