Zwiększenie nakładów na naukę i szkolnictwo wyższe

W ciągu ostatnich lat wydatki z budżetu państwa na szkolnictwo wyższe i naukę zwiększyły się o 8 mld zł. Te nakłady pozwalają nam wspierać uczelnie, by kształciły w sposób najlepszy z możliwych i tworzyły naukę opartą na ponadczasowych wartościach akademickich, służącą społeczeństwu, a jednocześnie odpowiadającą wymogom współczesności. Jednocześnie jednym z naszych priorytetów jest kwestia podwyżek dla nauczycieli i pracowników akademickich. W 2024 roku subwencja dla uczelni zostanie zasilona dodatkowymi środkami z przeznaczeniem na 12,3-procentowy wzrost funduszu płac.

Łącznie nakłady na szkolnictwo wyższe i naukę wzrosną w roku 2024 o kilka miliardów złotych.

Kadry jutra

Ministerstwo Edukacji i Nauki realizuje projekty, które wspierają budowanie kadr przyszłości. Do działań tych zalicza się m.in. poszerzenie oferty kształcenia o nowe kierunki nauczania (np. fizyk jądrowy, informatyk kwantowy) czy uzupełnianie braków kadrowych na rynku przez rozwój kierunków lekarskich na uczelniach niemedycznych. To także podnoszenie statusu państwowych uczelni zawodowych w byłych miastach wojewódzkich i mniejszych ośrodkach, by w ten sposób ułatwić młodym ludziom dostęp do edukacji, bez konieczności wyjazdów do dużych ośrodków akademickich.

Nowe kierunki studiów 

Nowe kierunki studiów są szansą dla młodych ludzi na ciekawą edukację akademicką oraz bezpieczną przyszłość zawodową. To także odpowiedź na potrzeby nowoczesnej gospodarki – obecnego i przyszłego rynku pracy. Uczelnie umożliwiają naukę na ponad dwustu nowych kierunkach. Wśród nich szczególny nacisk kładziemy na kierunki związane m.in. z transformacją energetyczną. 

Kluczowe uczelnie politechniczne podpisały list intencyjny z MEiN i ORLEN SA dotyczący kształcenia kadr dla energetyki jądrowej. Głównym celem porozumienia było opracowanie programu kształcenia na kierunku energetyka jądrowa (EJ) oraz organizacja i uruchomienie studiów pierwszego oraz drugiego stopnia o profilu ogólnoakademickim na tym kierunku od roku akademickiego 2023/2024. 

Wśród podmiotów zaangażowanych w kształcenie przyszłych specjalistów sektora energetycznego są: Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Politechniki: Gdańska, Poznańska, Śląska, Wrocławska, Warszawska, Koszalińska, Krakowska, Uniwersytet Warszawski oraz Sieć Badawcza Łukasiewicz. 

Dzięki porozumieniu zawartemu między ORLEN Synthos Green Energy a Siecią Badawczą Łukasiewicz, przy wsparciu Ministerstwa Edukacji i Nauki, powstanie Europejskie Centrum Kształcenia Kadr dla Energetyki Jądrowej. Ośrodek będzie szkolić przyszłych inżynierów jądrowych, a także prowadzić działalność informacyjno-edukacyjną w zakresie szeroko pojętego przemysłu energetycznego. Jego uruchomienie jest planowane na 2027 rok.

Wspieranie rozwoju edukacji wyższej w tym obszarze jest konieczne, aby w niedalekiej przyszłości wykształcić najwyższej klasy specjalistów, a co za tym idzie – wzmocnić polską gospodarkę i krajowe bezpieczeństwo energetyczne.

Nowe kierunki medyczne

Konsekwentnie dążymy do zwiększenia liczby lekarzy i pracowników służby zdrowia, dlatego uruchamiamy nowe kierunki medyczne, w tym kierunki lekarskie, na uczelniach niemedycznych. 
Problem kadrowy w zawodach medycznych uwydatniła pandemia koronawirusa. Coraz większe zapotrzebowanie na zawody medyczne wynika również z faktu, że społeczeństwo coraz dłużej żyje, ale i coraz intensywniej pracuje. Jednym z zawodów, na który będzie największe zapotrzebowanie w najbliższych latach, jest fizjoterapeuta.

