Trwają prace nad propozycjami poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005). Do Ministerstwa Zdrowia napływają liczne zapytania w tej sprawie. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym, wyjaśniamy podnoszone w korespondencji do MZ wątpliwości.

Decyzja o rozpoczęciu debaty ws. ewentualnych zmian Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (International Health Regulations (2005) - dalej także: MPZ (2005) albo IHR) jest pokłosiem rekomendacji końcowych Niezależnego Panelu ds. Gotowości i Reagowania Pandemicznego (the Independent Panel for Pandemic Preparedness and Response - IPPPR) oraz Grupy Roboczej ds. Wzmocnienia Gotowości i Reagowania WHO na Kryzysy Zdrowotne (Working group on strengthening WHO preparedness and response to health emergencies - WGPR). Oba te ciała wskazały – w kontekście pandemii COVID-19 - na niedostosowanie Przepisów w ich obecnym kształcie do realiów współczesnego świata.

Prace nad proponowanymi poprawkami do MPZ (2005), w ramach doświadczeń z pandemii COVID-19, są realizowane na forum Grupy Roboczej ds. poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) (Working Group on Amendments to the International Health Regulations (2005) - WGIHR), powołanej decyzją WHA75(9), która została przyjęta na 75. Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w maju 2022 r. W jej pracach mogą uczestniczyć wszystkie państwa członkowskie Światowej Organizacji Zdrowia. Przedstawiciele Polski biorą udział w spotkaniach WGIHR, a podstawą ich prac na forum tego ciała jest Konstytucja RP, przepisy szczegółowe polskiego prawa, dobro obywateli Rzeczypospolitej Polskiej oraz polska racja stanu. Ponadto zgodnie z Decyzją Rady (UE) 2022/451 w imieniu Unii Europejskiej negocjacje prowadzi Komisja Europejska.

W efekcie dotychczasowych prac, prowadzonych na forum WGIHR, państwa członkowskie zgłosiły ponad 300 propozycji poprawek do 33 spośród 66 artykułów MPZ (2005) oraz pięciu spośród dziewięciu załączników do Przepisów, w tym także 6 całkiem nowych artykułów oraz 2 nowe załączniki. W związku z dużą liczbą zaproponowanych zmian są one blokowo poddawane dyskusji na forum WGIHR. Podczas ostatniego, piątego spotkania Grupy Roboczej, które odbyło się w dn. 2–6 października br. omawiano zgłoszone poprawki związane z następującymi tematami:

• CZĘŚĆ IV – PUNKTY WEJŚCIA – Art. 19 Zobowiązania ogólne;
• CZĘŚĆ V – ŚRODKI OCHRONY ZDROWIA PUBLICZNGEGO:
  • Rozdział I – Przepisy ogólne; Art. 23 Środki ochrony zdrowia przy wjeździe i wyjeździe;
  • Rozdział II – Szczegółowe przepisy dotyczące środków lokomocji i przewoźników; Art. 24 Przewoźnicy, Art. 27 Dotknięte środki lokomocji oraz Art. 28 Statki i statki lotnicze w punkcie wejścia;
  • Rozdział III – Szczególne przepisy dotyczące podróżnych; Art. 31 Środki ochrony zdrowia dotyczące wejścia podróżnych; oraz Aneks 3 i 4.
• CZĘŚĆ VI – DOKUMENTY ZDROWOTNE (Art. 35 Zasady ogólne i Art. 36 Świadectwa szczepień lub innych działań profilaktycznych);
• CZĘŚĆ VIII – PRZEPISY OGÓLNE (Art. 42 Wprowadzanie w życie środków ochrony zdrowia, Art. Dodatkowe środki ochrony zdrowia i Art. 45 Przetwarzanie danych osobowych); Aneks 6 i 8
• CZĘŚĆ X – POSTANOWIENIA KOŃCOWE (Art. 56 Rozstrzyganie sporów).
• CZĘŚĆ I – DEFINICJE, CEL I ZAKRES, ZASADY I ODPOWIEDZIALNE WŁADZE –Art. 1 Definicje, Art. 2 Cel i zakres i Art. 3 Zasady.

