Edukacja Ekologiczna

Klucze, które widzimy wiosną i jesienią na niebie to efekt współpracy pomiędzy towarzyszami podróży. Ptak lecący jako pierwszy wykonuje najcięższą pracę. Machając skrzydłami wytwarza strumień aerodynamiczny, który ułatwia lot ptakom lecącym bezpośrednio za nim. Można powiedzieć, że toruje drogę swoim towarzyszom. Efekt jest największy bezpośrednio za końcami skrzydeł. Ptaki, aby zapewnić sobie widoczność trzymają się linii wyznaczonej przez zewnętrzne skrzydło poprzednika. Latanie w szyku pozwala   zaoszczędzić  energię – im dalej od czoła klucza tym mniejszy opór powietrza a wysiłek włożony w długodystansowy lot mniejszy. To tam lecą zawsze ptaki młode i niedoświadczone lub chore. Na końcu klucza odpoczywają też zmieniający się co jakiś czas przewodnicy. Klucze formują długodystansowcy np. żurawie, gęsi, łabędzie czy kormorany. Natomiast bocianów białych nie zobaczymy lecących w kluczu. Migrują w nieregularnych grupach, wykorzystując inną, bardziej oszczędną technikę lotu. Zamiast wciąż machać skrzydłami szybują, unosząc się w górę w masach ciepłego powietrza, tzw. prądach wstępujących.  Z tego powodu unikają przelotów nad morzem - prądy wstępujące tworzą się jedynie nad lądami.

Sezonowe wędrówki to dla ptaków  ogromne wyzwanie. Do takiej podróży muszą się dobrze przygotować. Ptaki przed wędrówką muszą zgromadzić zapasy tłuszczu, który stanowi niezbędny rezerwuar energii podczas lotu. Poprzedzające wędrówkę intensywne żerowanie, to prawdziwe obżarstwo, które ma nawet swoją nazwę - hiperfagia. Gatunki  odbywające najdłuższe przeloty, jak np. rokitniczka, potrafią w tym czasie podwoić masę swojego ciała.  W tym czasie powiększają się też mięśnie piersiowe i serce a we wzrasta ilość erytrocytów we krwi. Przystosowania te  sprawiają, że ptaki biją rekordy wytrzymałości – podczas wędrówek potrafią pokonywać bez przerw setki a nawet tysiące kilometrów nad morzami lub pustyniami, a nawet, jak gęsi tybetańskie, które z zimnej Mongolii lecą do Indii by spędzić tam zimę, co roku przelatują nad Himalajami, potrafią wznieść się nad 9000m ponad poziomem morza! Były obserwowane nawet ponad szczytem Mount Everestu!

Terminem wylotu i kierunkiem migracji kieruje wewnętrzny zegar. Jest to „wiedza”, z którą ptaki przychodzą na świat. Dzięki niej młode i niedoświadczone osobniki, odbywające wędrówkę po raz pierwszy raz w życiu, „wiedzą” gdzie i którędy lecieć na zimowisko. Ptakom, które wędrują w grupie jak np. gęsi czy żurawie jest łatwiej – mają szansę nauczyć się trasy od starszych i bardziej doświadczonych członków stada, którzy przelecieli już szlak migracyjny wiele razy i potrafią rozpoznać stałe elementy terenu ponad którym lecą. Niezależnie bowiem od wewnętrznego kompasu, część gatunków rejestruje pole magnetyczne Ziemi, dzięki znajdującym się w ich mózgach maleńkim ziarenkom magnetytu, zdają się na własny wzrok. Ziemia z góry wygląda dla nich jak mapa. Rzeki wyznaczają szlaki, których łatwo się trzymać, w orientacji pomagają kształty wybrzeży, zbiorniki wodne, pasma górskie a nawet charakterystyczne budowle. Ptaki wędrujące nocą orientują się głownie względem położenia gwiazd. Ornitolodzy zajmujący się migracjami są zgodni, że zanieczyszczenie światłem może poważnie dezorientować wędrujące nocą ptaki i utrudniać im nawigację. Dlatego intensywnie oświetlone aglomeracje miejskie mogą być istotną przeszkodą. Podczas gdy jedne gatunki ptaków nauczyły się omijać intensywnie oświetlone aglomeracje podczas swoich wędrówek, inne, zwabione przez światło, wpadają w pułapkę z której nie mogą się wydostać, rozbijając się o wysokie budynki lub siebie nawzajem. Dlatego w tym roku hasłem przewodnim światowego Dnia Patków Wędrownych jest zanieczyszczenie światłem i jego wpływ na ptasie wędrówki.

Polska jest ważnym miejscem na szlakach ptasich przelotów. Nad naszym krajem krzyżują się szlaki ptaków wędrujących przez Europę z Arktyki do Afryki i Azji. Wiele gatunków zatrzymuje się u nas po drodze. Możliwość odpoczynku i uzupełnienia zapasów tłuszczu często decyduje o przeżyciu w czasie wędrówki, dlatego są to obszary niezwykle ważne dla ochrony ptaków. Szczególnie atrakcyjne są dla ptaków  tereny okresowo zalewane, rozległe rzeczne doliny, zbiorniki wodne, niezagospodarowane przez człowieka ujścia rzek Często  dążą do ściśle określonych miejsc – tzw. ostoi. Do najbardziej znanych i najważniejszych należą obszary kilku polskich parków narodowych - Biebrzańskiego, Parku Narodowego „Ujście Warty” oraz Słowińskiego i Narwiańskiego Parku Narodowego.