Mamy ogromne deficyty kadrowe we wszystkich zawodach medycznych. W przypadku lekarzy szacuje się, że brakuje ich ponad 40 tys. Odpowiedzią na te potrzeby jest otwieranie kierunków lekarskich.

Od nowego roku akademickiego 2023/2024 do uczelni kształcących przyszłych lekarzy dołączają:

• Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Akademia Mazowiecka
• Akademia Nauk Stosowanych im. Księcia Mieszka I w Poznaniu
• Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
• Politechnika Wrocławska
• Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Sączu
• Uniwersytet Warszawski
• Podhalańska Państwowa Uczelnia Zawodowa w Nowym Targu
• Społeczna Akademia Nauk w Łodzi
• Akademia WSB
• Akademia Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu.

W kolejnym roku akademickim 2024/2025 studia na kierunku lekarskim planuje uruchomić Akademia Tarnowska.

Akademickość dla rozwoju subregionów

Ministerstwo Edukacji i Nauki wspiera uczelnie w mniejszych miastach, zapewniając młodym ludziom, niezależnie od miejsca zamieszkania, równe szanse rozwoju. Te lokalne centra wiedzy, współpracując z otoczeniem społeczno-gospodarczym, pełnią wiele istotnych funkcji i generują wiele impulsów rozwojowych. Swoją ofertą kształcenia odpowiadają na potrzeby rynku pracy w danym regionie. Kształcenie wysoko wykwalifikowanych pracowników przekłada się na rozwój kapitału ludzkiego, a co za tym idzie, zwiększa szanse na nowe inwestycje i przyciągnięcie do danego miastach nowych firm oraz przedsiębiorstw. 

Atrakcyjna oferta kształcenia sprawia, że młodzi ludzie nie muszą wyjeżdżać do dużych ośrodków akademickich. Mogą zdobywać wiedzę i cenione umiejętności w swoich rodzinnych miastach, a później rozwijać się w nich zawodowo. To również szansa na zatrzymanie odpływu ludności do dużych miast. 

Wspieranie uczelni w mniejszych miastach odbywa się na kilku płaszczyznach – zwiększenie subwencji, wsparcie w ramach „Dydaktycznej inicjatywy doskonałości”, wprowadzenie kategorii – „akademie nauk stosowanych” (w ostatnich dwóch latach status zmieniło 25 publicznych uczelni).

Do grona miast akademickich wkrótce dołączy Grudziądz. W mieście powstanie pierwsza Publiczna Uczelnia Zawodowa, która będzie kształciła kadry dla zakładów zbrojeniowych. Uczelnia powstanie 1 stycznia 2024 r.

Ważnym instrumentem wsparcia uczelni w regionach jest także „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” (RID). Inicjatywa wspiera uczelnie w prowadzeniu badań naukowych w obszarach budujących ich rozpoznawalność w skali krajowej i międzynarodowej oraz tych uwzględniających specyfikę regionalną, a także kształceniu wykwalifikowanych kadr niezbędnych dla funkcjonowania i rozwoju społeczeństwa, gospodarki oraz administracji publicznej.

Finansowanie w ramach RID odbywa się przez coroczne zwiększenie subwencji o równowartość 2 proc. subwencji przyznanej uczelni na rok 2023. Ostateczny budżet będzie zależał od grona laureatów. 

Branżowe Centra Umiejętności 

To zupełnie nowe placówki w systemie oświaty łączące działalność szkół, uczelni i branż. W całej Polsce powstanie 120 nowoczesnych placówek szkolenia, egzaminowania i doskonalenia zawodowego. Wartość inwestycji to ponad 1,4 mld zł. Oferta BCU będzie wykraczała poza dotychczasowe tradycyjne modele kształcenia, szkolenia i doskonalenia zawodowego. 

BCU będą prowadziły 4 rodzaje działalności:

• edukacyjno-szkoleniową,
• wspierającą współpracę szkół, placówek i uczelni z pracodawcami,
• innowacyjno-rozwojową, upowszechniającą wiedzę, innowacje i nowe technologie oraz transformację ekologiczną i cyfrową,
• wspierającą realizację doradztwa zawodowego dla uczniów i aktywizację zawodową studentów, doktorantów i absolwentów studiów.

