Dyskusja z ekspertami na temat wsparcia dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 

Prezes Rady Ministrów Mateusz Morawiecki i Sekretarz Stanu w MEiN Marzena Machałek odwiedzili Szkołę Podstawową nr 1 w Oławie. Podczas wizyty spotkali się z uczniami i nauczycielami tej placówki. Rozmawiali także z pedagogami i psychologami na temat systemu wsparcia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 

– Chciałbym, żebyście pomagali nam tworzyć ten system, aby był jak najbardziej dopasowany do naszej młodzieży. Dziś odbyłem dyskusje wśród specjalistów o włączaniu dzieci z autyzmem do edukacji, aby nie zakłócać normalnego trybu edukacyjnego, ale go wzbogacać – mówił premier Mateusz Morawiecki po spotkaniu. 

Jak podkreślał szef rządu, rolą państwa jest stworzenie takiego systemu opieki i edukacji, który będzie wspierał rodziców w ich wychowawczej roli: – Chcemy, aby ta pomoc docierała do rodziców. Z wielkim trudem są w stanie pogodzić wysiłek zawodowy z życiem edukacyjnym i wychowaniem waszych dzieci. Chcemy, żeby państwo jak najbardziej wam dopomogło. Przeznaczamy dodatkowe pieniądze na ten cel.

Z kolei wiceminister Marzena Machałek podkreślała, że coraz większa liczba uczniów potrzebuje pomocy psychologiczno-pedagogicznej: – Konkretne liczby, konkretne wskaźniki, które potwierdzają, że trzeba stosować nowe, bardziej radykalne rozwiązania, które wesprą dzieci i młodzież.

Sekretarz Stanu w MEiN wskazywała, że odpowiedzią na te wyzwania jest m.in. wzrastająca liczba specjalistów w szkołach, utworzenie nowego stanowiska pedagoga specjalnego, nowe kierunki studiów podyplomowych czy zwiększenie nakładów finansowych na pomoc psychologiczno-pedagogiczną. W przyszłym roku na standaryzację zatrudnienia specjalistów w szkołach ogólnodostępnych MEiN przeznaczy prawie 1,9 mld zł (1 870 000 zł). 

Wiceminister Marzena Machałek przypominała jednocześnie, że większość dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczy się w szkołach i przedszkolach ogólnodostępnych, co wymaga odpowiedniego podejścia oraz całościowego systemu wsparcia: – My musimy do tego inaczej podejść, musimy się nauczyć pracować w tej rzeczywistości – podkreślała. 

– Mówiąc o  włączeniu, nie mamy na myśli szkoły, do jakiej dziecko będzie chodziło, ale jak szkoła, proces dydaktyczny i wychowawczy przygotuje dzieci do włączenia w życie w zawodowe, społeczne – podsumowała wiceminister. 

3 mln dodatkowych godzin zajęć dla uczniów w roku 2022

Od 1 marca 2022 r. publiczne i niepubliczne szkoły podstawowe, ponadpodstawowe i szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego realizują zajęcia specjalistyczne z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w dodatkowym wymiarze godzin. Ministerstwo Edukacji i Nauki przeznaczyło na ten cel w 2022 r. 180 mln zł. Kwota ta pozwoli na zrealizowanie ok. 3 mln dodatkowych godzin zajęć dla uczniów.

Wsparcie obejmuje organizację zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym dla uczniów, u których rozpoznano potrzebę wsparcia psychologiczno-pedagogicznego w tym zakresie. 

Zajęcia są prowadzone przez nauczycieli: psychologów, pedagogów, logopedów, doradców zawodowych i terapeutów pedagogicznych. W zależności od potrzeb uczniów mogą być prowadzone również przez innych specjalistów.

