Polska w Indonezji

Indonezja jest gospodarką rynkową, opartą o eksport surowców naturalnych, takich jak ropa, gaz, nikiel, węgiel i olej palmowy. Rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo wciąż odgrywają istotną rolę, odpowiadając za 12,5% PKB (ich udział maleje). Indonezyjski przemysł skupia się na produkcji tekstyliów, elektroniki, samochodów i wspomnianych surowców, wytwarzając ponad 40% PKB (razem z budownictwem). Usługi zyskują na udziale w gospodarce (ok. 43% PKB), a zaliczają się do nich turystyka, technologie finansowe i handel.

Kraj charakteryzuje się niskim stopniem otwartości na wymianę towarową i inwestycje zagraniczne. Niemniej, w ostatnim czasie rząd RI podejmuje działania mające poprawić klimat inwestycyjny i pobudzić handel międzynarodowy, m.in. poprzez bilateralne umowy handlowe (np. przyspieszenie negocjacji umowy CEPA z UE), prace nad dołączeniem do organizacji mających na celu rozwój gospodarczy (np. na rzecz przystąpienia do OECD czy dołączenie do BRICS w październiku 2024) oraz prawodawstwo (np. specustawa „Omnibus Law for Job Creation”).

Jednym z rozwiązań zmierzających do poprawy sytuacji gospodarczej jest podniesienie wydatków na infrastrukturę w granicach dopuszczalnego deficytu (limit wynosi 3% PKB). Ulepszona infrastruktura zmniejsza koszty logistyczne, pozytywnie wpływając na wzrost gospodarczy i ułatwia dostępu do rynku.

Od kilku lat Indonezja prowadzi także politykę downstreamingu. Polega ona na transformacji aktywności gospodarczej w ramach danej branży w kierunku dalszego etapu produkcji, generującego większą wartość dodaną. W tym celu zakazano np. eksportu nieprzetworzonego niklu, by wykształcić miejscowe zdolności obróbki, uzyskując dzięki temu wyższe marże. Ogłoszono, że tego typu ruchy planowane są przynajmniej w 26 sektorach.

Indonezja posiada własną walutę, rupię indonezyjską (IDR). Podlega ona płynnemu kursowi wymiany. O polityce monetarnej decyduje Bank Centralny Indonezji.

Poniżej średnie kursy IDR wobec euro, dolara i złotego:

1 EUR = 16 769,22 IDR z dn. 05.12.2024

1 USD = 15 855,50 IDR z dn. 05.12.2024

1 PLN = 3 910,63 IDR z dn. 05.12.2024

Kluczowe surowce:

• Energetyczne
  • Węgiel (15% eksportu Indonezji; największy eksporter na świecie)
  • Gaz ziemny (duże rezerwy na Sumatrze i Borneo)
  • Ropa naftowa (spadająca produkcja)
• Metaliczne
  • Nikiel (ważny dla przemysłu, w tym nowoczesnego; dominujący światowy producent)
  • Cyna (jeden z największych producentów)
  • Miedź (jeden z największych producentów)
• Rolne
  • Olej palmowy (największy światowy producent)
  • Guma naturalna (ważna w motoryzacji)
  • Kawa, herbata, kakao
  • Przyprawy
• Mineralne:
  • Wapń (ważny w przemyśle chemicznym i rolnictwie)
  • Boksyt (używany do produkcji aluminium)

Kluczowe technologie:

• Baterie litowo-jonowe (baterie do samochodów elektrycznych)
• Zielona energia (energia wodna, słoneczna i geotermalna)
• Technologie cyfrowe (płatności cyfrowe, aplikacje)
• Pojazdy (samochody elektryczne, szybka kolej)
• Biotechnologia (uprawy GMO, nawozy)

W 2015 ówczesny prezydent Joko Widodo zainaugurował pięcioletni plan rozwoju infrastruktury: Rencana Pembangunan Jangka Menengah (RPJMN) o wartości 450 mld USD. Projekty w ramach perspektywy 2015–19 obejmowały poprawę funkcjonowania i przebudowę 24 portów, modernizację 15 lotnisk oraz budowę 2650 km nowych dróg, poprawę jakości 46 770 km istniejących szos, stworzenie lub reorganizację sieci transportu publicznego w ponad 50 miastach, budowa 33 tam wodnych i 30 elektrowni wodnych. Wartym odnotowania jest również ogłoszony w 2019 program rozwoju transportu kolejowego (największy projekt kolejowy RI od 1945). Zgodnie z planem powstanie 3200 km torów kolejowych na Jawie, Sumatrze, Kalimantanie i Sulawesi. Między Dżakartą a Bandungiem powstała kolej szybkich prędkości (Whoosh; linia otwarta w 2023), w Dżakarcie i Palembang system szybkiego transportu miejskiego i tranzytowego: MRT i LRT.

