Na podstawie Porozumienia o Współpracy pomiędzy Ministerstwem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Oświaty i Nauki Ukrainy w dniach 16-18 grudnia 2008 r. we Wrocławiu, odbyło się XI posiedzenie Polsko-Ukraińskiej Dwustronnej Komisji Ekspertów ds. doskonalenia treści podręczników historii i geografii.

W spotkaniu udział wzięli:

ze strony polskiej:

1. prof. zwycz. dr hab. Władysław A. Serczyk – przewodniczący strony polskiej,
2. prof. zwycz. dr hab. Andrzej T. Jankowski - członek komisji
3. dr hab. Włodzimierz Mędrzecki prof. Uniwersytetu Warszawskiego - członek komisji
4. dr hab. Grzegorz Motyka - członek komisji
5. dr Adolf Juzwenko – członek komisji
6. dr Karol Sanojca - reprezentant Komisji do oceny podręczników szkolnych Polskiej Akademii Umiejętności
7. mgr Małgorzata Skórka – sekretarz strony polskiej

ze strony ukraińskiej:

1. dr nauk historycznych prof. Stanisław Kulczycki – przewodniczący strony ukraińskiej,
2. dr nauk historycznych prof. Ołeksandr Udod – przewodniczący komitetu Państwowych Archiwów Ukrainy
3. dr nauk historycznych Witalij Pierkun – członek komisji
4. Natalia Bieskowa - członek komisji
5. Raisa Jewtuszenko – sekretarz strony ukraińskiej

Porządek obrad:

17 grudnia 2008 r.

1. Otwarcie obrad. Wystąpienia współprzewodniczących Komisji.
2. Analiza treści polskich podręczników cz.1 (historia). Dyskusja.
3. Referat na temat „Migracja obywateli Ukrainy do Polski od XIX w. do pocz. XXI w.: źródła, przyczyny, kierunki, skutki. (Aspekty historyczne i źródłoznawcze)”.
4. Zapoznanie z historią Ossolineum.
5. Analiza treści ukraińskich podręczników cz.1 (historia).
6. Wnioski bieżące. Ustalenie terminu i miejsca kolejnego posiedzenia komisji.

18 grudnia 2008 r.

1. Referat na temat: „ Migracje w dziejach Polski w XIX i XX wieku”
2. Analiza ukraińskich podręczników cz.2 (geografia).
3. Analiza polskich podręczników cz.2 (historia + geografia).
4. Dyskusja i wnioski końcowe.
5. Opracowanie treści protokołu. Ustalenie tematyki kolejnego posiedzenia komisji.
6. Podpisanie protokołu posiedzenia Komisji. Zamknięcie obrad.

Otwarcie posiedzenia

Członków Polsko-Ukraińskiej Dwustronnej Komisji do badania problemów nauczania historii i geografii powitał dr Adolf Juzwenko, członek Komisji i jednocześnie gospodarz Ossolineum. W swoim wystąpieniu zaprezentował zebranym pokrótce historię Zakładu im. Ossolińskich a następnie życząc wszystkim zebranym owocnego spotkania, przekazał głos prof. Władysławowi Serczykowi.

Przewodniczący strony polskiej, wyraził podziękowanie za gościnę udzieloną przez Ossolineum, powitał członków Komisji, następnie przedstawił porządek spotkania. Jednocześnie, wyraził przekonanie, że uwagi wyrażone w trakcie obrad będą stanowiły po raz kolejny cenny wkład w doskonalenie treści podręczników szkolnych. Następnie poprosił o zabranie głosu przewodniczącego strony ukraińskiej, prof. Stanisława Kulczyckiego, który w swoim wystąpieniu również wskazał na znaczący dorobek dotychczasowej współpracy ekspertów oraz zasadność zachowania cykliczności spotkań członków komisji.

