Polska w Bułgarii

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Położenie geograficzne: Bułgaria leży we wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego, nad zachodnim wybrzeżem Morza Czarnego (długość wybrzeża 378 km). Graniczy z Rumunią na północy (długość granicy 608 km), na zachodzie z Serbią (318 km) i Republiką Północnej Macedonii (148 km), a na południu z Grecją (494 km) i na południowym wschodzie z Turcją (240 km). Ponad 60% powierzchni Bułgarii zajmują wyżyny i góry ze 139 szczytami powyżej 2000 m npm.

Ludność: według danych ostatniego Narodowego Spisu  Powszechnego (2021) liczba ludności Bułgarii liczy 6,519 mln, co w porównaniu ze spisem w 2011 r. stanowi znaczny spadek   (7,364 mln.). W okresie między dwoma ostatnimi spisami powszechnymi ludność kraju zmniejszyła się o 845 tys. osób, czyli o 11,5%. Spośród nich kobiety stanowią 51,9% (3 383527), a mężczyźni 48,1% (3 136262). W miastach mieszka 4 782 064 osób, czyli 73,3%, a na wsi 1 737 725 osób, czyli 26,7% ludności kraju (wrzesień 2021). W okresie między dwoma spisami liczba ludności w miastach zmniejszyła się o 556 tys., tj o 10,4%, a na wsi o 289 tys. (14,2%).

Znaczące mniejszości to: Turcy (8,4%) i Romowie (4,4%), ponadto tzw. Pomacy – wyznawcy islamu niemówiący po turecku, Ormianie, Wołosi, Żydzi. 83 gminy miejskie mają liczbę ludności poniżej 6 tys. Natomiast 6 miast ma ponad 100 tys. mieszkańców. Są to: Sofia (1 274 290) - rzeczywista liczba mieszkańców jest szacowana na ok. 2 mln., Płowdiw (634 497), Warna (432 98), Burgas (380 286), Ruse, Stara Zagora. Zamieszkuje w nich 34,5% ludności kraju. Przyrost naturalny w ostatnich dziesięciu latach miał wartości ujemne. Istotnym czynnikiem jest emigracja, jednakże w 2022 roku różnica pomiędzy emigrantami i imigrantami była dodatnia, tj. plus 27,4 tys.. Stolica: Sofia, język urzędowy: bułgarski, zapisywany cyrylicą.

Warunki klimatyczne: Klimat Bułgarii jest umiarkowany ciepły, suchy, nad morzem podzwrotnikowy. Zimy są chłodne i wilgotne, mogą występować obfite opady śniegu, zdarzają się silne mrozy. Lata są gorące i suche. Klimat doskonale sprzyja rolnictwu i turystyce, zarówno letniej, jak i zimowej. Średnia roczna suma opadów wynosi od 450 mm na północy, 400 - 600 mm na wybrzeżu, do 1000 - 1200 mm w górach. W leżącej na wysokości 550 m n.p.m. Sofii średnia maksymalna temperatura w najcieplejszym miesiącu – lipcu wynosi 27°C, a minimalna minus 4°C (styczeń).

Główne bogactwa naturalne: Bułgaria nie posiada znaczących zasobów bogactw naturalnych, poza węglem brunatnym, rudami miedzi oraz wodami mineralnymi i termalnymi (ok. 1000 źródeł). Wydobycie węgla kamiennego, rud żelaza, rud cynku i ołowiu, soli kamiennej i gazu ziemnego jedynie w niewielkim stopniu zaspokaja potrzeby miejscowej gospodarki. Ze względu na nieopłacalność wstrzymano wydobycie rudy uranu. Z tego samego powodu zaniechano eksploatację złóż rudy manganu. W ostatnich latach wznowiono wydobycie złota. Bułgaria posiada znaczne zasoby surowców skalnych, w tym marmurów, a także gipsu, sody rodzimej, piasków szklarskich, kaolinu i in.  Kontynuowane są poszukiwania gazu ziemnego na obszarze wód terytorialnych. Krajowe wydobycie gazu pokrywa zaledwie 5% zapotrzebowania. Istnieją wstępne szacunki, że Bułgaria może dysponować znacznymi zasobami gazu łupkowego. Od 2012 roku bezterminowe moratorium na wydobycie gazu metodą szczelinowania hydraulicznego.

System walutowy, kurs i wymiana: Obowiązującą walutą w Bułgarii jest lew, (1 BGN = 100 stotinek). Kurs lewa w stosunku do euro jest stały i wynosi 1 Euro = 1,95583 BGN. Sztywny parytet lewa w stosunku do euro to jeden z podstawowych elementów mechanizmu tzw. zarządu walutą wprowadzonego w 1997 r. pod naciskiem MFW, po głębokim kryzysie finansowym i politycznym. Mechanizm ten, który ma być utrzymany do momentu wejścia Bułgarii do strefy euro, pozbawia de facto bank centralny możliwości prowadzenia polityki pieniężnej i zabrania mu refinansowania banków komercyjnych, zapewniając jednocześnie pełną wymienialność lewa na walutę europejską.