Gigantycznym projektem infrastrukturalnym jest budowa nowej stolicy Indonezji, Ibu Kota Nusantara (IKN), w prowincji Kalimantan Wschodni (wyspa Borneo). Szacowany koszt projektu to 32 mld USD, z czego 80% ma pochodzić ze środków prywatnych (krajowych i międzynarodowych). Zgodnie z pierwotnym planem, pierwsze relokacje instytucji centralnych miały rozpocząć się w 2024, jednakże z uwagi na liczne opóźnienia, zostały przełożone na późniejszy termin (nie określono konkretnej daty). Cały proces przenoszenia stolicy ma trwać ok. 20 lat. Nowy prezydent Indonezji, Prabowo Subianto, ma nadzieję dokonać formalnej relokacji struktur administracji do 2028. Tempo operacji jest jednak powszechnie krytykowane, a eksperci kwestionują zdolność władz do jej dokończenia. Przeszkodą są m. in. bariery zniechęcające potencjalnych inwestorów zagranicznych do lokowania kapitału w IKN.

Święta narodowe wolne od pracy w 2025

W 2023 wartość eksportu wyniosła ok. 298 mld USD, z czego 259 mld USD stanowiła sprzedaż towarów. Import osiągnął ponad 268 mld USD, z czego sprowadzone towary warte były niecałe 222 mld USD. Łączne obroty (zarówno eksport, jak import) nieznacznie spadły w porównaniu do rekordowego 2022. Zmniejszyła się także nadwyżka handlowa, spadając z 46,7 mld USD do 30 mld USD – wciąż jednak jest to jeden z najlepszych wyników w historii.

Jeśli chodzi o strukturę handlu, wg oceny rządu Indonezja przekształca się w kraj, który produkuje i sprzedaje zaawansowane technologicznie produkty przemysłowe. Do głównych pozycji eksportowych w 2023 należały: paliwa (59,5 mld USD), tłuszcze i oleje (przede wszystkim olej palmowy; 28,5 mld USD), stal i żelazo (26,5 mld USD), maszyneria elektryczna (14,5 mld USD) oraz pojazdy i części zamienne (11 mld USD). Głównymi importowanymi towarami są rafinowana i nierafinowana ropa naftowa, telefony, części samochodowe oraz gaz ziemny.

Najważniejszymi partnerami handlowymi Indonezji są Chiny, UE, USA, Japonia, Singapur i Indie. Wyraźną przewagę nad resztą partnerów mają Chiny, odpowiadające za ok. 21% eksportu i 31% importu. Większość handlu Indonezji odbywa się z innymi krajami azjatyckimi. Systematycznie wzrasta handel także wewnątrz samego ASEAN.

Największe bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) w Indonezji lokują Singapur (15,5 mld USD), Chiny (7,5 mld USD), Hongkong (6,5 mld USD), Japonia (4,5 mld USD) i Malezja (4 mld USD). Indonezja przyjmuje kilkukrotnie większą wartość BIZ, niż inwestuje za granicą.

W ostatnich latach Indonezja kładła duży nacisk na zawieranie nowych umów handlowych. W latach 2019-2022 wynegocjowano umowy z Australią, Płd. Koreą, ZEA oraz EFTA, a także uaktualniono umowę z Japonią. Obecnie są także negocjowane umowy z Marokiem i Turcją, a także porozumienie z USA o wolnym handlu minerałami – Indonezja jest największym na świecie producentem niklu.

Podstawą dla funkcjonowania Indonezji w międzynarodowym systemie gospodarczym jest członkostwo w Światowej Organizacji Handlu (WTO), ustanawiającej zasady międzynarodowej wymiany towarowej, Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW), wspierającym płynność finansową członków (Indonezja uzyskała znaczną pomoc podczas kryzysu finansowego 1997), oraz Banku Światowym (WB), oferującym finansowanie projektów rozwojowych i ekspertyzę ekonomiczną. Indonezja jest także członkiem regionalnych banków rozwoju, przede wszystkim Asian Development Bank (ADB) oraz Asian Infrastructure Development Bank (AIIB); choć te inicjatywy nie stworzyły alternatywy dla WB, zdaniem części ekspertów stanowią jego ważne dopełnienie.

