Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego

Obserwujemy korzystną dynamikę w dochodach własnych JST – ogółem wzrosły one w skali kraju o 6,2% w 2017 r. w odniesieniu do roku 2016 oraz o 9,5% w 2018 r. w odniesieniu do roku 2017 (106,7 mld w 2016 r. – 113,2 mld zł w 2017 r. – 124,0 mld zł w 2018 r.).

Wydatki bieżące samorządów na oświatę nominalnie rosną, ale stosunek wydatków bieżących oświatowych do wydatków ogółem dla wszystkich JST, który  w 2017 roku wyniósł 23,8% zaś w 2018 roku – 22,4% był odpowiednio niższy niż w poprzednim roku o 1,9 pkt % oraz o 1,4 pkt %. Oznacza to, że wydatki oświatowe stanowią coraz mniejszą część wydatków samorządów. W przypadku porównania wydatków bieżących do dochodów ogółem JST w 2017 roku otrzymujemy udział na poziomie 23,9% zaś w 2018 r. – na poziomie 23,0%. Oznacza to że dochody samorządów rosną szybciej niż wydatki bieżące w zakresie oświaty.

Z danych empirycznych nie wynika aby zadania oświatowe samorządów wpływały negatywnie na ich sytuację finansową lub utrudniały im realizację innych zadań. Środki na podwyżki dla nauczycieli zostały zapewnione m.in. w subwencji oświatowej.

Przypominamy, że obowiązkiem samorządów, jako organów prowadzących szkoły lub placówki, jest m.in. wykonywanie remontów obiektów szkolnych oraz zadań inwestycyjnych, wyposażenie szkół w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania i programów wychowawczo-profilaktycznych, a także przeprowadzanie egzaminów oraz wykonywanie innych zadań statutowych.

Obowiązujące przepisy nie gwarantują, że część oświatowa subwencji ogólnej ma pokryć wszystkie wydatki oświatowe samorządów. Zadania oświatowe związane z prowadzeniem/dotowaniem przez jednostki samorządu terytorialnego szkół i placówek oświatowych finansowane są nie tylko z części oświatowej subwencji ogólnej, ale także z innych źródeł dochodów: z innych niż oświatowa część subwencji ogólnej, dotacji celowych z budżetu państwa oraz dochodów własnych jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203) środki niezbędne na realizację zadań oświatowych zagwarantowane są w dochodach jednostek samorządu.

W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne, subwencje ogólne (w tym oświatowa) i dotacje celowe z budżetu państwa. Oznacza to, iż część oświatowa subwencji ogólnej jest jedynie jednym ze źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego. Kwoty subwencji oświatowej nie można zatem odnosić wprost do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego.

Wzrost subwencji oświatowej

Warto podkreślić, że subwencja oświatowa nieustannie rośnie. Przykładowo, dla Warszawy subwencja na rok 2019 wynosi ok. 2 mld zł.  Wzrosła ona w stosunku do roku 2018 o 201 mln złotych. Poniżej przedstawiamy procentowy wzrost subwencji oświatowej w 2019 r. dla wybranych miast:

• Warszawa - 11,2%
• Lublin - 8%
• Białystok - 8,3%
• Rzeszów - 13%
• Łódź - 8,2%
• Bydgoszcz - 8,5%
• Kraków - 8,3%

Zapewniliśmy finansowanie reformy edukacji

Ministerstwo Edukacji Narodowej zapewniło adekwatne finansowanie zadań związanych z wprowadzaniem reformy edukacji. Dodatkowe środki na działania dostosowawcze w subwencji oświatowej na rok 2018 to 148 mln zł. W subwencji na rok 2019 jest to dodatkowa kwota w subwencji w wysokości 243 mln złotych. Już w 2017 r. samorządy otrzymały w  subwencji oświatowej dodatkowo 313 mln zł na dostosowanie szkół do reformy, m.in. na wyposażenie pracowni, zakup krzeseł, ławek, modernizację toalet.