Religia: Wg spisu ludności z 2021 r. 71,5% mieszkańców Bułgarii określiła się jako chrześcijanie. Pozostali to: muzułmanie – 10,8% (Turcy i Pomacy), protestanci (1,7%) i katolicy (0,9%). 24,7% ankietowanych nie wyznaje żadnej religii, a 10,9% wstrzymało się od odpowiedzi. Społeczeństwo bułgarskie jest w dużym stopniu zlaicyzowane, do 1991 roku 64% mieszkańców określało się jako bezwyznaniowi. Religię traktuje się przede wszystkim jako element tradycji, a przejawy fanatyzmu religijnego, także fundamentalizmu islamskiego, są rzadkością.
W rzymskokatolickim kościele św. Józefa w Sofii nabożeństwa są regularnie odprawiane także w języku polskim przez zakonników i księży z Polskiej Misji Katolickiej w Bułgarii.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

• 1 stycznia - Nowy Rok
• 3 marca - Święto Odzyskania Niepodległości
• 14-17 kwietnia - Prawosławne święta wielkanocne (2023 r.)
• 1 maja - Święto Pracy
• 6 maja – Dzień Świętego Jerzego (Patrona Armii Bułgarskiej)
• 24 maja - Święto Piśmiennictwa Słowiańskiego i Kultury
• 6 września - Dzień Jedności Narodowej
• 22 września – Dzień Niepodległości
• 1 listopada - Dzień Budzicieli Narodu
• 24-27 grudnia - Święta Bożego Narodzenia

Infrastruktura transportowa

Najważniejsze bułgarskie przejścia graniczne:

• na granicy z Serbią: Kalotina, Bregovo, Strezimirovici, Vrshka Chuka, Oltomanci;
• na granicy z Macedonią: Zlaterevo, Gyueshevo, Stanke Lisichkovo;
• na granicy z Grecją: Kulata, Makaza, Ivailovgrad, Ilinden, Capitan Petko Voivoda, Zlatograd;
• na granicy z Rumunią: Ruse (most na Dunaju), Vidin (most na Dunaju), Nikopol, Durankulak, Kardam,  Silistra (przeprawa promowa);
• na granicy z Turcją: Malko Tarnovo – Derekoy, Kapitan Andreevo.

Sieć drogowa (stan na 13.04.2023): Bułgaria posiada około 19,913 km dróg o utwardzonej nawierzchni, z czego ok. 852,5 km to autostrady. Ponad 90% dróg posiada nawierzchnie asfaltowe, ale ich jakość nie jest najlepsza. Na terenie Bułgarii obowiązują e-winiety, które można nabyć w punktach na terenie kraju lub przez Internet. Opłatą objęte są autostrady oraz niemal wszystkie drogi 1-3 kategorii. Dla samochodów dostawczych i ciężarowych obowiązuje system winiet uzależniony od kategorii emisji spalin pojazdu.

Sieć kolejowa: łączna długość to 6 446 km, z czego 2721,1 km (63%) to linie o znaczeniu krajowym i 1598,1 km (37%) to linie lokalne. Zelektryfikowanych jest ponad 70% linii kolejowych (Dokument referencyjny sieci kolejowej 2023-2024 Państwowego Przedsiębiorstwa Infrastruktury Kolejowej).

W sierpniu br. bułgarskie ministerstwo transportu i komunikacji zwróciło się do europejskich producentów taboru kolejowego z prośbą o informacje, jak szybko będą w stanie sprostać zamówieniu nowych pociągów. Ponad 90% bułgarskiego taboru kolejowego jest w złym stanie technicznym. Bułgaria w ramach funduszy programu „Connecting Europe” planuje budowę linii dużych prędkości.

Lotniska: Pasażerski ruch lotniczy obsługują lotniska w Sofii, Warnie, Burgas i Płowdiwie. Wewnętrzne połączenia lotnicze istnieją pomiędzy Sofią a lotniskami w Warnie i Burgas. Znaczna część połączeń z portami położonymi na wybrzeżu czarnomorskim (także zagranicznych) ma charakter sezonowy. Lotnisko pasażerskie w Płowdiwie służy do realizacji połączeń czarterowych. Trwa modernizacja lotniska w Ruse.

Transport morski: obsługiwany jest głównie przez dwa najważniejsze porty na bułgarskim wybrzeżu Morza Czarnego: Warnę i Burgas (ponad 60% frachtu zagranicznego). Porty te posiadają terminale kontenerowe, systemy przeładunku ro-ro oraz odpowiednią infrastrukturę drogową i kolejową. W porcie Burgas znajduje się również terminal do przeładunku ropy naftowej, przyjmujący statki o nośności do 100 000 DWT. Port Burgas posiada Międzynarodowy Certyfikat Ochrony Statków wg ISPS Code oraz ISO 9001:2000.

Transport rzeczny: koncentruje się na Dunaju. Najważniejszymi portami są: Ruse, Łom i Widin. Port w Ruse to największy bułgarski port rzeczny na Dunaju, służący do obsługi przewozów kombinowanych, głównie do Niemiec i Ukrainy. Port Łom jest drugim co wielkości portem rzecznym, obsługuje głównie transport rzeczny do Europy Zachodniej. Zdolność przeładunkowa ok. 4 tys. ton rocznie. Docelowo – 5,9 tys. ton. Port Widin realizuje operacje transportu kombinowanego oraz przeprawy promem samochodowym Widin-Calafat (RO). Porty te posiadają połączenia kolejowe.

Obowiązek wizowy

Ustrój polityczny: Bułgaria jest republiką parlamentarną. Szef rządu – premier – posiada szerokie uprawnienia wykonawcze. Głowa państwa – prezydent – pełni głównie funkcję reprezentacyjną, posiada również ograniczone prawo weta. Urząd prezydenta sprawuje Rumen Radew, w listopadzie 2021 wybrany na II kadencję. W marcu 2004 r. Bułgaria została członkiem NATO, a w styczniu 2007 r. weszła do Unii Europejskiej.

Władza ustawodawcza: Organem władzy ustawodawczej w Bułgarii jest Zgromadzenie Narodowe - jednoizbowy parlament, liczący 240 posłów, wybieranych na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych. Ordynacja wyborcza – proporcjonalna z możliwością wskazania preferencji. Konstytucja zabrania łączenia mandatu deputowanego z innymi funkcjami państwowymi.