W kolejnej części posiedzenia, prof. Władysław Serczyk, przedstawił zebranym koncepcję rozszerzenia zakresu prac Komisji. W swoim wystąpieniu, podkreślając konieczność kontynuowania spotkań w celu opiniowania treści podręczników historii i geografii, wskazał na możliwość i jednocześnie potrzebę wzbogacenia pracy komisji o nowy element, dający możliwość uwidocznienia w podręcznikach szkolnych zmian zachodzących w historii nowożytnej, a w związku z tym i stanowiska historyków wobec tych zmian. Pan Profesor poddał pod rozwagę członków komisji, propozycję podjęcia prac mających na celu opracowanie wspólnego podręcznika historii. Jednocześnie, przedstawił ogólny zamysł dotyczący jego treści, kilka możliwości realizacji koncepcji wraz z krótkim uzasadnieniem. Dyskusja nad możliwością podjęcia ww. prac prowadzona była w trakcie posiedzenia. Jednakże, nie podjęto żadnych wiążących decyzji.

Opinie na temat podręczników historii

Prof. Ołeksandr Udod przedstawił zebranym opinię na temat podręcznika „Historia dla liceum i technikum cz.2 (WSiP). Wskazał w niej na obiektywizm autorów w przedstawieniu wspólnej historii obu narodów, dobre ujęcie metodyczne oraz na walory strony technicznej omawianej publikacji. Jednocześnie, zwrócił uwage na pojawienie się dwuznaczności w sformułowaniach dotyczących problemów emigracji.

Prof. Stanisław Kulczycki we wstępie swojej wypowiedzi, odniósł się do propozycji prof. Władysława Serczyka, stworzenia wspólnego podręcznika i wskazał na przewidywane trudności związane z ujęciem w nim wspólnej historii Ukrainy i Polski. Jednocześnie, podkreślił zasadność podjęcia dyskusji na temat sposobu przedstawiania w podręcznikach tzw. trudnych tematów. Zdaniem Profesora, poza niewielkimi uchybieniami w postaci niedociągnięć kartograficznych oraz braku kilku informacji natury ogólnej dotyczących imperium rzymskiego oceniany podręcznik, „Historia dla klasy I – Szkoły ponadgimnazjalne. Zakres podstawowy“ (Wyd. Szkolne PWN), posiada właściwe ujęcie chronologiczne i stanowi dobry materiał dydaktyczny dla uczniów.

Kolejny recenzent, dr. Witalij Pierkun, stwierdził, iż analizowane polskie podręczniki stanowią dobre źródło informacji historycznej dla młodych odbiorców. Jednocześnie, zwrócił uwagę na niejednoznaczność w użyciu nazewnictwa historycznego niektórych terenów pogranicza m.in. pojęcia „kresy”, „Podole”, „Wołyń”, Ukraina.

Prof. Władysław Serczyk dokonał oceny czterech podręczników historii Ukrainy. Stwierdził, iż wszystkie z nich odznaczają się bardzo dobrą jakością przekazywanej wiedzy.
Na wstępie, przekazał kilka uwag krytycznych dot. m.in. niewłaściwego określenia terminem „inkorporacja” aktu Unii Lubelskiej oraz nielicznych potknięć w brzmieniu nazwisk postaci historycznych podawanych w publikacji.

Recenzowany podręcznik historii Ukrainy, wydany w języku rosyjskim, zawiera bardzo dobry materiał historiograficzny. Podkreślenia wymaga fakt, iż tylko ten podręcznik zawiera wzmiankę o oblężeniu Zbaraża, – co jest istotne z polskiego punktu widzenia, a także o niewykorzystanej szansie Unii Hadziackiej.