Stanowisko Polski, jak i pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej, w odniesieniu do poprawek omawianych podczas piątego spotkania WGIHR (dotyczy to również wcześniejszych posiedzeń Grupy) było prezentowane przez unijny zespół negocjacyjny, który prowadzi prace w imieniu wszystkich państw członkowskich Wspólnoty. Przedstawiciele UE prezentują stanowiska, które są uprzednio uzgadniane i co do których jest zgoda wśród państw członkowskich. Jednocześnie kraje mogą wygłaszać podczas obrad swoje własne komentarze i opinie, niebędące w sprzeczności z unijną pozycją. Należy zaznaczyć, że w przypadku braku zgody państw członkowskich co do wspólnej opinii, negocjatorzy UE nie wygłaszają wspólnego stanowiska.

W ramach uzgadniania stanowiska UE na piąte spotkanie Grupy Roboczej, Polska przekazała swoje komentarze do pakietu poprawek omawianych podczas październikowej sesji WGIHR. Ewentualne uwagi do kolejnych propozycji zmian zostaną przygotowane i przekazane do unijnego zespołu negocjacyjnego przed następnymi posiedzeniami Grupy Roboczej. Informacje na temat wcześniejszych spotkań WGIHR, poruszanych tematów wraz ze sprawozdaniami z tych posiedzeń można znaleźć na dedykowanej stronie internetowej.

Należy zaznaczyć, że pakiet ponad 300 poprawek do MPZ (2005) to zestaw pomysłów i propozycji, których autorami są poszczególne państwa członkowskie WHO. Ich zgłoszenie nie jest równoznaczne z tym, że zostaną przyjęte w zaproponowanym kształcie. Dyskusja prowadzona na forum Grupy Roboczej, podczas której niektóre propozycje są przyjmowane, niektóre korygowane, inne zaś – odrzucane, służy temu, aby dostosować zgłoszone zmiany do potrzeb wszystkich państw członkowskich, uwzględniając przy tym ich różnorodność, oraz jednocześnie usprawnić funkcjonowanie Przepisów, jako globalnego narzędzia zapobiegania i reagowania na światowe kryzysy zdrowia publicznego.

Zmiany do MPZ (2005) przyjęte w 2022 roku

Oprócz omawianych obecnie ponad 300 propozycji poprawek jest pakiet zmian, który został przyjęty przez 75. Światowe Zgromadzenie Zdrowia w maju 2022 r. Na mocy rezolucji WHA75.12 uchwalono poprawki do artykułów 55, 59, 61, 62 i 63 Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005). Zgodnie z art. 55 ust. 3 i art. 59 ust. 2 MPZ (2005), wyżej wymienione zmiany wejdą w życie 24 miesiące po dacie rozesłania (31.05.2022) przez Sekretariat WHO zawiadomienia w tej sprawie, tj. w dn. 31 maja 2024 r. Państwa-strony zamierzające odrzucić lub zgłosić zastrzeżenia do którejkolwiek z ww. poprawek, mogą zawiadomić o tym Dyrektora Generalnego w terminie 18 miesięcy od daty rozesłania zawiadomienia ws. zmian, tj. do dnia 1 grudnia 2023 r. Do tego dnia, państwa mogą także złożyć oświadczenie dotyczące niemożności pełnego dostosowania krajowych przepisów prawnych i administracyjnych do zmienionych przepisów.

Najważniejszą z przyjętych poprawek jest zmiana art. 59, która skraca czas wejścia w życie przyszłych zmian IHR-ów – z obecnie obowiązujących 24 miesięcy do 10 miesięcy. Należy jednocześnie zaznaczyć, że sama zmiana art. 59 wejdzie w życie w starym trybie, czyli po 24 miesiącach. Dopiero po tym czasie kolejne poprawki do IHR-ów będą wchodziły w życie po 10 miesiącach od ich uchwalenia.

Polska nie sprzeciwiła się przyjęciu rezolucji WHA75.12. W ocenie Ministerstwa Zdrowia dotychczasowy tryb wchodzenia w życie zmian był odpowiedni w warunkach, gdy korespondencja i wymiana informacji odbywały się z wykorzystaniem poczty tradycyjnej. Obecnie jednak, w dobie przyspieszenia i usprawnienia komunikacji, 10 miesięcy jest w zupełności wystarczające do oceny możliwości wdrożenia nowych rozwiązań, a skrócenie czasu wejścia w życie kolejnych poprawek do MPZ (2005) usprawni proces ich dostosowywania do realiów współczesnego świata, zwłaszcza w obliczu przyszłych potencjalnych kryzysów zdrowia publicznego. Pandemia COVID-19 dobitnie pokazała, jak istotnym czynnikiem w procesie reagowania w sytuacji kryzysowej jest czas.