Władza wykonawcza: Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję, z prawem do jednorazowej reelekcji. Zakres władzy prezydenta jest ograniczony. Prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Razem z prezydentem wybierany jest wiceprezydent. Premier stoi na czele rządu, w którego skład wchodzą wicepremierzy i ministrowie. Premier stoi na czele rządu, w którego skład wchodzą wicepremierzy i ministrowie. Po piątych, w ciągu dwóch lat wyborach powszechnych powstał rząd rotacyjny. Premierem przez pierwsze 9 miesięcy został Nikołaj Denkow, reprezentujący koalicję Kontynuujemy Przemianę i Demokratyczną Bułgarię (KP-DB). Następnie premierem ma zostać obecna minister spraw zagranicznych Marija Gabriel, przedstawiciel koalicji GERB-SDS, największego ugrupowania politycznego w obecnym parlamencie. Instytucjami centralnej władzy wykonawczej podlegającymi Radzie Ministrów są państwowe agencje, komisje, agencje wykonawcze oraz inne urzędy i struktury, utworzone na mocy ustawy bądź rozporządzenia rządu, a także organy doradcze, konsultacyjne i eksperckie. W terenie przedstawicielami centralnej władzy wykonawczej są zarządcy obwodowi (obłasten uprawiteł), których zadaniem jest realizacja polityki państwowej we współpracy z organami władzy samorządowej (gminnej) i nadzór administracyjny nad nimi. Zarządców obwodowych mianuje rząd. Podstawową samorządową jednostką administracyjno-terytorialną jest gmina. Na czele administracji gminnej stoi burmistrz (kmet), który jest wybierany w lokalnych wyborach samorządowych na 4-letnią kadencję, podobnie jak członkowie rady gminy (październik 2023).

Struktura administracji gospodarczej: Bułgaria jest krajem o gospodarce rynkowej, o znacznym i stale rosnącym udziale sektora prywatnego. Rola instytucji władzy państwowej w oddziaływaniu na procesy ekonomiczne powinna być coraz mniejsza. Na strukturę administracji gospodarczej składają się naczelne organy administracji państwowej: rząd, agencje, komisje, agencje wykonawcze i inne organy pomocnicze i doradcze oraz administracje obwodowe i samorządowe. Nadzór nad niektórymi sferami gospodarki sprawują państwowe agencje, komisje i agencje wykonawcze, np.: Państwowa Agencja Nadzoru Metrologicznego i Technicznego, Wykonawcza Agencja Leśnictwa czy Komisja Ochrony Konsumentów, Komisja Regulacji Energetyki i Zaopatrywania w Wodę. W Bułgarii działa kilka izb gospodarczych i organizacji pracodawców. Największe i najbardziej znane z nich to: Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa (Bulgarian Chamber of Commerce and Industry), Bułgarska Izba Gospodarcza (Bulgarian Industrial Association) i Konfederacja Pracodawców i Przemysłowców w Bułgarii (Confederation of Employers and Industrialists in Bulgaria). Organizacje te reprezentują biznes w dialogu trójstronnym ze stroną rządową i centralami związków zawodowych.

Sądownictwo gospodarcze: Zakładane w Bułgarii spółki prawa handlowego są od stycznia 2008 r. rejestrowane w  informatyzowanym Rejestrze Handlowym, prowadzonym przez Agencję ds. Rejestracji (Agencja po wpiswaniata) przy Ministerstwie Sprawiedliwości. W Bułgarii nie ma specjalnych sądów gospodarczych, a jedynie wydziały gospodarcze przy sądach okręgowych. Proces sądowy jest trójinstancyjny i w sprawach gospodarczych jest przeprowadzany w postępowaniu analogicznym do spraw cywilnych. Spory prawne pomiędzy spółkami z wykorzystaniem drogi sądowej trwają zwykle kilka (nawet od 5 do 7) lat. Dochodzenie roszczeń jest możliwe i znacznie szybsze w postępowaniu przed Sądem Arbitrażowym przy Bułgarskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej. Trwa to zwykle od 6 do 9 miesięcy. Przy Sądzie Arbitrażowym funkcjonuje również Centrum Mediacji. Sąd Arbitrażowy funkcjonuje również przy Bułgarskiej Izbie Gospodarczej. Od niedawna przeprowadzaniem egzekucji komorniczych w Bułgarii zajmują się także prywatne biura komornicze, co znacznie przyśpieszyło tryb postępowania w tego rodzaju sprawach. W Bułgarii obowiązuje ustawa o międzynarodowym arbitrażu handlowym (Dziennik Ustaw BG nr 60 z 5.08.1988 r.), która umożliwia rozstrzyganie sporów handlowych na drodze arbitrażu.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej:  Od 2007 roku Bułgaria jest członkiem Unii Europejskiej. Nie należy do strefy Schengen ani do strefy euro, choć intensywnie zabiega o wejście do strefy Schengen, a przyjęcie euro planowane jest na 1 stycznia 2025. Gospodarka Bułgarii powoli, ale systematycznie się rozwija. Osiągnięte w ostatnich latach wskaźniki makroekonomiczne świadczą o utrzymującym się rozwoju gospodarki bułgarskiej. W 2023 r. najważniejszym czynnikiem roku 2022 i pierwszego półrocza 2023 była niestabilna sytuacja polityczna. Rządy techniczne (caretaker government) mianowane przez prezydenta Rumena Radewa, nie były skłonne do podejmowania daleko idących działań reformatorskich. Inna sprawa, że nie było to ich rolą. Bułgarska gospodarka, po znaczącym skoku post-covidowym w 2021 r. – wzrost PKB o 7,6%, wróciła do poziomu 3,4 w 2022 r.. Wg analityków BNB wzrost PKB na koniec tego roku wyniesie ok. 1,4%. W ub. roku konsumpcja wzrosła o 5,2%, ale już na koniec IQ 2023 wyniosła 1,2%. W ubiegłym roku indeks produkcji przemysłowej wzrósł o 8,3%, a import 10,5%. Wartość długu publicznego w grudniu 2022 wyniosła 23,1% PKB tj. 20,28 mld USD. Wg Krajowego Urzędu Statystycznego Bułgarii (NSI), PKB na koniec 2022 roku wyniosło 84 559 mln Euro wobec 71 076 mln Euro w 2021 r.