Więcej specjalistów w szkołach 

1 września w szkołach ogólnodostępnych jest więcej nauczycieli specjalistów. Utworzone zostało nowe stanowisko pedagoga specjalnego, określono jego zadania i kwalifikacje. Wprowadzona została także minimalna łączna liczba etatów nauczycieli specjalistów: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych, zatrudnianych w:

• przedszkolach niebędących przedszkolami specjalnymi,
• szkołach podstawowych, liceach ogólnokształcących, technikach oraz branżowych szkołach I stopnia, które nie są szkołami specjalnymi,
• szkołach artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego,
• zespołach, w skład których wchodzą wymienione wyżej przedszkola lub szkoły.

Na ten cel tylko w 2022 r. w budżecie państwa zabezpieczono kwotę 518,5 mln zł. 

Dzięki wprowadzonym zmianom możliwy będzie wzrost liczby specjalistów w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych:

• od 1 września 2022 r. do 31 sierpnia 2024 r. –  z 22 tys. do 38 tys.,
• od 1 września 2024 r. – do 51 tys.

Zakłada się, że dzięki wprowadzonym przepisom liczba etatów nauczycieli specjalistów wzrośnie w 2024 r. o 143 proc. Wymiar zatrudnienia nauczycieli specjalistów będzie uzależniony od liczby dzieci w przedszkolu, szkole lub zespole.

Nowe stanowisko pedagoga specjalnego 

Stanowisko pedagoga specjalnego będzie mogła zajmować osoba, która ukończyła:

• jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika specjalna oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego lub drugiego stopnia w zakresie pedagogiki specjalnej oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
• jednolite studia magisterskie lub studia pierwszego i drugiego stopnia w zakresie pedagogiki oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, a ponadto ukończyła kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej albo studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej lub edukacji włączającej.

Do 31 sierpnia 2026 r. osoba, która ukończyła studia inne niż w zakresie pedagogiki specjalnej lub pedagogiki albo na innym kierunku niż pedagogika specjalna i miałaby być zatrudniona na stanowisku pedagoga specjalnego, będzie musiała ukończyć kurs kwalifikacyjny lub studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej.

Wzrasta liczba uczniów specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 

Przy spadającej liczbie uczniów wzrasta jednocześnie liczba uczniów z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego. W ciągu 15 lat zwiększyła się ona o ok. 50 tys., czyli ok. 30 proc. W roku szkolnym 2020/2021 potrzebę kształcenia specjalnego stwierdzono u 4,66 proc. uczniów, tj. ponad 215 tys. 

Co trzeci uczeń obejmowany jest pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Odsetek uczniów, których potrzeby edukacyjne są bardziej wymagające, rośnie znacznie szybciej. Do tej grupy należą m.in. uczniowie niedostosowani społecznie, niewidomi, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi. 

Zwiększenie nakładów na kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi 

Od wielu lat wzrasta subwencja oświatowa przeznaczona na wsparcie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Na podstawie wstępnego podziału na 2023 r. wyniesie ona ok. 13,4 mld zł i będzie wyższa o 21,1 proc. w stosunku do roku 2022. 

Subwencja przeznaczona na kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wzrasta w szybszym tempie niż ogólna kwota części oświatowej subwencji ogólnej w wyniku rosnącej liczby orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego.

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i WOKRO (Wiodące Ośrodki Koordynacyjno-Rehabilitacyjno-Opiekuńcze)

73 tys. dzieci z niepełnosprawnościami oraz ich rodziny są obejmowane wczesnym wspomaganiem rozwoju. Z kolei dzieci zagrożone niepełnosprawnością oraz ich rodziny uzyskują wsparcie w ramach Programu „Za życiem”. Rocznie pomocą obejmowanych jest ponad 18 tys. dzieci. Przeprowadza się ok. 800 tys. godzin terapii. Na drugą edycję tego programu na lata 2022-2026 zaplanowano kwotę 528 mln zł – o 215,37 mln zł więcej niż w poprzedniej edycji programu. Zadanie jest realizowane w 320 powiatach.

