Najważniejsze zmiany

• Od 2025 r. algorytm wyliczania subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego będzie uwzględniał potrzeby ekologiczne.
• Potrzeby ekologiczne będą wyliczane na podstawie powierzchni obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000) zlokalizowanych na terenie jednostek samorządu terytorialnego.

Dlaczego wprowadzane są te zmiany

• Obszary chronione są ważne dla polskiego społeczeństwa oraz społeczności międzynarodowej. Są ostoją różnorodności biologicznej, pełnią jednocześnie istotne funkcje dla całego społeczeństwa, m.in. turystyczne, rekreacyjne, edukacyjne, naukowe.
• Ustanowienie obszaru chronionego wiąże się z szansami, ale również ograniczeniami rozwojowymi dla jednostek samorządu terytorialnego oraz mieszkańców. Może mieć również wpływ na zmniejszenie poziomu przychodów.
• Zmiany stanowią odpowiedź na ten problem. Jednostki samorządu terytorialnego, których dochody własne są niewystarczające, żeby sfinansować różnego rodzaju potrzeby finansowe, w tym potrzeby ekologiczne wynikające z występowania obszarów chronionych, otrzymają subwencję z budżetu państwa.
• Dodatkowo nowy system finansowania samorządów ma im dać finansową przewidywalność oraz uniezależnić dochody JST od zmian w przepisach i decyzji władz centralnych.
• Projektowana ustawa wprowadza pojęcie potrzeb finansowych JST, które będą podlegać finansowaniu dochodami z tytułu większego udziału w PIT i CIT. Niedobory będą wyrównywane w formie subwencji ogólnej.
• Wyróżniono pięć rodzajów potrzeb: wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, uzupełniające oraz ekologiczne. Potrzeby ekologiczne są nowym elementem branym pod uwagę przy określaniu poziomu subwencji dla JST.
• Zgodnie z założeniami nowe zasady finansowania JST miałby wejść w życie od 2025 roku.
• Wymiar finansowy potrzeb ekologicznych będzie zależał od powierzchni form ochrony przyrody zlokalizowanych w poszczególnych JST.
• Przepisy będą również zachętą dla samorządów do tworzenia nowych obszarów chronionych, w szczególności parków narodowych oraz rezerwatów przyrody oraz podnoszenia rangi istniejących obszarów chronionych. Im wyższa forma ochrony przyrody, tym większe wsparcie dla samorządów.

Kto odniesie korzyści z tej zmiany?

• Potrzeby ekologiczne będą brane pod uwagę przy wyliczaniu subwencji ogólnej zarówno dla gmin, miast na prawach powiatu, powiatów oraz województw.
• Głównym beneficjentem zmian będą gminy i ich mieszkańcy, w szczególności gminy mniej zamożne.
• Przykładowo w przypadku gminy, na której terenie znajduje się park narodowy wartość potrzeb ekologicznych wynikająca z projektu ustawy to 620 zł za każdy hektar, w przypadku rezerwatu przyrody przyjęto kwotę 310 zł/ha; parku krajobrazowego - 93 lub 31 zł/ha (w zależności od liczby obowiązujących zakazów); obszaru Natura 2000 - 46,5 zł za hektar.
• Dla wszystkich samorządów ogólna wartość potrzeb ekologicznych wyniesie około 1,5 mln zł w roku 2025. W kolejnych latach wartości te będą wyższe, gdyż przyjęte stawki będą podlegały waloryzacji.
• W największym stopniu na reformie skorzystają samorządy gminne. Dla gmin i miast na prawach powiatu ogólną wartość potrzeb ekologicznych w roku 2025 oszacowano na 1,1 mld zł, dla powiatów ok. 245 mln zł, dla województw ok. 124 mln zł.

Dodatkowe fakty

• Dla MKiŚ kluczowe jest to, żeby zaproponowane rozwiązania nie tylko wspierały gminy, ale również zachęcały do tworzenia nowych obszarów chronionych, w szczególności parków narodowych i rezerwatów przyrody. Zaproponowany mechanizm finansowania stanowi realną zachętę dla tworzenia nowych form ochrony przyrody. W przypadku większości gmin utworzenie nowej formy ochrony przyrody lub podwyższenie rangi istniejących obszarów chronionych będzie miało wpływ na zwiększenie wypłacanej subwencji ogólnej w kolejnych latach.
• Obszary chronione, w szczególności parki narodowe, wprowadzają pewne ograniczenia, ale jednocześnie dają nowe możliwości rozwoju m.in. w obszarze turystyki.
• W aktualnym stanie prawnym tworzenie parków narodowych wymaga zgody samorządu. Rozwiązania zaproponowane w projekcie ustawy to prawdziwy przełom. Mogą zmienić nastawienie do ochrony przyrody i sposób myślenia lokalnych społeczności. Mogą mieć również wpływ na zmianę podejścia samorządów i lokalnych społeczności do tworzenia nowych obszarów chronionych. Utworzenie nowego obszaru chronionego będzie oznaczało dodatkowe wpływu do budżetu gminy.
• Przyjęte rozwiązania stanowią przede wszystkim dodatkowe wsparcie dla mniej zamożnych samorządów, które upatrują szanse rozwojowe w wykorzystaniu walorów przyrodniczych i rozwoju turystyki przyrodniczej. Gminy mogą wykorzystać dodatkowe środki m.in. na stymulowanie rozwoju turystyki i zielonych miejsc pracy.