Wskaźnik stopy bezrobocia na koniec IQ 2023 wynosił 4,6%. Liczba ludności 6,519 mln i sukcesywnie się zmniejsza. Bułgarzy wyjeżdżają głównie z powodów ekonomicznych. W 2022 r. najniższy poziom PKB per capita wśród krajów UE odnotowano w Bułgarii, a w Europie za Bułgarią jest jedynie 6 krajów Europy Południowo-Wschodniej. Drugim istotnym czynnikiem jest niski, ujemny współczynnik urodzeń. Bułgaria znajduje się w środku stawki krajów UE jeśli chodzi liczbę ludności w wieku powyżej 65 lat. Drastyczny spadek liczby ludności ujawnił spis z 2021 r., który wykazał spadek o 844 tys. wobec spisu z 2011, a 2,5 mln mniej od początku transformacji  w 1989 r. tj. ok. 25% populacji. Wg prognoz ONZ do 2050 ubędzie kolejne 23%. Kraj ten należy do najszybciej kurczących się narodów na świecie. Niski poziom wynagrodzeń sprawia, że BG nie należy do krajów przyciągających imigrantów, którzy traktują BG jako kraj tranzytu do bogatszych krajów UE, w tym do Polski.  Ponadto populacja w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o 19.1% w latach 2011 – 2021, na co ma wpływ również starzenie się społeczeństwa. Wg badania EBI, brak wykwalifikowanej kadry stanowi barierę dla większych inwestycji dla ponad 88%  bułgarskich firm, a jednocześnie gotowość do nauki (tzw. life-long learning) wśród dorosłych Bułgarów jest relatywnie niska. Również badania PISA ukazują deficyty systemu edukacyjnego BG, szczególnie na obszarach ubóstwa. Drastycznie widoczne jest to wśród populacji bułgarskich Romów. Wskaźnik bezrobocia na koniec IQ 2023 wyniósł 4,6%. Jednakże, sytuacja na rynku pracy we wszystkich sektorach gospodarki się poprawia. Największy wzrost notuje się w usługach, a szczyt sezonu turystycznego w miesiącach letnich przyczynił się do wzrostu zatrudnienia w hotelarstwie i usługach gastronomicznych. Generalnie usługi notują wzrost zatrudnionych, 2,9% r/r., a w budownictwie nawet 4%.

Deficyt na rachunku obrotów bieżących w kwietniu br. wniósł – 0,5%. Deficyt sektora finansów publicznych stanowi -3,3 % PKB, a całkowity dług publiczny należy do najniższych w UE i wynosi 21,1% PKB. Bułgarski lew jest najstabilniejszą walutą Europy Środkowo-Wschodniej. Kurs lewa do euro jest stały i wynosi=1,9558 BGN. Średnioroczna inflacja na koniec IQ 2023 wyniosła 7,5%. Ceny producentów w Bułgarii spadły na koniec maja 2023 do 6,7% r/r.  Oznacza to największy spadek od października 2009 r., ponieważ ceny rok do roku znacznie spadły we wszystkich sektorach: zaopatrzenia w energię elektryczną, gaz, parę wodną i klimatyzację (-19,4% w porównaniu z -19% w kwietniu), produkcji (-1,5% w porównaniu z 3,6%) i górnictwa i wydobywanie (-4,4% vs -2,1%). W maju, ceny producenta w ujęciu miesięcznym spadły o 2,9% w porównaniu do kwietnia, kiedy odnotowano spadek o 2,3%. Wg. Trade Economics bilans obrotów handlowych w kwietniu 2023 wyniósł (-) 601,4 mln BGN, import 7424,8 mln a eksport 6823,4 mln BGN. Wg IMF w maju br., eksport towarów i usług wg IMF BG wzrósł do 2,1% a import zmniejszył się o 0,5%. Dług gospodarstw domowych w stosunku do PKB wyniósł 24,95%. Relacja minimalnego wynagrodzenia do przeciętnego wynagrodzenia w IQ 2023 to 41,4%, minimalne wynagrodzenie 780 BGN, średnie 1882 BGN. W ostatnich miesiącach zauważalny jest spadek konsumpcji o 1,5% na koniec kwietnia, wobec zmniejszania się dochodu rozporządzalnego (netto).

Główne sektory gospodarki: Najsilniejsze sektory gospodarki BG to handel - hurt i detal, transport, turystyka (21.4%) przemysł (20.4%) oraz administracja publiczna, szkolnictwo, usługi służby zdrowia i usługi opieki społecznej. Najważniejsze sektory przemysłu to: energetyka, górnictwo, hutnictwo, budowa maszyn, ponadto istotne znaczenie ma rolnictwo.  Najwięksi partnerzy handlowi BG w zakresie eksportu to Niemcy 16%, Rumunia 9% i  Włochy 7%, a poza UE to Turcja 6% i Chiny 3%. Podobnie w zakresie importu: Niemcy 12%, Rumunia i Włochy 7%, a poza UE Turcja i Rosja po 6%. BG eksportuje głównie rafinowane paliwa, olej z nasion słonecznika odzież, miedź rafinowana i stopy miedzi, żelazo i stal, maszyny. Bułgaria słynie z olejku różanego i lawendowego. Jest największym producentem olejku różanego na świecie. Największy wzrost wartości dodanej w gospodarce bułgarskiej pochodzi z usług transportowych, zakwaterowania (hotelarstwo) i usług gastronomicznych (turystyka). Wg NSI produkcja przemysłowa w czerwcu 2023 wzrosła o 0,7% w porównaniu z majem, ale zanotowała spadek 9,3% r/r. Pomimo niewielkiego wzrostu w czerwcu 2023, wg Ministerstwa Finansów ogólny trend w ostatnich miesiącach był negatywny. Wg danych z końca kwietnia 2023 spadek wyniósł 14%. Wg danych rok do roku, wśród największych odnotowano spadek produkcji energii elektrycznej, żywności, ubrań metali nieżelaznych oraz wyrobów metalowych. Natomiast spadek w budownictwie wyniósł 5,1%, a obroty handlu detalicznego zmniejszyły się o 2,7%.

