Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych

Autorem muralu na ogrodzeniu Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych jest pan Radosław Obrębski, pracujący w Ostrołęce artysta-plastyk z Różana.

Symboliczne odsłonięcie muralu miało miejsce 19 lipca 2024, kiedy odbył się plenerowy pokaz filmu biograficznego "Maria Skłodowska-Curie" (reż. Marie Noelle, 2017). 

W hołdzie Marii Skłodowskiej-Curie

Mural powstał w hołdzie Marii Skłodowskiej-Curie i obrazuje bezpośrednie powiązanie między jej dokonaniami i odkryciami a funkcjonowaniem KSOP.

Jaki jest związek pomiędzy postacią Marii Skłodowskiej-Curie a Krajowym Składowiskiem Odpadów Promieniotwórczych?

Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych to miejsce składowania wszystkich wytworzonych w Polsce nisko- i średnioaktywnych odpadów promieniotwórczych krótkożyciowych oraz zużytych zamkniętych źródeł promieniotwórczych. Działa od 1961 roku.  

Znakomita większość odpadów promieniotwórczych, jakie powstają w Polsce to wynik medycznych zastosowań zjawiska promieniotwórczości: produkcji radiofarmaceutyków w reaktorze jądrowym Maria i ich użycia w placówkach medycznych w całym kraju, gdzie wykorzystuje się je w diagnostyce i leczeniu chorób nowotworowych. Pionierką medycznego zastosowania zjawiska promieniotwórczości był nie kto inny jak właśnie Maria Skłodowska-Curie.

Początek badań nad zjawiskiem promieniotwórczości

Na przełomie XIX i XX wieku, wybitny fizyk francuski, Henri Becquerel, odkrył zupełnym przypadkiem, że zawierająca uran blenda smolista zaciemnia kliszę fotograficzną i emituje nowy, nieznany nikomu dotąd rodzaj promieniowania. To promieniowanie  jonizuje powietrze i przenika przez nieprzezroczyste ciała. Zainspirowani dokonaniami Becquerela uczeni - Maria Skłodowska-Curie oraz jej mąż Pierre Curie - rozpoczęli własne badania nad tym fascynującym zjawiskiem. Nazwali je „promieniotwórczością” i w 1898 roku dokonali odkrycia dwóch nowych pierwiastków – polonu, nazwanego tak na cześć Polski i radu. Zarówno polon, jak i rad to pierwiastki promieniotwórcze.

Za swoje badania i wkład w rozwój nauki, cała trójka naukowców: Henri Becquerel, Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie, otrzymali w 1903 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki.

Nagrody Nobla z fizyki i z chemii

Po tragicznej śmierci męża, Pierre’a Curie, Maria Skłodowska-Curie samodzielnie kontynuowała badania nad właściwościami chemicznymi nie tylko odkrytych przez siebie pierwiastków, ale i innych pierwiastków promieniotwórczych. Udało jej się np. wyizolować czysty rad. Za te osiągnięcia w 1911 roku otrzymała Nagrodę Nobla z chemii. Do dziś pozostaje jedyną kobietą, która otrzymała to wyróżnienie dwukrotnie i jedynym naukowcem, który otrzymał tę nagrodę z dwóch różnych dziedzin nauki.  

Promieniotwórczość w służbie rannym

W czasie I wojny światowej, Maria Skłodowska-Curie propagowała szersze zastosowanie promieniowania X, promieniowania rentgenowskiego, do pomocy rannym. Współorganizowała system wyposażonych w aparaty rentgenowskie karetek i jeździła nimi do szpitali polowych na polach bitew, by ratować żołnierzy. Szkoliła też personel medyczny w tym zakresie.  

Promieniotwórczość w leczeniu nowotworów

Jednocześnie, Maria Skłodowska-Curie zaobserwowała terapeutyczny wpływ pochodzącego z radu promieniowania na choroby nowotworowe. Została fundatorką pierwszego na świecie instytutu radioterapii, w którym chorych na nowotwory poddawano leczeniu promieniotwórczym radem. Instytut ten działa w Paryżu do dziś - jako Institut Curie.

Co więcej, Maria Skłodowska-Curie, wraz ze swoją siostrą Bronisławą, polską lekarką, zadbały o to, aby również polscy chorzy mieli dostęp do najnowszych zdobyczy medycyny. W 1932 roku w Warszawie powstał Instytut Radowy, dla którego Maria Skłodowska-Curie zakupiła pierwszy zasób tego pierwiastka. Ten instytut również działa do dziś, w tym samym co w 1932 roku budynku przy ulicy Wawelskiej. Znamy go jako Narodowy Instytut Onkologii – Państwowy Instytut Badawczy.

Pożyteczna, ale w nadmiarze - niebezpieczna

Przedstawiając postać Marii Skłodowskiej-Curie warto przypomnieć, że była też prekursorką czegoś, co dziś określamy pojęciem „ochrony radiologicznej”. W pełni świadoma korzyści z praktycznych zastosowań zjawiska promieniotwórczości, Maria Skłodowska – Curie, jeszcze z mężem Pierre’m, zaobserwowała też negatywny wpływ dużych dawek promieniowania na zdrowe ciało człowieka. To nie kto inny, tylko ona opatrywała dłonie Pierre’a Curie, kiedy doznał poparzeń w wyniku długotrwałego, bezpośredniego kontaktu z materiałami promieniotwórczymi. Dlatego Maria Skłodowska-Curie korzystała ze swojej pozycji, aby zalecać ostrożność przy pracy z takimi substancjami. Szeroko spotykała się z właścicielami fabryk produkujących m.in. zegarki z farbą radową i nakłaniała ich do stosowania osłon, aby chronić zdrowie i bezpieczeństwo pracownic.

Odpady promieniotwórcze w Polsce

Obecnie, izotopy promieniotwórcze różnych pierwiastków szeroko stosuje się w diagnostyce medycznej i terapiach onkologicznych w szpitalach na całym świecie. W Polsce radiofarmaceutyki, czyli leki wykorzystywane w tych celach, produkuje reaktor doświadczalno-badawczy Maria, działający od 1974 roku w Ośrodku Świerk w Otwocku.

Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych

Wszystkie odpady promieniotwórcze powstające na terenie Polski trafiają do Zakładu Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych (ZUOP) w Otwocku. To przedsiębiorstwo państwowe użyteczności publicznej, którego misją jest zapewnić właściwe postępowanie z odpadami promieniotwórczymi oraz ich bezpieczne składowanie.  

Przetwarzanie odpadów promieniotwórczych

Odebrane przez ZUOP opady promieniotwórcze są poddawane odpowiedniemu przetworzeniu tak, aby zmniejszyć ich objętość oraz zabezpieczyć je w odpowiednich, dopełnionych betonem pojemnikach. Następnie, przetworzone odpady promieniotwórcze trafiają do zarządzanego przez ZUOP Krajowego Składowiska Odpadów Promieniotwórczych w Różanie, gdzie podlegają składowaniu w odpowiednio przystosowanych obiektach. W ten sposób, mogą bezpiecznie doczekać spadku swojej aktywności do neutralnego dla ludzi i środowiska poziomu.

Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych

Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych w Różanie to jedyny taki obiekt w kraju. Działa nieprzerwanie od 1961 roku. Jest przeznaczone dla zużytych zamkniętych źródeł promieniotwórczych oraz odpadów nisko- i średnioaktywnych krótkożyciowych, których aktywność spadnie o połowę w ciągu 30 lat. W KSOP zgromadzone są wszystkie odpady promieniotwórcze, jakie powstały w Polsce od momentu otwarcia składowiska.