Komunikacja ze stroną społeczną

W związku z zainteresowaniem społecznym procesem prac nad poprawkami do MPZ (2005) Ministerstwo Zdrowia komunikuje się z opinią publiczną w tym temacie, zamieszczając aktualne informacje na temat toczących się prac. Dotychczasowe komunikaty MZ w sprawie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) są dostępne tutaj i tutaj. Ponadto, reagując na sygnały płynące ze strony społecznej, Ministerstwo Zdrowia odpowiada na wnioski o dostęp do informacji publicznej, petycje i inną korespondencję napływającą do resortu. Jednocześnie należy zaznaczyć, że fakt przekazania do Ministerstwa Zdrowia przez stronę społeczną swoich uwag, refleksji, komentarzy czy opinii nie jest jednoznaczny z automatycznym ich uwzględnieniem. Ostateczną bowiem decyzję co do stanowiska Polski w odniesieniu do procesu aktualizacji Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) podejmuje organ konstytucyjny, jakim jest Minister Zdrowia.

Osoby zainteresowane szczegółowymi informacjami na temat prac prowadzonych na forum Grupy Roboczej ds. poprawek do Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (2005) znajdą je na oficjalnej stronie WGIHR.

Ministerstwo Zdrowia, biorąc pod uwagę zasady racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi oraz fakt, że przedstawiane propozycje ulegną jeszcze wielu modyfikacjom w toku negocjacji, nie zlecało tłumaczenia propozycji zmian MPZ (2005) na język polski.

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne – informacje ogólne

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne są dokumentem mającym ponad 70-letnią historię. W 1951 r. zostały uchwalone Międzynarodowe Przepisy Sanitarne - pierwszy światowy dokument dotyczący sześciu bardzo groźnych chorób zakaźnych (cholera, dżuma, dur powrotny, żółta febra, dur brzuszny (tyfus), ospa prawdziwa). W 1969 r. odbyła się pierwsza duża rewizja Przepisów Sanitarnych, a uchwalony wówczas dokument został przemianowany na Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne. W związku z postępem w walce z chorobami zakaźnymi, Przepisy z 1969 r. były dwukrotnie aktualizowane (w 1973 i 1981 roku). W 1995 r. państwa członkowskie zdecydowały o konieczności przeprowadzenia dużej rewizji Przepisów i dostosowania ich do realiów ówczesnego świata. Wskutek prowadzonych prac, w 2005 r. 58. Światowe Zgromadzenie Zdrowia uchwaliło Przepisy w ich aktualnym brzmieniu, a dokument wszedł w życie w 2007 r.

MPZ (2005) to zbiór wytycznych, praw i obowiązków nałożonych zarówno na państwa członkowskie, jak i na Światową Organizację Zdrowia. Mają one na celu zwalczanie i zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób w skali międzynarodowej, przy zastosowaniu proporcjonalnych do zagrożenia środków, przy jednoczesnym unikaniu niepotrzebnych ingerencji w transport międzynarodowy. Przepisy te regulują przekazywanie i wymianę informacji o zagrożeniach zdrowia publicznego między krajami oraz wyznaczają standardy zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych. Mają również zastosowanie w kryzysach zdrowia publicznego związanych ze skażeniem biologicznym, chemicznym czy radiologicznym.

Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (2005) a prawo polskie

W świetle polskiego prawa, w tym przede wszystkim Ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 127, z późn. zm.), Międzynarodowe Przepisy Zdrowotne (2005) nie są umową międzynarodową. MPZ (2005) nie zastępują polskich przepisów dot. zarządzania zagrożeniami zdrowia publicznego i nie są bezpośrednio wdrożone do polskiego porządku prawnego. Biorąc jednak pod uwagę korzyści i zasadność ich stosowania wynikające z faktu, że wszyscy członkowie Światowej Organizacji Zdrowia podjęli polityczne zobowiązanie do ich przestrzegania i są one uznanym międzynarodowym standardem, postanowienia Przepisów są uwzględnione przy pracach legislacyjnych. Także przepisy Unii Europejskiej (Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1082/2013/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia) uwzględniają istnienie MPZ (2005) i zakładają, że systemy WHO i UE będą się wzajemnie uzupełniać.