W sektorze IT/ITC Bułgaria jest oceniana jako relatywnie pozytywne miejsce do inwestowania pod względem dostępu do kapitału i do talentów, a warunki transformacji gospodarki w kierunku jej digitalizacji postrzegane są dobrze. Przyjęty w 2022 regulacje „Star-up Visa” otwierają lokalny rynek dla zagranicznych firm planujących rozwój innowacyjnych technologii high-tech. Bułgaria zaczęła również wydawać niebieskie karty pobytowe, co sprawia, że wysoko wykwalifikowani informatycy mogą łatwiej uzyskać zgodę na pobyt i pracę. Tymczasem kraj ten wydaje rocznie ok. 0,85 % PKB na badania i rozwój (R&D). Niskie od wielu lat nakłady na badania i rozwój zmusiły wielu bułgarskich naukowców do szukania swoich szans poza granicami kraju, tym samym generalnie bułgarska gospodarka słabo wypada pod względem innowacyjności, konkurencyjności i eksportu o wysokiej wartości dodanej.

Sektor motoryzacyjny stał się jedną z wiodących gałęzi bułgarskiej gospodarki, stając się ważnym czynnikiem wzrostu PKB. Przeszło 250 fabryk produkuje elementy samochodowe jako podwykonawcy czołowych firm motoryzacyjnych.

Turystyka jako oddzielny sektor w dziale usług odnotowuje stałą tendencję wzrostu swoich przychodów. Bułgaria jest krajem o bogatym i różnorodnym potencjale dla rozwoju turystyki. Posiadane rekreacyjno-turystyczne możliwości pozwalają na rozwój różnorodnych rodzajów turystyki i ich kombinacji, oraz wykorzystywanie ich przez cały rok lub minimum przez dwa sezony. Przyrodnicze i kulturowe bogactwo Bułgarii daje możliwość rozwoju nowych, perspektywicznych rodzajów turystyki i produktów turystycznych takich jak kulturalna, ekologiczna, wiejska i przygodowa. Przewagą konkurencyjną dla bułgarskiej turystyki nie bez znaczenia jest stosunkowo niski jeszcze stopień zagospodarowania turystycznego i technicznego terenów atrakcyjnych dla turystyki, głównie wewnątrz kraju, a przede wszystkim w regionach górskich. Rocznie Bułgarię odwiedza 9 mln turystów. Głównym regionem turystycznym jest wybrzeże Morza Czarnego oraz kurorty zimowe w Borowcu, Pamporowie, Bansko. Słynne są uzdrowiska wód mineralnych: Hisaria, Momin Prohod, Bankia, Welingrad, Sandanski.

Kraj ten cieszy się dużą popularnością wśród polskich turystów. Jest to wynikiem z jednej strony coraz bogatszej oferty turystycznej, z drugiej zaś sytuacji na świecie, gdzie pobyt w tradycyjnych krajach recepcyjnych wzbudza obawy związane z bezpieczeństwem osobistym. Następuje systematyczny wzrost przyjazdów z Polski. W 2021 r. przybyło 167 334, w 2022 r. już 260 381 wg tutejszego Krajowego Instytutu Statystycznego. Jednakowoż wg bułgarskiego ministerstwa turystyki 340 tysięcy Polaków przekroczyło granicę w 2022 r. W roku bieżącym wg optymistycznych prognoz bułgarskiego ministerstwa turystyki spodziewany jest przyjazd 460 tys. Polaków. W 2023 Bułgaria ma szansę stać się najczęściej wybieranym kierunkiem wyjazdów wakacyjnych Polaków za granicę.

Energetyka: Rozwój konkurencyjnej energetyki bezpośrednio wpływa na konkurencyjność gospodarki i pod tym względem Bułgaria ma duży potencjał. Infrastruktura energetyczna jest dobrze rozwinięta. Bułgaria jest zależna pod względem energetycznym, ponieważ sprowadza ponad 90 proc. pierwotnych zasobów energetycznych. Jedynym znaczącym własnym zasobem energetycznym jest niski jakościowo węgiel lignitowy, z dużą zawartością siarki. 

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

 Źródło: Bulgarian National Bank,

Handel zagraniczny

Eksport Bułgarii do UE: w 2022 r. według danych Eurostat eksport dóbr z Bułgarii wzrósł o 39% w porównaniu z analogicznym okresem 2021 r. i wyniósł 48,3 mld euro. Największymi partnerami handlowymi są: Niemcy (14%), Rumunia (10,1%), Grecja (6,5%), Turcja (5,9%), Francja (3,3%), Hiszpania (2,6%), Serbia (2,6%), Holandia (2,57%), Belgia (2,54%), Ukraina (2,4%) i Polska (2,2%). Bułgaria eksportuje głównie paliwa (12,2% całkowitego eksportu), elektryczne maszyny i urządzenia (9,2%), miedź (8,3%) maszyny i urządzenia, w tym komputery (7,4%), zboża (3,9%), tłuszcze zwierzęce i roślinne (3,7%), pojazdy (3,2%), plastik i wyroby z plastiku (3,2%), chemikalia (2,9%) i wyroby farmaceutyczne (2,4%).  Wyżej wymienione produkty stanowiły 56,4% bułgarskiego eksportu. Najszybciej rósł eksport paliw i ropy 146,7% r/r, po czym tłuszcze roślinne i zwierzęce oraz woski wzrost o 1188%, a pozostałe różne wyroby chemiczne wzrosły o 36,5%.

