Ustawa o rewitalizacji

18 listopada 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. poz. 1777), która stanowi pierwszy akt prawny poświęcony w całości ważnemu zagadnieniu rewitalizacji. Ustawa wprowadza nowe rozwiązania, które mają uporządkować proces rewitalizacji, zdefiniować najważniejsze pojęcia i zagadnienia, a także wprowadzić jednolitą ścieżkę proceduralną dla tworzenia gminnych programów rewitalizacji. Powstała w Ministerstwie ustawa o rewitalizacji stworzyła ramy prawne dla rewitalizacji w Polsce. Zawarte w niej regulacje mają zachęcać coraz więcej samorządów do prowadzenia tego procesu. Jej zapisy uporządkowały pojmowanie rewitalizacji. Powinna być ona dobrze zaplanowana i uwzględniać sferę społeczną, gospodarczą i przestrzenną. Rewitalizacja nie jest jedynie remontem, modernizacją czy odbudową, ale kompleksowym, wielowymiarowym procesem, którego głównym celem jest trwałe podniesienie jakości życia na obszarze zdegradowanym. Musi więc zawierać dopasowane do danego miejsca działania aktywizacyjne, edukacyjne, kulturalne, integrujące lokalną społeczność.

Jednym z istotniejszych elementów ustawy jest uregulowanie kwestii dotyczących gminnych programów rewitalizacji (GPR). Będą one podstawowym narzędziem prowadzenia rewitalizacji, zapewniającym jej kompleksowość oraz działania w ścisłej współpracy ze społecznością lokalną (a także realizowanych przez nią samą). Jego podstawą powinno być wyznaczenie obszarów wymagających działań oraz przedstawienie całościowej strategii ich prowadzenia.

Innym rozwiązaniem  wzmacniającym uczestnictwo mieszkańców w procesach rewitalizacji jest przewidziana w ustawie instytucja Komitetu Rewitalizacji, czyli forum opiniującego i doradczego, w skład którego wejdą przedstawiciele gminy i lokalnej społeczności. Komitet będzie współpracował z samorządem w czasie przygotowania i realizacji procesu rewitalizacji.

Założenia ustawy przewidują także dwa specjalne rozwiązania ułatwiające prowadzenie rewitalizacji w gminie. Nie będą one obowiązkowe – będą mogły być stosowane w zależności od potrzeb i charakterystyki zaplanowanych działań. Są nimi:

• utworzenie na obszarach rewitalizowanych Specjalnej Strefy Rewitalizacji (SSR). Status SSR umożliwi korzystanie ze szczególnych udogodnień (np. możliwość przyznania dotacji na remonty budynków), a także uprości procedury administracyjne związane z realizacją GPR;
• uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji (szczególna forma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego), który będzie podstawą realizacji przekształceń urbanistycznych oraz prac inwestycyjno-budowlanych ujętych w GPR. Regulacje cechujące tę specjalną postać planu miejscowego to np. możliwość zawarcia w planie miejscowym koncepcji urbanistycznych czy przypisania do nieruchomości szczegółowych warunków realizacji inwestycji przewidzianych w planie.

Prace nad ustawą o rewitalizacji prowadzone były z udziałem przedstawicieli miast, organizacji społecznych, urbanistów, ekspertów, organizacji samorządowych. Niektóre rozwiązania ustawy wynikają także z propozycji zawartych w samorządowym projekcie ustawy o rewitalizacji.

Po uchwaleniu ustawy o rewitalizacji odbyła się konferencja, na której szerokiemu gronu uczestników zaprezentowano najistotniejsze jej uregulowania.

Praktyczny komentarz do Ustawy o rewitalizacji

Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa, które aktualnie prowadzi sprawy związane z ustawą z 9 października 2015 r. o rewitalizacji, przygotowało praktyczny komentarz do tej ustawy. Adresatami komentarza są szeroko rozumiani interesariusze procesu rewitalizacji, do których należą podmioty publiczne, przedstawiciele sektora prywatnego, jak również organizacje pozarządowe. W kolejnych rozdziałach omówiono najważniejsze rozwiązania ustawy: wyznaczanie obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji, partycypację społeczną, gminny program rewitalizacji, Specjalną Strefę Rewitalizacji oraz istotne zmiany w innych ustawach. Komentarz, nie stanowiąc wyczerpującego źródła wiedzy o procesach rewitalizacji, może okazać się pomocny w zrozumieniu tych procesów.

Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020
Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata 2014-2020 przewidziano co najmniej 22 mld zł pochodzących z programów unijnych, ze środków budżetu państwa oraz budżetów samorządów. Dla działań rewitalizacyjnych finansowanych ze środków UE ważnym odniesieniem są horyzontalne Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Adresatami Wytycznych są instytucje zarządzające regionalnymi i krajowymi programami operacyjnymi. Charakter Wytycznych jest ramowy, co oznacza, że instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi mogą opracować własne szczegółowe wytyczne w zakresie programów oraz procedur wyboru projektów rewitalizacyjnych. 

W Wytycznych sformułowano warunki, jakie muszą spełnić projekty rewitalizacyjne, by zostały zakwalifikowane do wsparcia ze środków z UE, a tym samym otrzymywały preferencje (ułatwienia w konkursach, szansa na pozakonkursowe nabory, profilowanie kryteriów wyboru projektów). Szczególny nacisk został położony na odpowiednim przygotowaniu programów rewitalizacji, aby w sposób kompleksowy (łączący sferę społeczną, gospodarczą, infrastrukturalną i środowiskową) i skoordynowany wyprowadzać obszary zdegradowane z zapaści oraz podnieść jakość życia osób mieszkających na nich. Głównym źródłem finansowania projektów rewitalizacyjnych (wynikających z programów rewitalizacji) są środki regionalnych programów operacyjnych (EFRR i EFS), natomiast wsparcie z krajowych programów operacyjnych jest uzupełniające i odbywa się głównie poprzez formułowanie preferencji dla projektów wynikających z programów rewitalizacji. Zaktualizowane Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 weszły w życiem 2 sierpnia 2016 r.

Zestawienie najczęściej zadawanych pytań i odpowiedzi w zakresie rewitalizacji
Zestawienie najczęstszych pytań i odpowiedzi w zakresie rewitalizacji, szczególnie w odniesieniu do ustawy o rewitalizacji ma za zadanie przybliżyć stosowanie tego aktu i wyjaśnić najbardziej złożone zagadnienia. Dodatkowe stanowiska w zakresie ustawy o rewitalizacji znajdują się także na stronach internetowych Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa w dziale Rewitalizacja.