W dalszej części wypowiedzi, Profesor ocenił jako doskonałą selekcję prezentowanego w podręcznikach materiału historycznego. Podkreślił ukazanie w nich wariantowości w przedstawianiu dziejów poprzez prezentowanie stanowisk historyków obu państw, która wymusza na uczniu postawę dialogu oraz kształtuje w nich przekonanie o istnieniu różnych punktów widzenia. Ponadto, Profesor zwrócił uwagę na pojawienie się krytycznego spojrzenia na własną historię oraz na wyeliminowanie prawie wszystkich błędów w mapach zamieszczanych w omawianych podręcznikach. Niewielkie pomyłki dotyczące m.in. podawanego składu etnicznego ziem ukraińskich czy też informowania o pobycie Chmielnickiego w Francji, nie przesłaniają faktu, iż w ww. podręcznikach nastąpiła widoczna poprawa jakości prezentowanego materiału historycznego. Zwrócił również uwagę na bardzo dobrą obudowę dydaktyczną podręczników w postaci tablic chronologicznych, słowniczka pojęć historycznych, map oraz wspaniale rozbudowanej części dotyczącej kultury ukraińskiej.

Kolejny recenzent, dr hab. Grzegorz Motyka, potwierdził stanowisko swojego przedmówcy na temat dobrej jakości materiału historycznego przedstawianego w ocenianych przez niego podręcznikach historii powszechnej. Jednocześnie, zwrócił uwagę na uproszczenia zastosowane w podawaniu informacji nt. tolerancji religijnej w I Rzeczypospolitej, wycinkowego podawania informacji o dziejach Polski na przełomie XVII i XVIII w. oraz przyczynach jej upadku, a także na pomyłki w przywoływanych nazwiskach polskich pisarzy.

Dr Karol Sanojca, przekazał kilka uwag na temat dwóch podręczników historii powszechnej. Zwrócił uwagę na dobrą obudowę dydaktyczną omawianych podręczników tj. na zamieszczenie w nich tablic chronologicznych, słowniczka pojęć historycznych, zaakcentował szczególnie ciekawy pomysł autorów podawania historii poprzez pryzmat dzieł sztuki. Jednocześnie, wymienił kilka niedociągnięć w postaci niedostatecznej ilości zamieszczonych w podręcznikach map czy też pomyłki w podpisie dołączonym do jednej z ilustracji. Ogólnie rzecz ujmując, zdaniem recenzenta, obydwa podręczniki są dobre i poprawnie prezentują relacje polsko-ukraińskie w prezentowanym w nich okresie historii.

Opinie na temat podręczników geografii

Prof. Andrzej T. Jankowski przedstawił opinię na temat czterech ukraińskich podręczników geografii. Zdaniem recenzenta, podręczniki zyskałyby na stronie merytorycznej, gdyby zamieszczono w nich większą ilość map oraz zastosowano wobec nich podziałkę liniową. Podobnie, zamieszczone w podręcznikach ilustracje, zyskałyby na atrakcyjności i przydatności, gdyby były bardziej czytelne.

W swojej ocenie, Profesor zwrócił uwagę na pozytywny aspekt łączący opiniowane publikacje, tj., iż mają one ujednolicony układ tematyczny i podejmują tę samą tematykę w różnorodny sposób. Podręczniki cechuje nowoczesne podejście dydaktyczne – uczeń ma do dyspozycji zadania sprawdzające oraz podręczny słowniczek lub skorowidz pojęć, a także załącznik w postaci tablic geograficznych. Każdy z podręczników podejmuje tę samą tematykę w różnorodny sposób, co sprawia, iż wzajemnie się dopełniają.

Pani Natalia Bieskowa zaprezentowała opinię na temat dwóch części polskiego podręcznika geografii oraz atlasu geograficznego. Wskazała na ograniczoną zawartość merytoryczną omawianej publikacji i jednocześnie podkreśliła, iż druga część w zadowalającym zakresie podaje informacje na temat geografii Ukrainy. Ogólnie oceniła podręcznik jako dobrej jakości pod względem merytorycznym i technicznym.

Strona polska wyjaśniła, iż oceniany podręcznik jest efektem obecnych tendencji w dydaktyce do ograniczania objętości podręczników na rzecz aktywnej pracy ucznia z nauczycielem oraz samodzielnego wnioskowania. Jednocześnie, zwrócono uwagę, iż do podręcznika dołączony jest zeszyt ćwiczeń dla ucznia, atlas i przewodnik dla nauczyciela.