Import towarów z krajów UE do Bułgarii: wg NSI Import towarów z krajów UE do Bułgarii, w okresie styczeń – grudzień 2022 r. wzrósł o 29,3% i wyniósł 59 899 mln BGN. Największy import pod względem wartości odnotowano w przypadku Niemiec (10,8%), Turcji (8,41%), Rumunii (6,85%) , Włoch (5,96%), Grecji (5,95%), Chin 5,78%), Niderlandów (4,16%) i Polski (3,3%). W 2022 r. w strukturze importu towarów z UE do Bułgarii, największy udział miały oleje mineralne i produkty ich destylacji, substancje bitumiczne i woski (16,8%), elektryczne maszyny i ich części (10,6%), bojlery i urządzenia mechaniczne (6,18%), rudy metali (4,38%), plastik i wyroby z niego (4,25%), żelazo i stal (3,98%), wyroby farmaceutyczne (3,3%), różne wyroby chemiczne (3,83%), miedź i wyroby z niej 2,13%.

Inwestycje zagraniczne

Bułgaria jest nastawiona przede wszystkim na import i pozyskiwanie kapitału zagranicznego. Zagraniczna aktywność inwestycyjna tego kraju wciąż pozostaje mocno ograniczona, mimo że kraj posiada jedne z najniższych podatków w Europie. Głównymi czynnikami przyciągającymi inwestorów zagranicznych do Bułgarii jest stosunkowa tania siła robocza oraz ciągle jeszcze tańsza ziemia w porównaniu z innymi krajami unijnymi. Inwestorzy zagraniczni najchętniej lokują swoje kapitały w Sofii i wokół niej. Poza turystyką najbardziej atrakcyjnymi dla inwestorów zagranicznych jest przemysł energetyczny, żywnościowy i farmaceutyczny oraz transport i logistyka. Bułgaria staje się coraz bardziej istotnym centrum outsourcingu. Największymi inwestorami w Bułgarii są m.in. Lukoil, Gazprom, CEZ, Shell, Unicredit.

W Bułgarii panuje powszechna opinia, iż bezpośrednie inwestycje zagraniczne są kluczem przyspieszenia rozwoju gospodarczego Bułgarii. Ten czynnik w Bułgarii razem z kwestią przyspieszania wydatkowania funduszy strukturalnych wypełnia praktycznie całą przestrzeń dyskusji w sprawie polityki rządu na rzecz wzrostu gospodarczego. Bułgaria nie jest znaczącym źródłem kapitału zagranicznego. Największymi inwestorami w omawianym okresie były: Austria, Cypr, Szwajcaria, Niemcy, Holandia i Wielka Brytania.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Bułgaria jest członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO) od 1 grudnia 1996 r. Po akcesji do UE, Bułgaria stała się częścią jednolitego rynku europejskiego i wspólnej polityki handlowej zgodnie z art. 133 Traktatu WE. Bułgaria zarejestrowała w celu ochrony relatywnie dużą liczbę oznaczeń geograficznych produktów żywnościowych o tradycyjnej specyfice. Bułgaria nie należy do OECD, ale objęta jest niektórymi programami tej organizacji adresowanymi do państw nieczłonkowskich na obszarze Europy Południowo-Wschodniej. Bułgaria jest członkiem UNIDO i wdraża projekty finansowane przez tę organizację. Jest również członkiem Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a po wejściu do UE stała się automatycznie członkiem międzynarodowych organizacji surowcowych ds. zbóż, cukru, kakao i kawy. Jest członkiem Inicjatywy Środkowoeuropejskiej, a także Organizacji Czarnomorskiej Współpracy Gospodarczej (BSEC). Bułgaria należy do Rady Współpracy Regionalnej, powołanej w miejsce Paktu Stabilności w Europie Południowo-Wschodniej. Bułgaria jest również członkiem Dunajskiego Procesu Współpracy i Inicjatywy na rzecz Współpracy w Europie Południowo-Wschodniej. Bułgaria kontynuuje również swoje starania o członkostwo w OECD, które jest jednym z priorytetów rządu w dziedzinie polityki zagranicznej.

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Bułgaria przystąpiła do UE 1 stycznia 2007 roku. Odtąd relacje handlowe z Bułgarią regulują postanowienia dorobku prawnego UE. Obecnie stopień harmonizacji miejscowego prawa z unijnym, w tym regulacji dotyczących sfery gospodarczej, jest jednym z najwyższych w Unii. Bułgaria zapewnia swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału w ramach wspólnej przestrzeni gospodarczej. Obecny rząd traktuje priorytetowo przystąpienie do mechanizmu ERM II. Do czasu przejścia na euro Bułgaria chce zachować stosowany od 1997 r. mechanizm izby walutowej (currency board) i sztywny kurs lewa w stosunku do waluty europejskiej. Bułgaria należy do Paktu Euro Plus.

Gospodarcze umowy dwustronne: Bułgaria przystąpiła do Unii Europejskiej w dniu 1 stycznia 2007 r. Odtąd relacje handlowe z Bułgarią regulują postanowienia dorobku prawnego Unii Europejskiej (zgodnie z Traktatem dotyczącym przystąpienia Polski i 9 innych krajów do Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. nr 90, poz. 864), w tym również Traktat Akcesyjny o przystąpieniu Rumunii i Bułgarii do UE z dnia 25 kwietnia 2005 roku (Dz. U 2006 nr 79 poz.548). Po akcesji Bułgarii do Unii Europejskiej utrzymano w mocy te polsko-bułgarskie umowy międzynarodowe, które nie są w kolizji z acquis communautaire, pozostałe zostały wypowiedziane.