Kluczowym regionalnym formatem współpracy dla Indonezji jest organizacja ASEAN. Ustanawia ona strefę wolnego handlu w obszarze Azji Południowo-Wschodniej, obejmującym prawie 700 mln osób i PKB w wysokości 12 bln USD. Dotychczas zniesiono prawie wszystkie cła między członkami, wciąż jednak problem stanowią bariery pozataryfowe; ASEAN jest znacznie mniej zintegrowanym blokiem niż UE, która posiada wspólny rynek, unię celną i rozległe polityki gospodarcze.

Ponadto, Indonezja jest członkiem regionalnego azjatyckiego porozumienia RCEP, które weszło w życie na początku 2022. To największy na świecie obszar wolnego handlu, obejmujący 20% światowej populacji, 32% PKB i 43% wzrostu gospodarczego ostatniej dekady. Do 2040 RCEP ma wyeliminować 90% ceł oraz zharmonizować znaczną część regulacji biznesowych.

W 2022 Indonezja przyłączyła się do Indo-Pacific Economic Framework for Prosperity (IPEF), amerykańskiej inicjatywy skupiającej się na rozwiązywaniu wybranych kwestii dotyczących m.in. handlu, inwestycji, odporności łańcuchów dostaw i zielonej gospodarki. Porozumienie nie ma jednak charakteru wiążącego i stanowi bardziej ograniczony projekt, niż umowy o wolnym handlu.

Ważne dla Dżakarty jest także członkostwo we Wspólnocie Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC), które ma ułatwiać prowadzenie biznesu po obu stronach Oceanu Spokojnego. Podczas ostatniego szczytu w listopadzie 2024, delegacja Indonezji ogłosiła plany większej otwartości na kapitał zagraniczny i zaprosiła inwestorów do współpracy.

Indonezja jest jednym z państw grupy G20. W 2022 gościła szczyt na Bali (jako Prezydencja), uznany za sukces przez uczestników i media. Dżakarta poradziła sobie z napięciami na tle geopolitycznym (tzn. ataku Rosji na Ukrainę), zapraszając przedstawicieli obu krajów. Mimo różnic udało się także opublikować wspólną deklarację.

Stosunkowo nowym formatem z perspektywy Dżakarty jest BRICS. Zaraz po objęciu władzy przez prezydenta Prabowo Subianto w listopadzie 2024 r. Indonezja oficjalnie została partnerem organizacji i zgłosiła chęć członkostwa (należy pamiętać, że skala współpracy w tej organizacji jest ograniczona).

Indonezja ma również ambicję dołączenia w najbliższym czasie do OECD.

• Główne kierunki inwestycji zagranicznych

Według Ministerstwa Inwestycji Indonezji, w pierwszej połowie 2024 pozyskano ok. 829 bln IDR (53 mld USD) łącznych inwestycji zagranicznych i krajowych (styczeń-czerwiec). Stanowi to wzrost o 22,3 procent w porównaniu z tym samym okresem w 2023. Podobnie jak w 2023, Indonezja odnotowała najwięcej inwestycji w swój przemysł metalurgiczny downstream.

Najważniejsze źródła bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Indonezji w okresie styczeń-czerwiec 2024: Singapur – 8,8 mld USD; Chiny – 3,9 mld USD; Hongkong – 3,8 mld USD; USA– 2,4 mld USD; Japonia – 1,79 mld USD; Korea Południowa – 1,76 mld USD; Malezja – 1,73 mld USD; Holandia – 816 mln USD; Brytyjskie Wyspy Dziewicze – 395 mln USD; i Wielka Brytania – 306 mln USD.