Oprócz dodatkowych środków na wprowadzanie reformy edukacji w subwencji oświatowej Ministerstwo Edukacji Narodowej wspólnie ze stroną samorządową, reprezentowaną przez Zespół ds. Edukacji, Kultury i Sportu Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, stworzyło w 2017 r. dodatkowy mechanizm wsparcia finansowego samorządów w czasie wdrażania reformy edukacji z rezerwy 0,4% części oświatowej subwencji ogólnej.

Warto przypomnieć, że ustalone wspólnie z reprezentantami organizacji samorządowych kryteria podziału rezerwy zawierały najważniejsze postulaty samorządów związane ze wsparciem finansowym na dostosowanie szkół do reformy edukacji.

Ministerstwo Edukacji Narodowej na finansowanie zadań związanych z przekształcaniem gimnazjów publicznych w szkoły podstawowe (doposażenie świetlic, remonty sanitariatów i doposażenie pomieszczeń do nauki w meble) przekazało w 2017 r. z rezerwy 0,4% około 53 mln zł, a w 2018 roku – 81 mln złotych.

Z rezerwy korzystały także miasta zrzeszone w Unii Metropolii Polskich. Warszawa w 2017 roku otrzymała z tego źródła 9,3 mln złotych, a w 2018 r. aż 23,8 mln złotych. Nieprawdą jest, że na zadania związane z reformą Warszawa otrzymała tylko niewielkie środki. Na przykład w 2017 r. było to 3,5 mln złotych (ok. 77% kwoty wnioskowanej przez samorząd). W 2017 roku miasto Kraków otrzymało ze środków rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej ponad 1,6 mln zł, a w 2018 roku ponad 1,1 mln zł.

Przykład miasta Łodzi pokazuje, że samorząd ten nie zdecydował się na skorzystanie z tej formy pomocy finansowej, ponieważ nie podjęło w ogóle uchwał dotyczących przekształcenia sieci szkół. Warto wspomnieć, że pozostałe miasta o podobnej wielkości i znaczeniu regionalnym otrzymały z tego źródła znaczącą pomoc finansową, która bez wątpienia sprawiła, że wdrażanie reformy odbyło się w sposób płynny. Nieuzasadniony jest argument wiceprezydenta Łodzi o niskim wynagrodzeniu nauczycieli. Samorząd ma możliwości, aby kształtować poziom wynagrodzeń. Łódź jest tym miastem, w którym wynagrodzenia nauczycieli są znacznie niższe niż w innych miastach na prawach powiatu.

Pieniądze na podwyżki dla nauczycieli

Poprawa wynagrodzeń nauczycieli to jeden z priorytetów działań Ministerstwa Edukacji Narodowej. Zamrożenie ich pensji od 2012 r. spowodowało istotne pogorszenie sytuacji finansowej tej grupy zawodowej.

Dlatego też w 2017 r., po raz pierwszy od 5 lat, dokonaliśmy waloryzacji wynagrodzeń pedagogów, a od kwietnia 2018 r. rozpoczęliśmy sukcesywne wdrażanie rządowego planu podniesienia pensji nauczycieli. Na ten cel przekazaliśmy zwiększone środki w subwencji oświatowej. Odpowiadając na postulaty strony związkowej, przyspieszono wdrażanie kolejnej transzy podwyżek, a w ramach kolejnych etapów negocjacji płacowych zaproponowano zwiększenie wcześniej planowanej skali podwyżki od 1 września 2019 r. Ostatecznie zaproponowano podwyższenie wynagrodzeń łącznie o 15% w 2019 r.

Realizacja od września 2019 r. kolejnej podwyżki o 9,6 % średniego wynagrodzenia nauczycieli spowoduje, że pensje nauczycieli wzrosną o 21,1% w stosunku do poziomu z końca marca 2018 r.

Departament Informacji i Promocji
Ministerstwo Edukacji Narodowej