Rocznica noty w sprawie powstrzymania Zagłady Żydów w okupowanej Polsce
09.12.2020
Z okazji zbliżającej się rocznicy złożenia przez rząd RP na uchodźstwie noty w sprawie powstrzymania Zagłady Żydów w okupowanej Polsce na stronie internetowej Archiwum MSZ udostępniano materiały poświęcone tzw. „Nocie Raczyńskiego” 10 grudnia 1942 r. rząd RP na uchodźstwie zwrócił się do państw-sygnatariuszy Deklaracji Narodów Zjednoczonych z apelem w sprawie zapobieżenia zbrodniom dokonywanym na ludności żydowskiej w okupowanej przez Niemców Polsce.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych prezentuje zarówno wizerunek oryginału noty, przechowywanej w brytyjskim Archiwum Narodowym, jak też treść broszury „The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland”.
Prezentowana nota, sygnowana przez ówczesnego kierownika MSZ Edwarda Raczyńskiego, nosi datę 9 grudnia 1942 r. ponieważ właśnie tego dnia została ona przekazana stronie brytyjskiej. Z kolei 10 grudnia rząd RP na uchodźstwie wręczył notę pozostałym państwom alianckim. W efekcie w licznych publikacjach nota o tej samej treści prezentowana jest z datą 9 lub 10 grudnia 1942 r.
Wręczenie noty było ściśle związane z przekazaniem do Londynu w listopadzie 1942 r. dokumentów przygotowanych przez Delegaturę Rządu na Kraj i Armię Krajową. Przywiezione przez kurierów polskiego państwa podziemnego materiały ukazywały tragiczną sytuację ludności żydowskiej w okupowanej Polsce. Informacje o dokonującej się Zagładzie zostały upublicznione przez Rząd Polski m.in. w specjalnym raporcie z 24 listopada 1942 r., który przekazano także przedstawicielom londyńskich mediów.
Dane na temat eksterminacji ludności żydowskiej Edward Raczyński przekazał także ministrowi spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony’emu Edenowi w czasie spotkania 1 grudnia 1942 r., a 9 i 10 grudnia rząd polski na uchodźstwie wystąpił z oficjalnymi notami, apelując o powstrzymanie ludobójstwa.
Nota (nieprecyzyjnie nazywana czasami raportem Karskiego) zawierała dane na temat aktualnej sytuacji Żydów w okupowanej Polsce i wskazywała na zbrodnie niemieckie. Obejmowała także wykaz działań informacyjnych i protestacyjnych rządu polskiego w tej sprawie oraz wzywała państwa zachodnie do powstrzymania zbrodni. W końcowych akapitach rząd polski wzywał nie tylko do potępienia dokonywanych mordów i ukarania winnych, ale także apelował o podjęcie takich działań, które powstrzymałyby stosowanie metod masowej zagłady.
Złożenie noty spotkało się z licznymi komentarzami prasowanymi, a reakcją rządów państw sprzymierzonych było ogłoszenie w dniu 17 grudnia 1942 r. specjalnej deklaracji, w której m.in. zapowiedziano surowe ukaranie winnych.
Władze polskie, próbując nagłośnić fakty ludobójstwa Żydów na terenie okupowanej Polski zdecydowały się także (poza oficjalnym złożeniem noty) na opublikowanie specjalnej broszury w wysokim nakładzie w języku angielskim i dystrybuowanie jej m.in. przez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne. W rezultacie ogłoszono szesnastostronicową broszurę, zatytułowaną „The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland”, która składała się ze wstępu i z czterech dokumentów dotyczących eksterminacji ludności żydowskiej na terenie Polski pod okupacją niemiecką.
Najważniejszym spośród prezentowanych w broszurze dokumentów była oczywiście „nota Raczyńskiego” z 10 grudnia 1942 r. W broszurze zamieszczono także tekst wspólnej deklaracji państw sprzymierzonych z 17 grudnia 1942 r., fragment oświadczenia wicepremiera Stanisława Mikołajczyka z 27 listopada 1942 r. oraz tekst wystąpienia Edwarda Raczyńskiego z 17 grudnia 1942 r.
(źródło: archiwum MSZ)