Główne sektory:

• Przemysł metali podstawowych w Indonezji odnotował 122 bln IDR (7,8 mld USD) inwestycji krajowych i zagranicznych w pierwszej połowie 2024. Indonezja chce rozwinąć downstreaming, ze szczególnym uwzględnieniem niklu (posiada ok. 22 mln ton). Indonezja rozwija zintegrowany łańcuch dostaw pojazdów elektrycznych (EV) i zamierza stać się jednym z trzech największych producentów akumulatorów EV na świecie do 2027. Ponadto Indonezja zamierza produkować akumulatory EV o łącznej pojemności 140 GWh rocznie do 2030, co będzie stanowić od 4 do 9 procent światowego popytu.
• Transport i telekomunikacja w pierwszej połowie 2024 w Indonezji odnotował 89,2 bln IDR (5,7 mld USD) krajowych i zagranicznych inwestycji w sektorze transportu i telekomunikacji. Indonezja ustępuje jedynie Chinom i Indiom pod względem liczby subskrypcji telefonów komórkowych, mając 355 mln abonentów. Ponadto pod koniec 2019 rząd ogłosił zakończenie projektu Palapa Ring – priorytetowego projektu infrastrukturalnego, którego celem było zapewnienie dostępu do usług internetowych 4G w ponad 500 regencjach w całym kraju. Obecnie w Indonezji funkcjonuje szacunkowo 258 mln abonentów 4G.
• Transport jest w Indonezji istotnym elementem gospodarki, wspierającym archipelag złożony z ponad 17 000 wysp. W sektorze transportu drogowego rząd nadał priorytet rozbudowie sieci dróg płatnych. Trans-Sumatra Toll Road, jeden z najważniejszych projektów, jest częścią szerszej inicjatywy mającej na celu budowę ponad 2000 km autostrad. Sektor kolejowy Indonezji również odnotował duże inwestycje, szczególnie w sieci kolei miejskich i projekty kolei dużych prędkości. Indonezja pomyślnie uruchomiła pierwszą w Azji Południowo-Wschodniej linię kolei dużych prędkości 2 października 2023 r. 142-kilometrowa trasa rozciąga się od Dżakarty do Bandungu, stolicy prowincji Jawa Zachodnia i trzeciego co do wielkości miasta w Indonezji, skracając czas podróży z dwóch do trzech godzin konwencjonalną koleją do zaledwie 40 minut pociągiem dużych prędkości.
• Górnictwo – Indonezja aktywnie stara się zwiększyć wartość sektora górniczego, koncentrując się na przetwarzaniu i rafinacji rodzimych zasobów mineralnych. Inwestycje zagraniczne i krajowe w pierwszej połowie 2024 osiągnęły tu 87,9 bln IDR (5,6 mld USD). Oprócz niklu, strategia Indonezji obejmuje również przemysł węglowy i złotniczy. Indonezja jest jednym z największych na świecie producentów i eksporterów węgla, w szczególności węgla energetycznego wykorzystywanego w produkcji energii. W 2023 kraj wyeksportował 508 mln ton węgla. Aby zwiększyć wartość swojego przemysłu węglowego, Indonezja koncentruje się na rozwijaniu projektów downstream węgla, w tym gazyfikacji węgla, skraplania węgla i produkcji eteru dimetylowego (DME). Indonezja jest również znaczącym producentem złota, wydobywanego głównie na Sumatrze, Borneo i Papui. Kraj odpowiada za ok. 4 procent światowej produkcji złota, z czego połowa pochodzi z kopalni Grasberg w prowincji Papua. Uważa się, że kopalnia zawiera największe na świecie rezerwy złota (ok. 67 mln uncji) i jest obsługiwana przez lokalną firmę PT Freeport Indonesia i amerykańskiego giganta górniczego Freeport-McMoRan.

• Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne (tabela za ostatnie 3 lata)

Znaczenie wzajemnych obrotów jest obecnie marginalne. Indonezja przyjmuje 0,06% polskiego eksportu i odpowiada za 0,4% importu. Wymiana handlowa systematycznie rośnie, ale to za sprawą zwiększonego importu indonezyjskich surowców, szczególnie węgla. W 2022 odnotowano wzrost importu z Indonezji o 53% oraz wzrost eksportu z Polski do Indonezji o 14%. W 2023 eksport wzrósł o 2%, a import spadł o 20%. W przypadku importu z Indonezji oznacza to i tak drugi najlepszy rok w historii i nie zmienia ogólnej rosnącej tendencji; wartości eksportu mocno się wahają z roku na rok i nie wróciły do stanu sprzed pandemii. Indonezja jest jednym z największych partnerów gospodarczych Polski w Azji Południowo-Wschodniej, obok Wietnamu, Malezji, Singapuru i Tajlandii, przy czym region liczony jako całość również ma minimalny udział w polskim handlu zagranicznym.