Obowiązują:

• Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Bułgarii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku z 11 kwietnia 1994 roku Dz. U. z 1995 r., nr 137, poz. 679;
• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Bułgarii
  w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji, sporządzona w Warszawie dnia 11 kwietnia 1994 r. (Dz.U. 1995 nr 62 poz. 322) –  traci ona moc obowiązującą dnia 9 marca 2025 r. Zgodnie z art. 13 ust. 2 umowy, w odniesieniu do inwestycji dokonanych przed datą wejścia w życie wypowiedzenia umowy, tj. przed dniem 9 marca 2025 r., jej postanowienia pozostają w mocy do dnia 9 marca 2035 r.

Dwustronna wymiana handlowa: w strukturze polskiego eksportu do Bułgarii dominują w 2022 r., wg GUS, wyeksportowaliśmy do BG towarów o wartości 8 854 077 tys. PLN (1 894 mln euro), wobec 6 709 538 tys. (1 468 mln euro) w 2021 r. Natomiast wartość importu wyniosła 6 786 953 tys. NPL (1 449 mln euro) wobec 3 695 775 tys. w 2021 (809 mln euro). W 2022 r. eksportowaliśmy głównie (w mln.euro) maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy (4 025), róże wyroby przemysłowe (3 114), żywność i zwierzęta żywe (2 638), towary przemysłowe sklasyfikowane wg surowca (2 247), produkty przemysłu chemicznego   (1 877). W imporcie dominowały: (w mln.euro) towary przemysłowe sklasyfikowane wg surowca (2 429), maszyny, urządzenia i sprzęt transportowy 2 216), różne wyroby przemysłowe (1 114), produkty przemysłu chemicznego i przemysłów pokrewnych (768), żywność i zwierzęta żywa (664), minerały z wyjątkiem paliw (581). Wymiana z Bułgarią w dużej części ma charakter międzygałęziowy, tym samym najważniejsze pozycje w eksporcie, dominują także po stronie  importu z tego rynku.

Wzajemne inwestycje

Inwestycje (według stanu na koniec 2021 r. w mln EUR)

Źródło: NBP

Największymi inwestorami polskimi w Bułgarii są: GLOBE TRADE CENTRE S.A.  (budujący centra handlowe); Katarzyna Estate LTD oraz Katarzyna Vineyards LTD – (producent win pod marką „Katarzyna”); Gamrat S.A. (producent materiałów budowlanych z tworzyw sztucznych); MASPEX – GMW S.A.  (firma z branży przemysłu spożywczego).

Współpraca regionalna: największymi inwestorami polskimi w Bułgarii są: Katarzyna Estate LTD oraz Katarzyna Vineyards LTD, producent win i rakiji, Grupa Unilink przejęła SDI, największego dystrybutora ubezpieczeń w BG, MASPEX – Tymbark S.A. właściciel wytwórni wody mineralnej Velingrad, Gamrat S.A. (producent materiałów budowlanych) – w Bułgarii firma Devorex Ltd z siedzibą w Płowdiw.

Źródło: MRiT opracowanie własne na podstawie źródeł o gminach bułgarskich

 Współpraca samorządów gospodarczych

Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa podpisała porozumienie z Krajową Izbą Gospodarczą. Organizowane są wspólne misje handlowe. W dn. 27 września 2021 r. KIG zorganizowała spotkania matchmakingowe B2B dla misji bułgarskich firm zorganizowanej przez Bułgarską Agencję Małych i Średnich Przedsiębiorstw Ministerstwa Gospodarki RB.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług:  Bułgaria jest częścią jednolitego rynku europejskiego, co oznacza, że między Polską a Bułgarią obowiązuje swobodny przepływ towarów i nie istnieją formalne bariery dostępu do rynku dla polskich towarów.  Bułgaria przystąpiła do Unii Europejskiej  w 2007 r. Towary produkowane w Polsce cieszą się uznaniem na bułgarskim rynku ze względu na dobrą jakość przy konkurencyjnej cenie. Cenione są zwłaszcza: meble, leki, sprzęt RTV i AGD, urządzenia dla energetyki, kosmetyki, towary rolno-spożywcze. Od 2008 r. zostały wprowadzone ułatwienia dla krajowych i zagranicznych firm zamierzających prowadzić biznes w tym kraju. Uproszczone przepisy prawne przyczyniły się do skrócenia procedury rozpoczynania działalności gospodarczej. Ustawa o rejestrze handlowym ujednoliciła i uprościła system rejestracji podmiotów gospodarczych w Bułgarii. Agencja ds. Rejestrów nadaje jednolity numer identyfikacyjny, który odpowiada polskiemu NIP i REGON. Funkcjonowanie Ustawy o podpisie elektronicznym pozwala na zarejestrowanie firmy drogą internetową. Zarejestrowanie spółki kapitałowej powinno trwać 2-3 dni, w praktyce można załatwić wszelkie formalności w ciągu tygodnia. W Bułgarii od 1 stycznia 2008 r. obowiązują najniższe w UE podatki dochodowe CIT oraz PIT – liniowe, w wysokości 10 proc. W  przypadku reinwestowania zysku w gminy, w których poziom bezrobocia jest wyższy o 25 proc. od średniej wartości w kraju, zero procent. Obowiązuje 20 proc. podatek VAT. Wszelkich rozliczeń należności podatkowych i z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne firmy, posiadające podpis elektroniczny mogą dokonywać również drogą elektroniczną. Jednak wskazywane jest duże obciążenie firm ze względu na rozbudowany system pozwoleń i certyfikatów.

