Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) powstała 16 listopada 1945 roku wraz z podpisaniem Aktu Konstytucyjnego, który został ratyfikowany przez 20 państw i wszedł w życie 4 listopada 1946 roku. UNESCO jest organizacją międzyrządową i jedną z wyspecjalizowanych agend systemu Narodów Zjednoczonych, której członkami jest obecnie 190 państw (6 państw posiada status krajów stowarzyszonych). Organizacja ma na celu wspieranie idei pokoju i bezpieczeństwa przez pogłębianie międzynarodowej współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki. Opierając się na idei solidarności i tolerancji, UNESCO dąży do promowania kultury pokoju na świecie i zapewnienia powszechnego respektowania podstawowych swobód i praw człowieka, jak też poszanowania reguł sprawiedliwości społecznej. Jednym z podstawowych celów Organizacji jest zatem aktywizacja rządów państw oraz społeczności lokalnych dla idei ochrony dziedzictwa kulturowego i naturalnego, współpracy w dziedzinie nauki i edukacji oraz tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Polska jest członkiem Organizacji od 6 listopada 1946 roku.

Głównym organem UNESCO jest Konferencja Generalna, w której uczestniczą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Obradując co dwa lata, dokonuje ona wyboru Rady Wykonawczej, którą tworzą przedstawiciele 58 krajów członkowskich. W strukturze Organizacji ważną rolę pełni również Sekretariat, w skład którego wchodzi Dyrektor Generalny i podległe mu organy administracyjne. Ponadto, UNESCO dysponuje siecią Komisji Narodowych w krajach członkowskich i w krajach stowarzyszonych.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego koordynuje całość zadań wynikających z członkostwa Polski w UNESCO w zakresie wynikającym ze swoich kompetencji, za pośrednictwem Polskiego Komitetu do spraw UNESCO, który działa przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych.

Współpraca naukowa rozwija się poprzez międzynarodowe programy naukowe zorientowane na wymianę doświadczeń w dziedzinie nauk społecznych, programów hydrologicznych, oceanograficznych i geologicznych. Są to:

• Międzynarodowy Program Hydrologiczny – IHP – cele: działania na rzecz redukcji ryzyka, ciążącego na systemach wodnych, dokonywanie oceny dystrybucji zasobów wody pitnej w świecie i ich wykorzystania oraz poprawa zarządzania zasobami wody w strefach narażonych na ich brak;
• Międzyrządowa Komisja Oceanograficzna - IOC – cel: analiza roli oceanu w zmianach klimatycznych w świecie, koordynacja programów oceanograficznych, w tym Światowego Systemu Obserwacji Oceanu (GOOS), działającego w ramach Światowej, Zintegrowanej Strategii Obserwacji (IGOS) zmierzającej do poprawy prognoz fenomenów naturalnych;
• Międzynarodowy Program Korelacji Geologicznej - IGCP – cel: działania na rzecz poprawy wiedzy o nauce o ziemi i jej wykorzystywania w zarządzaniu zasobami naturalnymi oraz stymulowanie międzynarodowej współpracy na rzecz trwałego rozwoju i obserwacji środowiska; odpowiedzialny za współpracę jest Polski Komitet Narodowy PICG;
• Międzynarodowy Program Nauk Społecznych „Zarządzanie przemianami społecznymi” - MOST– cel: rozpowszechnianie wiedzy o transformacjach społecznych, dokonywanie badań i ekspertyz oraz działania na rzecz wzmocnienia potencjału naukowego, profesjonalnego i instytucjonalnego w dziedzinie nauk społecznych; priorytety MOST to społeczeństwo wielokulturowe i wieloetniczne, rozwój urbanistyczny oraz globalizacja i zarządzanie.

Prowadzony jest ponadto Międzynarodowy Program „Człowiek i Biosfera”– MAB, mający na celu promowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą. W jego ramach funkcjonują rezerwaty, tworzące Światową Sieć Rezerwatów Biosfery. Służą one ochronie różnorodności biologicznej i poprawie zdolności obserwowania zmian ekologicznych oraz podkreślanie znaczenia różnorodności ekologicznej i jej związków z różnorodnością kulturową. Instytucją odpowiedzialną za współpracę Polski z tym programem UNESCO jest Polski Komitet Narodowy UNESCO-MAB, działający przy PAN.

Istotną rolę w działalności UNESCO odgrywają również centra doskonałości, stanowiące międzynarodowe centra naukowe, prowadzące badania w różnych dziedzinach. W Polsce istnieją następujące centra doskonałości UNESCO:

• Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej (IICMB)
• Międzynarodowe Centrum Gęstej Namagnetyzowanej Plazmy (ICDMP)
• Międzynarodowe Centrum Współpracy w dziedzinie Bioinformatyki (ICCB)

Ponadto, jako obserwator, Polska uczestniczy w pracach Międzyrządowego Komitetu Bioetyki UNESCO (IGBC). Funkcjonuje on w oparciu o Statut Międzynarodowego Komitetu Bioetyki UNESCO (IBC) i obejmuje 36 państw członkowskich.

L'Oréal Polska dla Kobiet i Nauki

Polski oddział firmy L'Oréal przy pomocy Polskiego Komitetu do Spraw UNESCO, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polskiej Akademii Nauk organizuje coroczny, bardzo prestiżowy konkurs, którego celem jest pomoc młodym polskim badaczkom w realizacji prowadzonych przez nie prac w dziedzinie nauk biologiczno-medycznych.