Generalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska

Niedawno obchodzony jubileusz wstąpienia Polski do Wspólnoty stanowi dobrą okazję do postawienia pytań: czy sieć zdała egzamin? Czy faktycznie realizowane są postawione ówcześnie cele? Czy taka forma ochrony przyrody ma sens? Jako specjaliści, którym powierzono zarządzanie siecią, możemy na wszystkie te pytania odpowiedzieć pozytywnie. Efekty ochrony, którą zapewnia sieć Natura 2000 przyrodzie oraz rozwój sfery zarządczej widoczny jest gołym okiem. Przykładów takich jak chociażby poprawa stanu muraw kserotermicznych na Wyżynie Miechowskiej czy od strony administracyjnej – rozwój systemów informatycznych zarządzania zasobami przyrody jest wiele. Najważniejszą zmianą, która dokonała się dzięki wdrażaniu Natury 2000 w Polsce jest jednak powstanie w 2008 r. generalnej dyrekcji i regionalnych dyrekcji ochrony środowiska – wyspecjalizowanych instytucji odpowiedzialnych za koordynację sieci.

Największą zaletą obszarów Natura 2000 jest szeroki udział różnych grup interesariuszy w procesie planowania ochrony obszarów i w efekcie – edukacja przyrodnicza. Bez wątpienia ważnym celem było włączenie do odpowiedzialności za obszar lokalne społeczności, mieszkańców. Stąd plany zadań ochronnych, które przez wiele lat stanowiły poligon doświadczalny dyskusji o ochronie przyrody, o istotności zachowania poszczególnych gatunków i siedlisk przyrodniczych, o możliwych rozwiązaniach i sposobach osiągania kompromisów. Wydaje się, że po wielu latach ostatecznie udało się osiągnąć satysfakcjonujące rozwiązania w tym zakresie.

Krytycy Natury 2000 podnosili przez lata kwestię braku wspólnego podejścia do oceny stanu zachowania przedmiotów ochrony – tak, aby jednolity (na ile to możliwe), spójny system gwarantował możliwość wiarygodnego porównywania stanu ochrony poszczególnych gatunków i typów siedlisk przyrodniczych w całej Unii. Dotychczas takiego systemu wciąż nie udało się wypracować, a dokonanie porównania między państwami jest zadaniem bardzo trudnym, a czasem niemal niemożliwym. Przyrodnicy stawiali również zarzut braku podejścia ekosystemowego, całościowego i skupienie się na konkretnym przedmiocie ochrony i jemu podporządkowanie zadań ochronnych. To rozwiązanie ma jednak swoje plusy – łatwiej jest planować różne działania ochronne, łatwiej rozmawiać z lokalnymi społecznościami, łatwiej zdobywać fundusze. Pozwala to również odróżnić Naturę 2000 od innych obszarowych form ochrony przyrody, koncentrujących się na szerszym rozumieniu ochrony przyrody.

Oprócz zrealizowanych działań ochronnych i uspołecznienia procesu planistycznego prace w ramach obszarów Natura 2000 pokazały również konieczność kontynuowania wysiłków nad samym podejściem do ochrony przyrody, pokazując pewne aspekty koncepcji przyrodniczo-administracyjnej, które wymagają zmian. To, jak będzie wyglądać sieć w przyszłości, i na ile uda się zrealizować cele, które sobie (i sieci) stawiamy, biorąc pod uwagę chociażby zmiany klimatu czy dostosowanie do międzynarodowej polityki różnorodności biologicznej, będzie zależeć od kolejnych grup naturowych zapaleńców.

Autor: Marta Rzemieniuk - Dyrektor Departamentu Zarządzania Zasobami Przyrody

 

***

Sieć Natura 2000…

1. Podstawą funkcjonowania sieci Natura 2000 są dwie unijne dyrektywy:

- Dyrektywa ptasia – określa kryteria do wyznaczania ostoi dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem;

- Dyrektywa siedliskowa – ustala zasady ochrony pozostałych gatunków zwierząt, a także roślin i siedlisk przyrodniczych oraz procedury ochrony obszarów szczególnie ważnych przyrodniczo.

