Generalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska

Murawy kserotermiczne

Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym, których występowanie zależy od warunków klimatycznych, glebowych i rzeźby terenu.

Spotykane są głównie w południowo-wschodniej i południowej części Europy. Ekstrazonalnie (poza swoim podstawowym obszarem występowania) występują na terenie całego kontynentu, zajmując zasobne w węglan wapnia stoki w dolinach dużych rzek lub wychodnie skał wapiennych. Są to zbiorowiska mające postać barwnych muraw, o bogatej i zróżnicowanej florze.

Murawy kserotermiczne są ekosystemami przejściowymi występującymi pomiędzy łąkami a lasem, wykształconymi na skutek historycznego użytkowania pastwiskowego, szczególnie wypasu owiec i kóz.

Współczesne zagrożenia dla muraw kserotermicznych

Zgodnie z raportem do Komisji Europejskiej z wdrażania dyrektywy siedliskowej w lata 2013-2018 zagrożenie dla muraw kserotermicznych stanowi zarzucanie pasterstwa, wypasu i koszenia, działalność rolnicza generująca zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych oraz przekształcanie w lasy poprzez procesy naturalne lub zalesianie. W alpejskim regionie zagrożeniem są także działania z branży sportowej, turystycznej i rekreacyjnej.

Niewątpliwie jednym z największych  zagrożeń  dla muraw  kserotermicznych jest  brak  ich pastwiskowego użytkowania. Dlatego też wypas zwierząt gospodarskich jest w tym kontekście najlepszą metodą ochrony muraw kserotermicznych.

Przykłady ochrony muraw kserotermicznych w różnych częściach Polski

Murawy kserotermiczne występują w małych płatach na terenie całej Polski, lecz tylko na obszarach o specyficznych uwarunkowaniach klimatyczno-siedliskowych.

Zintensyfikowane działania ochronne muraw kserotermicznych podejmują regionalne dyrekcje ochrony środowiska.

• RDOŚ w Bydgoszczy realizuje projekt pod nazwą „Czynna ochrona muraw i łąk w rezerwatach przyrody i obszarach Natura 2000”.

W roku 2020 wykonano działania ochronne w następujących obszarach chronionych:

1. Obszarze Natura 2000 Zbocza Płutowskie PLH040040,  w tym w  rezerwatach przyrody Zbocza Płutowskie i Góra Św. Wawrzyńca
2. Obszarze Natura 2000 Dolina Noteci PLH300004, w tym w rezerwacie przyrody Skarpy Ślesińskie
3. Rezerwacie przyrody Ostnicowe parowy Gruczna.

Podjęte działania ochronne polegają m.in. na wykaszaniu oraz usuwaniu drzew i krzewów, w tym gatunków obcych. Powierzchnia wykaszania oraz usuwania zakrzaczeń i zadrzewień na łąkach i murawach kserotermicznych w okresie realizacji projektu w latach 2020-2021 będzie wynosić ok. 32 ha. Działania są kontynuacją dotychczas zrealizowanych działań ochronnych.

Podejmowane aktywności są niezbędne dla utrzymania we właściwym stanie ochrony półnaturalnych zbiorowisk ciepłolubnych muraw o charakterze stepowym oraz towarzyszących im łąk w rezerwatach Skarpy Ślesińskie, Zbocza Płutowskie, Ostnicowe Parowy Gruczna i Góra św. Wawrzyńca, dla których największym zagrożeniem jest zaprzestanie użytkowania.

Końcowym etapem sukcesji ekologicznej w naszej strefie klimatycznej są zbiorowiska leśne. Dlatego półnaturalne zbiorowiska o charakterze łąkowym i murawowym w wyniku braku użytkowania z czasem zarastają. Zbiorowiska te stanowią siedliska dla rzadkich, zagrożonych i jednocześnie chronionych gatunków roślin np. ostnicy Jana Stipa joannis, ostnicy włosowatej Stipa capillata miłka wiosennego Adonis vernalis i zawilca wielkokwiatowego Anemone sylvestris.

• „Ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk chronionych w ramach sieci Natura 2000 w Małopolsce”, POIS.02.04.00-00-0180/16 to nazwa projektu realizowanego przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie.

Projekt prowadzony jest na siedemnastu obszarach Natura 2000 na Wyżynie Miechowskiej: Komorów PLH120055, Kaczmarowe Doły PLH120062, Kalina Mała PLH120054, Cybowa Góra PLH120049, Sławice Duchowne PLH120074, Chodów-Falniów PLH120063, Widnica PLH120076, Giebułtów PLH120051, Grzymałów PLH120053, Poradów PLH120072, Pstroszyce PLH120073, Uniejów-Parcele PLH120075, Sterczów Ścianka PLH120015, Wały PLH120017, Kalina-Lisiniec PLH120007, Dąbie PLH120064, Opalonki PLH120071 oraz w obszarze Natura 2000 Dolina Prądnika PLH12000 na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego – powierzchnie: „Zabugaje”, „Grodzisko” oraz „Skały Ciche”.

Wśród podjętych działań znalazły się:

- prowadzenie wypasu owiec i kóz na murawach kserotermicznych na szesnastu obszarach Natura 2000 na Wyżynie Miechowskiej;

- wykonanie zabiegów ochrony czynnej polegających na wycince drzew i krzewów, karczowaniu krzewów oraz koszeniu w siedemnastu obszarach Natura 2000 na Wyżynie Miechowskiej;

- zorganizowanie czterech szkoleń dla wykonawców prowadzących wypas owiec i kóz w formie wyjazdów studyjnych;

- przeprowadzenie monitoringu trzech gatunków storczyków: storczyka kukawki (Orchis militaris) dwulistnika muszego (Ophrys insectifera) obuwika pospolitego (Cypripedium calceous);

- zorganizowanie cyklu 40 spotkań z interesariuszami projektu oraz zajęć w szkołach na terenie Wyżyny Miechowskiej oraz w Ojcowskim Parku Narodowym, a także przeprowadzenie ośmiu lekcji przyrodniczych w terenie prezentujące efekty prowadzonych działań ochronnych w ramach projektu;

- organizacja konferencji prezentującej efekty prowadzonych działań ochronnych w ramach projektu;

-prowadzenie strony internetową projektu oraz portal społecznościowy facebook, na których publikowane są informacje o działaniach podejmowanych w projekcie i uzyskanych efektach;

Jednym z celów podjętych w ramach projektu prac jest zachowanie we właściwym stanie muraw kserotermicznych z istotnymi stanowiskami storczyków, które stanowią siedliska priorytetowe chronione w ramach sieci Natura 2000.

Ponadto utrzymanie odpowiednich warunków siedliskowych (termicznych i świetlnych) na murawach i w zaroślach ciepłolubnych, niezbędnych dla rozwoju i życia zespołu gatunków roślin i zwierząt związanych z siedliskami kserotermicznymi, w tym gatunków chronionych, rzadkich i zagrożonych.

Źródła:

Mróz W., Bąba W., „Murawy kserotermiczne”, [w] „Monitoring siedlisk przyrodniczych”, Biblioteka Monitoringu Środowiska, str. 120-121, Warszawa 2010.

M. Kulik, M. Warda, T. Gruszecki, M. Tatarczak, K. Patkowski, „Ocena zagrożeń i metod ochrony muraw kserotermicznych z klasy Festuco-Brometea w rezerwacie przyrody Stawska Góra”, [w] „Łąkarstwo w Polsce”, 18, str.152, Poznań 2015.

Strona internetowa Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Bydgoszczy
Stron internetowa Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie
European Environment Agency (EEA)