W strukturze polskiego eksportu do Indonezji dominują wyroby przemysłu elektromaszynowego (42,2% w 2023); wysoki udział ma także żywność, szczególnie pochodzenia zwierzęcego (8,5%). Najszybciej rośnie sprzedaż głośników oraz maszyn mechanicznych. Polska importuje z Indonezji głównie elektromaszynerię (23,7%), artykuły obuwnicze (18,1%), węgiel (12,1%) oraz odzież i dodatki odzieżowe (10,4%). Przez ostatnie 5 lat największą dynamiką wykazał się import węgla, rosnący 9-krotnie.

Inwestycje między Polską a Indonezją

Dane NBP na koniec 2021 wskazują wielkości polskich inwestycji bezpośrednich w Indonezji na poziomie 23,4 mln USD. Na liście indonezyjskiego Ministerstwa Kontroli Inwestycji Zagranicznych znajduje się 29 projektów z Polski. Firmy te inwestują w formie spółek zależnych lub joint-venture z parterami lokalnymi. Działalność taką prowadzą bezpośrednio na rynku RI: „Konspol Indonesia” (przetwórstwo drobiu, inwestycja firmy „Grupa Konspol”), „Kopex Mining Contractors” (usługi dla przemysłu górniczego, inwestycja firmy „Famur”), „Fluid Green Indonesia” (produkcja biomasy, inwestycja firmy „Fluid”), „Bintang Sinar Perkasa” (wydobycie i przetwórstwo surowców mineralnych, inwestycja firmy „Elemental Asia”, dawniej „Prime Minerals”. W ostatnich latach na rynku indonezyjskim pojawiły się także takie spółki jak: Famur, Famot, Farmona, Uroda, Bell, Bakalland, Mokate, Lactima, Kupiec, Lestello, Wawel, Prymat, Hortex oraz IHSystems, MedCom czy Comarch. Firma RAFAKO wygrała w 2017 przetarg, o wartości 232 mln USD, na udział w budowie dwóch bloków energetycznych na wyspie Lombok.

Wymiana handlowa z UE

W 2023 Indonezja sprowadziła z UE towary i usługi warte 11,4 mld EUR, zaś wyeksportowała do UE równowartość 18,4  mld EUR (w 2022 było to nawet 24,2 mld EUR). UE jest 5. największym partnerem handlowym Indonezji, a Indonezja dopiero 33. największym partnerem Wspólnoty. Europejskie inwestycje ograniczone są przez restrykcyjne indonezyjskie ustawodawstwo i uciążliwą biurokrację – UE i Indonezja nie stanowią dla siebie istotnych partnerów w tym względzie.

Dwustronne umowy gospodarcze Polska-Indonezja

Dotychczas podpisanych zostało ponad 20 umów i porozumień, m.in.:

• Umowa o współpracy naukowo-technicznej z dnia 10.10.1961,
• Umowa o transporcie lotniczym z dnia 13.12.1991,
• Umowa o popieraniu i ochronie inwestycji z dnia 06.10.1992,
• Umowa ws. unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od opodatkowania dochodów z dnia 06.10.1992,  
• Umowa o współpracy w zwalczaniu międzynarodowej przestępczości zorganizowanej z dnia 02.07.2005,
• List intencyjny ws. współpracy w sektorze energetycznym (26.09.2011),
• Porozumienie o współpracy (MoU) w dziedzinie rozwoju sektorów (wrzesień 2015),
• Porozumienie o współpracy (MoU) w zakresie rozwoju gospodarki (czerwiec 2017).

Podstawa prawna współpracy Indonezja-UE

Podstawowym dokumentem prawnym określającym współpracę UE-Indonezja jest „Umowa o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Indonezją, Malezją, Filipinami, Singapurem i Tajlandią - państwami członkowskimi Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN)” (Cooperation Agreement between the European Economic Community and Indonesia, Malaysia, the Philippines, Singapore and Thailand - member countries of the Association of SouthEast Asian Nations) z 1980. Dokumentem prawnym określającym współpracę UE-Indonezja jest także „Umowa o partnerstwie i współpracy” (EU-Indonesia Partnership and Cooperation Agreement – PCA) z 2009.

Dwustronną współpracę ma przyspieszyć negocjowana obecnie wszechstronna umowa handlowa UE-Indonezja (CEPA).