2. Dyrektywy te wyznaczają 2 typy obszarów:

- obszary ptasie – formalnie obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO);

- obszary siedliskowe – formalnie obszary mające znaczenie dla Wspólnoty (OZW) / specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO).

3. Każdy obszar ma przyporządkowany własny, unikalny ciąg znaków. Pierwsze dwa znaki określają przynależność krajową obszaru (dla Polski - PL). Następna litera oznacza typ obszaru Natura 2000: B - obszar ptasi, H- obszar siedliskowy, C – obszar wspólny (całkowicie pokrywające się obszary ptasi i siedliskowy). Kolejne dwie cyfry określają kod województwa wg rejestru TERYT (obszarom położonym całkowicie na morzu przypisuje się kod „99”). Pozostałe cztery cyfry stanowią unikalny kod obszaru. Kod obszaru jest nadawany przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska.

4. Aktualnie mamy 1003 obszary Natura 2000:

- 145 obszarów PLB – wyznaczonych na podstawie Dyrektywy ptasiej, w których przedmiotem ochrony są gatunki ptaków z Załącznika I;

- 868 obszarów PLH – wyznaczonych na podstawie Dyrektywy siedliskowej, w których przedmiotem ochrony są siedliska przyrodnicze z Załącznika I i gatunki zwierząt (inne niż ptaki) z Załącznika II;

- w tym 10 obszarów PLC – które są połączeniem obszaru ptasiego i siedliskowego.

5. Każdy obszar Natura 2000 musi posiadać dokument planistyczny w postaci planu zadań ochronnych (PZO) lub planu ochrony (PO). Sporządza je odpowiednio regionalny dyrektor ochrony środowiska, dyrektor parku narodowego lub urzędu morskiego. Plany zadań ochronnych ustanawiane są w formie zarządzeń wydawanych przez regionalnych dyrektorów ochrony środowiska, a plan ochrony ustanawia rozporządzeniem minister właściwy ds. środowiska.

6. Z uwagi na konieczność ujednolicenia zasad zarządzania ochroną przyrody, uwzględniając takie kryteria jak warunki klimatyczne, ukształtowanie i pokrycie terenu oraz występowanie określonych gatunków, obszar UE został podzielony na 9 regionów biogeograficznych: alpejski, borealny, atlantycki, kontynentalny, śródziemnomorski, makaronezyjski, stepowy, panoński i czarnomorski.

7. Polska leży w dwóch regionach biogeograficznych – kontynentalnym (ponad 90% powierzchni kraju) i alpejskim (część Karpat). W ramach sieci chroni się obszary najistotniejsze (na których zidentyfikowano typowe i charakterystyczne dla danego regionu siedliska i gatunki), a także takie, które są najbardziej zagrożone w danym regionie. Dodatkowo wyznaczono obszar Morza Bałtyckiego, na którym mogą występować siedliska i gatunki, typowe tylko dla tego obszaru – na przykład morświn zwyczajny czy piaszczyste ławice podmorskie.

8. Obszary Natura 2000 wyznacza się w oparciu o występowanie na nich siedlisk przyrodniczych i gatunków ważnych dla Wspólnoty. Aktualnie na terenie Polski występuje 81 typów siedlisk przyrodniczych i 380 gatunków zwierząt i roślin, stanowiących przedmioty ochrony w tych obszarach.

9. Każdy gatunek i siedlisko ma przyporządkowany własny kod, uniwersalny na terenie całej Unii Europejskiej, na przykład:

- 6510 Ekstensywnie użytkowane niżowe łąki świeże. 7210 Torfowiska nakredowe, 9160 Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum);

- 1220 żółw błotny, 1166 traszka grzebieniasta, A122 derkacz, A127 żuraw.

10. Największym obszarem siedliskowym jest Ostoja na Zatoce Pomorskiej (PLH990002) – 243058,55 ha, zaś ptasim Bory Tucholskie (P LB220009) – 322535,87 ha.