Na wniosek MEiN badania bilansowe dzieci w ramach POZ zostały poszerzone o badania wzroku i słuchu.

Ministerstwo Edukacji i Nauki pracuje nad wdrożeniem nowego modelu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Jego celem są kompleksowe działania wspierające skierowane do dzieci, a także ich rodzin już od momentu wykrycia wady rozwojowej w okresie prenatalnym. W ramach tych działań są opracowywane nowoczesne narzędzia do oceny funkcjonalnej dzieci i uczniów. Narzędzia powstają w zgodności z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF). Prowadzone są badania przesiewowe rozwoju dzieci od urodzenia przez okres wychowania przedszkolnego do ukończenia edukacji.

Polska jest prekursorem tych działań. Na całym świecie jeszcze nikt nie prowadził badań przesiewowych z wykorzystaniem ICF na tak dużej populacji – 30 tys. dzieci i uczniów. Już dziś 1500 osób przeprowadziło badania przesiewowe dla 15 tys. dzieci oraz 8 tys. uczniów. 

Wsparcie nauczycieli i podnoszenie kompetencji zawodowych 

Trwają szkolenia w zakresie edukacji włączającej skierowane do dyrektorów, nauczycieli, specjalistów, przedstawicieli organów prowadzących i rodziców. Docelowo planujemy przeszkolenie 28 tys. przedstawicieli szkół, jednostek samorządu terytorialnego oraz kuratoriów oświaty. Na cel przeznaczymy 52 mln zł. 

W 2022 r. uruchomiono finansowane z budżetu MEiN studia podyplomowe na czterech kierunkach: 

• wczesne wspomaganie rozwoju i wsparcie rodziny,
• praca w klasach zróżnicowanych,
• doradca rodziny,
• metodyka wspierania komunikacji językowej uczniów. 

W roku 2023 r. na działania związane z dofinansowaniem studiów podyplomowych kwalifikacyjnych i doskonalących przeznaczymy kwotę ponad 11 mln zł.

W planach jest wprowadzenie trzech nowych kierunków kwalifikacyjnych studiów podyplomowych: 

• kwalifikacyjne w zakresie pedagogiki specjalnej – specjalność edukacja włączająca, 
• podyplomowe umożliwiające uzyskanie przygotowania pedagogicznego przez psychologów,
• podyplomowe umożliwiające uzyskanie kwalifikacji do prowadzenia zajęć edukacyjnych z przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie” (WDŻ) w nauczaniu szkolnym.

Specjalistyczne Centra Wspierające Edukację Włączającą (SCEW)

Trwa pilotaż Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą. Opracowano model działania specjalistycznego centrum oraz wybrano 23 placówki, w których jest on pilotażowo wdrażany. Środki na ten cel to 40 mln zł. 

Działania będą prowadzone do czerwca 2023 r. Na podstawie wyników pilotażu MEiN przygotowuje rozwiązania organizacyjno-prawne, których celem jest wykorzystanie potencjału szkół i placówek specjalnych (kadr i specjalistycznego wyposażenia) do wspierania szkół ogólnodostępnych we wdrażaniu i podnoszeniu jakości edukacji włączającej. Docelowo ma powstać ok. 300 centrów w całej Polsce.

Asystent ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Trwa również pilotaż nowego stanowiska niepedagogicznego – asystent ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Planowane jest przygotowanie 640 asystentów. Środki na ten cel to 24,5 mln zł.

Rekordowy wzrost subwencji oświatowej 

Planowana na rok 2023 subwencja oświatowa wyniesie 64,4 mld zł. Jest ona wyższa w stosunku do kwoty zaplanowanej w ustawie budżetowej na rok 2022 (53, 3 mld zł) o 11,1 mld zł, tj. o 20,8 proc. Mimo olbrzymich wydatków budżetu państwa, m.in. na zbrojenia i ochronę zdrowia, rząd przeznaczy w przyszłym roku rekordowe środki na oświatę.