Rozwój nauki i badań 

Ministerstwo Edukacji i Nauki podejmuje szereg działań wspierających rozwój badań i rozwoju. Przeznaczamy środki finansowe na realizację kluczowych z punktu widzenia polskiej gospodarki projektów naukowo-badawczych dla ośrodków akademickich na zakup nowoczesnego sprzętu, rozwój infrastruktury uczelnianej. Wpieramy również finansowo projekty, których celem jest popularyzacja polskiej nauki.

Kluczowe inwestycje dla gospodarki przyszłości

• Wirtualny Instytut Badawczy 

2 października rozpocznie się nabór w trzecim konkursie Wirtualnego Instytutu Badawczego. Celem inicjatywy jest finansowanie innowacyjnych projektów badawczych o dużym potencjale komercjalizacyjnym. Budżet konkursu to aż 380 mln zł. Zadaniem zespołów badawczych uczestniczących w konkursie jest opracowanie nowej technologii lub grupy technologii, które przyczynią się do powstania innowacyjnych leków lub terapii. Spodziewanym rezultatem prac badawczych prowadzonych w ramach WIB są innowacyjne produkty, które mogą zainteresować inwestorów, a tym samym przyczynić się do finansowego sukcesu całego przedsięwzięcia.

• Program „Horyzont Europa”

„Horyzont Europa” jest dziewiątym w historii programem ramowym UE z rekordowym budżetem ponad 95 mld euro. Będzie realizowany w latach 2021-2027. Program to szansa na sfinansowanie ambitnych i innowacyjnych projektów, a także na włączenie polskich podmiotów w poszukiwanie nowych rozwiązań, często o przełomowym charakterze. Dzięki programowi polscy naukowcy, przedsiębiorcy i innowatorzy mogą zyskać dodatkowe wsparcie na rzecz rozwijania kompetencji w zakresie budowania współpracy między partnerami (tworzenie tzw. collaborative links), która jest nieodzownym elementem sukcesu.

Celem i ambicją Polski jest osiągnięcie na koniec programu przez nasz kraj udziału w projektach finansowanych z „Horyzontu Europa” na poziomie co najmniej ok. 3 proc. jego budżetu.

Wsparcie młodych naukowców 

Programy Ministerstwa Edukacji i Nauki wspierają także młodych naukowców, którzy chcą rozwijać swój potencjał naukowo-badawczy. Dzięki ministerialnemu wsparciu finansowemu przed studentami i absolwentami otwierają się nowe, jeszcze lepsze perspektywy rozwoju. Pomoc ta umożliwia między innymi prowadzenie badań naukowych na najwyższym poziomie z możliwością wykorzystania tych prac np. w gospodarce. Pozwala również na realizację oryginalnych i twórczych projektów badawczych, a także poszerzanie intelektualnych horyzontów.

„Doktorat wdrożeniowy”

Wspieramy młodych naukowców przez tworzenie warunków do prowadzenia równoległej działalności naukowej i biznesowej. W efekcie w firmach, w których pracują, wdrażane są wyniki ich prac, co zwiększa potencjał naukowy i realnie wpływa na innowacyjność gospodarki. Współpraca przedsiębiorców i jednostek naukowych to korzyści dla całej gospodarki. Pierwsi zyskują dostęp do wiedzy i wyników badań, ci drudzy natomiast mogą komercjalizować wyniki prac naukowych i zyskać dodatkowe fundusze na działalność badawczą. 

Współpracę nauki z biznesem wspiera program „Doktorat wdrożeniowy”. Dotychczas w ramach sześciu edycji inicjatywy wsparcie otrzymało blisko 2 800 doktorantów. Na dofinansowanie projektów badawczych w latach 2017-2027 przeznaczymy ponad 740 mln zł.

„Studenckie koła naukowe tworzą innowacje”

9 października rusza nabór w kolejnej edycji programu „Studenckie koła naukowe tworzą innowacje”. Najzdolniejsi studenci mogą uzyskać wsparcie finansowe na realizację swoich innowacyjnych i kreatywnych przedsięwzięć. Dotychczas w ramach trzech edycji programu dofinansowanie otrzymało łącznie 408 projektów o łącznej wartości ponad 22 mln zł. 