Referaty

W trakcie posiedzenia przedstawione zostały dwa referaty:

a) Prof. Ołeksandr Udod wygłosił referat na temat „Migracja obywateli Ukrainy do Polski od XIX w. do pocz. XXI w.: źródła, przyczyny, kierunki, skutki. (Aspekty historyczne i źródłoznawcze)”.

W trakcie dyskusji, dr hab. Grzegorz Motyka przedstawił kilka uwag m. in. dotyczących polityki asymilacji państwowej marszałka J. Piłsudskiego, pacyfikacji z 1930 roku. Podkreślił także, iż w latach 1943/44 miała miejsce zorganizowana akcja UPA, której celem było wyniszczenie ludności polskiej. Jej efektem była ucieczka kilkuset tysięcy Polaków, a nie jak mylnie jest przedstawiane, przed Armią Czerwoną.

Prof. Władysław Serczyk zwrócił uwagę, iż migracja zawsze w pewnej mierze miała charakter wymuszony. Podkreślił, iż rolą Komisji jest dbanie o to, by podręczniki zawierały prawdę o tamtych odległych wydarzeniach oraz, dzięki uwzględnieniu w nich wszystkich istotnych elementów, wychowywanie młodego pokolenia Polaków i Ukraińców poprzez przedstawianie im niewypaczonego obrazu historii.

b) Prof. Władysław Mędrzecki na temat „Migracje w dziejach Polski w XIX i XX wieku”.

W trakcie dyskusji udzielono dodatkowych informacji na temat na dostępności do danych statystycznych oraz rozmiaru i kierunków emigracji polskiej w latach 90-tych poprzedniego wieku, a także związanej z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Poruszono również kwestię losów polskich dzieci z Zamojszczyzny wywożonych w celu germanizacji; wyjaśniono źródła różnic w danych statystycznych, którymi dysponują obie strony; uściślono zakres pojęcia pacyfikacji w latach 30-tych XX wieku; skomentowano istniejące uwarunkowania polityczne omawianego okresu. Ponadto, przekazano dodatkowe informacje na temat udziału mniejszości narodowych w życiu państw oraz globalnej tendencji
do postrzegania ww. zjawiska w ujęciu wielokulturowości.

Wnioski końcowe:

1. Istnieje potrzeba informowania wydawców i autorów o uwagach Komisji dotyczących treści recenzowanych podręczników.
2. Obydwie strony podtrzymują zobowiązanie do wcześniejszego, co najmniej miesiąc przed terminem posiedzenia, przekazywania podręczników i atlasów do oceny.
3. Przedstawiono postulat dołączania do przekazywanych podręczników zeszytów ćwiczeń dla ucznia, przewodników dla nauczycieli oraz innych elementów stanowiących części składowe poszczególnych publikacji.
4. Zaproponowano miejsce i termin kolejnego posiedzenia komisji:
   miasto Zaporoże, 21-25 września 2009 roku.
5. Ustalono, tematykę kolejnego posiedzenia komisji: „Rola Ukraińskiego Kozactwa
   w Europie Środkowej i Wschodniej od XVI w. do XVIII w.”
6. Obydwie strony przygotują referaty na ten temat.

Niniejszy protokół został sporządzony w czterech jednobrzmiących egzemplarzach, po dwa w języku polskim i ukraińskim. Wszystkie mają moc oryginału.

Referaty oraz recenzje podręczników i atlasów, autorstwa członków Komisji, dołączone do niniejszego protokołu są jego integralną częścią.

Na tym protokół zakończono i podpisano

Ze strony polskiej	Ze strony ukraińskiej
prof. dr hab. Władysław Serczyk	prof. dr hab. Stanisław Kulczycki

Wrocław, 18 grudnia 2008 r.