Dostęp do rynku pracy: Polscy obywatele uzyskali dostęp do bułgarskiego rynku pracy z chwilą przystąpienia Bułgarii do UE. Nie są wymagane zezwolenia miejscowej Agencji ds. Zatrudnienia. Zasady pobytu obywateli z państw UE na terenie Bułgarii reguluje Ustawa o wjeździe i przebywaniu na terytorium Bułgarii oraz jego opuszczaniu przez obywateli UE i członków ich rodzin. Ustawa zezwala obywatelom państw UE na pobyt do 3 miesięcy na podstawie dowodu osobistego lub paszportu. Dłuższy pobyt, do 5 lat, wymaga otrzymania karty czasowego pobytu. Warunkiem jej uzyskania jest posiadanie umowy o pracę lub samozatrudnienie. Zezwolenie na dłuższy pobyt czasowy można również otrzymać, jeśli posiada się ubezpieczenie zdrowotne i wystarczające środki finansowe na pokrycie kosztów pobytu - własnego i rodziny. Warunkiem uzyskania karty stałego pobytu jest przebywanie na terytorium Bułgarii przez minimum 5 lat. Dokumenty takie wydaje MSW, które sprawuje nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy. Bułgaria stała się atrakcyjnym rynkiem pracy dla obywateli polskich i pojawiło się zjawisko migracji zarobkowej z Polski do Bułgarii. Płaca minimalna brutto od stycznia 2023 r. wynosi 780 BGN (tj. ok. 399 EUR). W IQ średnie wynagrodzenie w Bułgarii wyniosło 1882 BGN (993 Euro), w Sofii 2700 BGN (1381 EUR).

Nabywanie i wynajem nieruchomości: Od 2012 r. wszyscy polscy obywatele mogą bez ograniczeń zakupić nieruchomości w Bułgarii. Wynajęcie mieszkania nie jest obwarowane specjalnymi regulacjami. Warunki nabywania nieruchomości w zasadzie nie różnią się od tych w UE, tzn. zakup odbywa się aktem notarialnym przeniesienia własności, sporządzanym i podpisywanym w kraju zakupu. W przypadku najmu mieszkania podpisuje się umowę najmu, najczęściej na czas określony. Koszty eksploatacji mieszkania  pokrywane są przez najemcę.

System zamówień publicznych: podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie systemu zamówień publicznych w Bułgarii jest Ustawa o zamówieniach publicznych z dnia 1 października 2004 r. Politykę państwa w tej sferze realizuje Agencja Zamówień Publicznych, kierując się zasadami równego traktowania oferentów, uczciwej konkurencji i transparencji. Rejestr zamówień publicznych jest publiczny, dostępny bezpłatnie za pośrednictwem Internetu. Ogłoszenia o przetargach publikowane są cyrylicą w języku bułgarskim.

Od decyzji przy przyznawaniu zamówień publicznych może się odwołać każdy zainteresowany. Zaskarżyć można każdą decyzją lub działanie związane z danym kontraktem. Instytucją  odwoławczą jest Komisja Ochrony Konkurencji i Naczelny Sąd Administracyjny. Komisja ma dwumiesięczny okres na rozpatrzenie sprawy.

W sytuacji gdy komisja przetargowa stwierdzi braki w dokumentach formalnych np. brak podpisu lub pieczęci, to wtedy wzywa oferenta do uzupełnienia dokumentacji w ciągu 5 dni. Brak uzupełnienia jest wystarczającą podstawą do odrzucenia oferty. W Bułgarii zdarzają się niekiedy sytuacje, kiedy zamawiający dopuszczają udział wybranych oferentów w przetargach, mimo  niespełniania przez nich warunków formalnych.

Bułgarzy lubią prowadzić interesy bezpośrednio. Większość Bułgarów podczas rozmowy utrzymuje kontakt wzrokowy, co oznacza szczerość i szacunek. Z reguły Bułgarzy oficjalnie traktują spotkania biznesowe i przestrzegają formalnych protokołów. Są formalni w sytuacjach biznesowych, poza tym są jednak bezpośredni i jednoznaczni.

Administracja gospodarcza:

1. Ministerstwo  Energetyki  (Ministerstwo za energetikata) - www.me.government.bg

2. Ministerstwo Gospodarki (Ministerstwo za ekonomikata) - www.mi.government.bg  

3. Krajowy Instytut Statystyczny ( National Statistical Institute) - http://www.nsi.bg/  

4. Bułgarski Bank Narodowy (Bulgarian National Bank) - http://www.bnb.bg/  

5. Bułgarska Agencja ds. Inwestycji (Invest Bulgaria Agency) - http://investbg.government.bg  

6. Agencja Zamówień Publicznych (Public Procurement Agency) - http://www.aop.bg

7. Agencja ds. Rejestracji (Registry Agency) - http://www.registryagency.bg  

8. Krajowa Agencja Przychodów (National Revenue Agency) - http://www.nap.bg/en/

9. Agencja ds Prywatyzacji i Kontroli Poprywatyzacyjnej (The Privatization and Post-Privatization Control Agency ) - http://www.priv.government.bg

10. Krajowa Agencja ds. Zatrudnienia (National Employment Agency) - http://www.az.government.bg

11. Agencja Wykonawcza ds. Promocji Małych i Średnich Przedsiębiorstw (Bulgarian Small and Medium Enterprises Promotion Agency) -  www.sme.government.bg/

Samorządy gospodarcze:

12. Bułgarska Izba Przemysłowo-Handlowa (Bulgarian Chamber of Commerce and Industry) - www.bcci.bg   

13. Bułgarska Izba Gospodarcza (Bulgarian Industrial Association) - http://www.bia-bg.com/

14. Konfederacja Pracodawców i Przemysłowców w Bułgarii (Confederation of Employers and Industrialists in Bulgaria) - http://www.krib.bg/  

Prasa ekonomiczna:

http://www.dnevnik.bg  

http://www.capital.bg/  

https://www.investor.bg/ 

https://money.bg/

Portale  ekonomicznе

• http://www.pariteni.bg/
• http://www.econ.bg/  
• https://www.bse-sofia.bg/bg/
• https://news.bg/
• http://www.mediapool.bg/   ​​​​​
• https://www.economic.bg/bg
• https://www.mnews.bg/economic