Program „Studenckie koła naukowe tworzą innowacje” został ustanowiony we wrześniu 2020 r. Jego celem jest wsparcie studentów w realizacji innowacyjnych projektów, podniesienie jakości działalności kół naukowych, a także usprawnienie mechanizmu transferu technologii i rozwiązań technicznych do sfery gospodarczej. W ramach przedsięwzięcia możliwy jest także zakup certyfikatów i licencji niezbędnych w procesie komercjalizacji wyników badań naukowych lub prac rozwojowych.

Stypendia 

• Więcej studentów otrzyma stypendium socjalne

W roku akademickim 2023/2024 większa liczba studentów w trudnej sytuacji materialnej będzie mogła otrzymać stypendium socjalne. Jest to możliwe dzięki zniesieniu dotychczasowego mechanizmu ustalania progu dochodu przez każdą uczelnię odrębnie w ramach kwot określonych w ustawie (dotąd od 780 zł do 1 294,4 zł) oraz ustaleniu ustawowo progu dochodu jednakowego dla studentów wszystkich uczelni na dotychczasowym maksymalnym poziomie.

O stypendium socjalne będzie mógł ubiegać się student, którego miesięczny dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 1 294,4 zł (netto).

• Stypendia dla studentów za znaczące osiągnięcia naukowe, artystyczne i sportowe

840 stypendiów za znaczące osiągnięcia naukowe lub artystyczne związane ze studiami lub znaczące osiągnięcia sportowe przyzna Minister Edukacji i Nauki w roku akademickim 2023/2024. Wnioski w tej sprawie rektorzy mogą składać od 1 do 25 października. Wysokość jednorazowo wypłaconego stypendium wyniesie 17 tys. zł.

Umiędzynarodowienie polskiej nauki 

Dążymy do umiędzynarodowienia polskiej nauki i zacieśniania współpracy między polskimi a zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Przykładem mogą być inicjatywy związane z Rokiem Kopernikańskim – powołanie i uruchomienie Akademii Kopernikańskiej wraz ze Szkołą Główną Mikołaja Kopernika, przyznanie pierwszych Nagród Kopernikańskich, uzgodnienie i podpisanie w czasie Światowego Kongresu Kopernikańskiego Deklaracji Toruńskiej w sprawie wolności prowadzenia badań naukowych oraz swobody krytyki i debaty naukowej. 

Akademia Kopernikańska, będącą częścią Narodowego Programu Kopernikańskiego, to międzynarodowa korporacja w systemie polskiej nauki składająca się w połowie z polskich, a w połowie z zagranicznych naukowców. Akademia jest oparta na pięciu filarach odpowiadających obszarom dokonań Mikołaja Kopernika, które stały się podstawą organizacji izb. Są to: astronomia, ekonomia, prawo, medycyna oraz teologia i filozofia. 

Umiędzynarodowienie polskiej nauki wspierają także działania prowadzone przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej. W 2022 r. NAWA przyznała ponad 6100 stypendiów osobom indywidualnym oraz prawie 900 grantów instytucjom akademickim na kwotę blisko 224 mln zł. 

Niezwykle ważnym wydarzeniem w zakresie umiędzynarodowienia polskiej nauki jest podpisanie porozumienia w sprawie programu CEEPUS IV. To drugi co do wielkości w Europie projekt wymiany akademickiej, w ramach którego od 30 lat realizowane są staże międzynarodowe dla studentów oraz pracowników naukowych i dydaktycznych z państw Europy Środkowo-Wschodniej. 

Porozumienie CEEPUS IV stwarza odpowiednie ramy prawne nie tylko rozwoju dotychczasowej regionalnej współpracy w ramach programu, ale także daje nowe możliwości dla krajów regionu w zakresie wymiany akademickiej.

Podczas Posiedzenia Wspólnego Komitetu Ministrów CEEPUS szef MEiN zaproponował włączenie do porozumienia CEEPUS krajów nadbałtyckich oraz rozwój współpracy z ukraińskim środowiskiem naukowym.