Kryteria merytoryczne odnoszą się do oceny dorobku zawodowego kandydata. Są szczegółowo omówione w § 6 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 września 2008 r. w sprawie Kapituły do Spraw Profesorów Oświaty (Dz. U. Nr 163, poz. 1017).  Na jego podstawie przy wyborze w szczególności bierze się pod uwagę:

• jakość pracy prowadzonej z uczniami, w tymosiągnięcia dydaktyczne lub wychowawcze w pracy z uczniami, w tym osiągnięcia w pracy z uczniami niepełnosprawnymi lub z uczniami zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, wyniki uczniów nauczyciela uzyskiwane ze sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej, egzaminu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w gimnazjum, egzaminu maturalnego oraz egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe, osiągnięcia uczniów nauczyciela uzyskiwane w konkursach, turniejach i olimpiadach;
• pozytywne oddziaływanie na nauczycieli, w tym stwarzanie swoją postawą wzorca nauczyciela i wychowawcy, dzielenie się z innymi nauczycielami swoją wiedzą i doświadczeniem zawodowym, pełnienie funkcji doradczych lub eksperckich w systemie oświaty, systemie pomocy społecznej lub postępowaniach w sprawach nieletnich;
• wysoki poziom kultury pedagogicznej kandydata, w tym wybitną umiejętność prowadzenia dialogu z uczniami, rodzicami oraz nauczycielami, umiejętność stawiania wymagań mobilizujących uczniów do pracy nad własnym rozwojem, wysoki poziom kultury języka.

Kapituła bierze także pod uwagę szczególne osiągnięcia kandydata związane z wykonywaniem zawodu nauczyciela, takie jak:

• opracowanie własnego programu wychowania przedszkolnego lub programu nauczania cieszącego się uznaniem nauczycieli;
• uznany dorobek zawodowy potwierdzony Medalem Komisji Edukacji Narodowej, nagrodami ministra, kuratora oświaty lub organów prowadzących szkoły i placówki;
• znaczący udział w przygotowaniu zawodowym przyszłych nauczycieli;
• publikacje dotyczące oświaty i problematyki edukacyjnej.

Wnioski o nadanie tytułu honorowego profesora oświaty, Kapituła przedstawia ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania, w terminie do dnia 1 lipca każdego roku.

Kapituła do Spraw Profesorów Oświaty składa się z 16 członków, powoływanych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, spośród osób będących uznanymi autorytetami w dziedzinie oświaty i dających rękojmię prawidłowego wykonywania zadań Kapituły. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje organom sprawującym nadzór pedagogiczny, organom prowadzącym szkoły i placówki, związkom zawodowym zrzeszającym nauczycieli oraz organizacjom pozarządowym, których statutową działalnością jest działalność oświatowa. Kadencja członka Kapituły trwa od czterech do sześciu lat.

W 2008 r. Minister Edukacji Narodowej po raz pierwszy nadał tytuły honorowe profesora oświaty. Nadano wówczas 10 tytułów. W latach kolejnych tj. w 2009 r. - 10 tytułów, w 2010 r. - 13 oraz w 2011 r. - 20 tytułów honorowego profesora oświaty.  Do chwili obecnej nadano 53 tytuły.