Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

W ramach przeprowadzonych działań, mających wyjaśnić okoliczności śnięcia ryb w Odrze, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska:

• skontrolował prawie 300 podmiotów posiadających pozwolenia wodnoprawne;
• wdrożył stały monitoring interwencyjny oraz opracował procedury dotyczące postępowania w związku z wykryciem w rzece złotej algi;
• Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ przeprowadziło łącznie blisko 50 tysięcy badań Odry.

Ustalenia podczas prowadzonych czynności i kontroli realizowanych na poziomie regionalnym przez WIOŚ nie dały podstaw do twierdzenia, że wykryte w kontrolowanych zakładach nieprawidłowości w zakresie gospodarki wodno-ściekowej były bezpośrednią przyczyną masowego śnięcia ryb w rzece. Żaden z wojewódzkich inspektoratów nie stwierdził, aby sytuację na Odrze spowodowało odprowadzanie ścieków do Odry przez konkretny kontrolowany zakład.

Zaznaczyć należy, że inspekcja ochrony środowiska jest uprawniona przede wszystkim do kontroli podmiotów odprowadzających ścieki do wód lub ziemi, dla których inne organy wydały pozwolenia wodnoprawne albo zintegrowane. W pozwoleniach tych określane są dopuszczalne stężenia wskaźników zanieczyszczeń, w tym powodujących zasolenie i biogenów. 

Ustalenia kontroli IOŚ potwierdza stanowisko grona naukowców wyrażone w raportach zespołu ds. sytuacji na rzece Odrze, że przyczyną śnięcia ryb był zakwit złotej algi.

Eksperci podkreślają, że „(…) intensywny zakwit Prymnesium parvum w wodach Odry miał prawdopodobnie charakter wieloczynnikowy. Warunkiem niezbędnym do powstania zakwitu było samo pojawienie się w Odrze Prymnesium parvum, co mogło nastąpić na skutek przeniesienia przez ptactwo migrujące, przemieszczania się jednostek pływających, zarybiania Odry narybkiem pochodzącym z zakażonych stawów lub przemieszczeniem się glonów z ognisk zakażenia, które mogą istnieć w stawach lub innych zbiornikach w dorzeczu Odry. W oparciu o dane literaturowe oraz wyniki pomiarów parametrów fizykochemicznych wód Odry w newralgicznym okresie można natomiast stwierdzić, iż na przełomie lipca i sierpnia w wodach Odry wystąpiły korzystne warunki do rozwoju tych glonów i rozwinięcia toksyczności.

Należy zauważyć, że wskaźnikami, które przyczyniają się w zasadniczy sposób do namnażania glonów w wodzie i w konsekwencji ich zakwitów, mogących prowadzić do degradacji ekosystemu, są m.in. stężenia biogenów tj. azotu i fosforu, czyli składników odżywczych.

Źródłem biogenów, które przedostają się do rzek są m.in. ścieki odprowadzane do wód
z zakładów, w tym komunalnych oczyszczalni ścieków.

Inspekcja Ochrony Środowiska w ramach ustawowych zadań prowadzi na bieżąco kontrole podmiotów wprowadzających ścieki do wód lub do ziemi na podstawie posiadanych pozwoleń wodnoprawnych i zintegrowanych.

Kontrole oczyszczalni ścieków na terenie 5 województw przez które przepływa Odra (wprowadzające ścieki - bytowe i komunalne oraz przemysłowe) przeprowadzone przez IOŚ w 2022 r.

	liczba kontroli z naruszeniami	liczba kontroli z naruszeniami	działania pokontrolne	działania pokontrolne	działania pokontrolne	działania pokontrolne
liczba kontroli	ogółem	w tym liczba kontroli podczas których stwierdzono naruszenie warunków pozwolenia w zakresie ilości, stanu lub składu ścieków ocenianych okresach obowiązywania pozwolenia	zarządzenia	wystąpienia do PGW WP	wystąpienia do innych organów	liczba decyzji ostatecznych wydanych w danym roku dotyczących wymierzenia opłat podwyższonych za wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi
596	230	145	123	62	44	44

Stwierdzone naruszenia to m.in.:

• wykonywanie badań jakości i ilości ścieków oczyszczonych z nieprawidłową częstotliwością,
• nieutrzymywanie w należytym stanie technicznym odbiornika ścieków,
• odprowadzanie do rowu melioracyjnego nieoczyszczonych ścieków,

• przekroczenie dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach,
• nieutrzymywanie właściwego stanu technicznego urządzeń oczyszczających,
• odprowadzanie ścieków bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego

Ponadto w związku z sytuacją na Odrze, już w sierpniu 2022 r. GIOŚ polecił trzem WIOŚ: śląskiemu, opolskiemu oraz dolnośląskiemu przeprowadzenie w trybie pilnym, począwszy od dnia 28 sierpnia 2022 r., cyklu kontrolnego  polegającego na realizacji kierunkowych kontroli interwencyjnych w Zakładach odprowadzających ścieki do wód lub do ziemi na podstawie posiadanych pozwoleń wodnoprawnych oraz  pozwoleń zintegrowanych.

Na wniosek prokuratury prowadzącej śledztwo ws. śnięcia ryb w Odrze, GIOŚ w ramach swoich kompetencji przekazał informacje dotyczące możliwości naruszenia prawa.

Niezależnie od powyższego GIOŚ w Wytycznych do planowania działalności organów Inspekcji Ochrony Środowiska w 2023 r., działania organów IOŚ związane z ochroną wód przed zanieczyszczeniem, zostały określone jako priorytetowe. Ich wykonaniu służyć mają również  plany kontroli sporządzone przez poszczególne WIOŚ. Dodatkowo, w Wytycznych GIOŚ przewidział przeprowadzenie w bieżącym roku ogólnopolskich cykli kontrolnych, m.in. podmiotów odprowadzających ścieki przelewami burzowymi komunalnej kanalizacji ogólnospławnej do śródlądowych wód powierzchniowych, pod kątem oceny przestrzegania dopuszczalnej średniej rocznej liczby zrzutów z poszczególnych przelewów, określonej w pozwoleniach.