Współpraca z wyspecjalizowanymi organizacjami międzynarodowymi

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA, ang. International Atomic Energy Agency, IAEA)

Organizacja międzynarodowa o charakterze międzyrządowym założona w 1957 r. wchodząca w skład systemu Narodów Zjednoczonych, posiadająca status organizacji wyspecjalizowanj. Polska jest jej członkiem-założycielem. Siedzibą organizacji jest Wiedeń.

Głównym celem organizacji jest promowanie współpracy naukowo-technicznej w wykorzystaniu energii jądrowej dla pokoju, zdrowia i dobrobytu ludzkości oraz pilnowanie, by wszelka działalność prowadzona przy współpracy z MAEA była prowadzona wyłącznie w celach pokojowych. Realizacji tego celu służy:

• prowadzenie badań naukowych (samodzielnie i we współpracy z państwami-członkami oraz innymi organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza należącymi do systemu Narodów Zjednoczonych),
• udostępnianie wszelkich materiałów niezbędnych do badań, włącznie ze źródłami promieniotwórczymi i materiałami jądrowymi (w tym materiałami rozszczepialnymi) członkom organizacji,
• wspomaganie wymiany informacji naukowej i technicznej, szkolenie i wymiana ekspertów,
• prowadzenie specjalnego systemu zabezpieczeń (safeguards) niedopuszczającego do wykorzystania energii atomowej do celów wojskowych,
• utworzenie i utrzymywanie infrastruktury badawczo-rozwojowej (laboratoria – obecnie w Seibersdorfie i Monako; magazyny, urządzenia etc.) mogącej wspierać działania Agencji
• opracowywanie, przyjmowanie i promowanie (w razie potrzeby we współpracy z innymi organizacjami systemu NZ) standardów bezpieczeństwa dla zapewnienia ochrony i zmniejszenia zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i własności materialnej przed promieniowaniem jonizującym.

MAEA jest wykonawcą postanowień zawartych w NPT (Non-Proliferation Treaty, pol. Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej), poprzez utrzymywanie systemu zabezpieczeń (safeguards) w państwach, które podpisały traktat NPT.

Jednym z działań wspierających kraje członkowskie są misje przeglądowe, których celem jest pomoc Agencji w ocenie infrastruktury danego kraju w bezpiecznym i pokojowym wykorzystaniu energii jądrowej. Dotychczas w Polsce odbyły się:

- misja INIR 1 (Integrated Nuclear Infrastructure Review ) w 2013 r.-  Zintegrowany Przegląd Infrastruktury Jądrowej, w wyniku którego wskazano dobre praktyki, istniejące luki oraz działania niezbędne dla ich usunięcia. Rekomendacje i sugestie zawarte w raporcie misji INIR zostały wykorzystane przez Polskę do opracowania Krajowego Planu Działań w celu likwidacji ww. luk i niedociągnięć.

- post–INIR 1 w 2016 r., która potwierdziła zrealizowanie przez Polskę wszystkich rekomendacji i sugestii zgłoszonych w 2013 roku.

- misja ARTEMIS (Integrated Review Service for Radioactive Waste and Spent Fuel Management, Decommissioning and Remediation) w 2017 r. – Zintegrowany Przegląd Postępowania z Odpadami Promieniotwórczymi i Wypalonym Paliwem Jądrowym, Likwidacją Obiektów Jądrowych oraz Remediacją. Misja potwierdziła, że w Polsce postępowanie z odpadami promieniotwórczymi odbywa się w sposób odpowiedzialny i bezpieczny oraz istnieją podstawy dla dalszego bezpiecznego i odpowiedzialnego zarządzania odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym.

Agencja Energii Jądrowej (NEA, ang. Nuclear Energy Agency) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)

Organizacja założona w 1958 roku, z siedzibą w Paryżu. Obecnie skupia 33 kraje. Polska jest członkiem NEA od 2010 r.

Misją NEA jest:

• wsparcie państw członkowskich w utrzymaniu i dalszym rozwoju naukowych, technologicznych i prawnych podstaw wymaganych do bezpiecznego, przyjaznego dla środowiska i ekonomicznego wykorzystania energii jądrowej do celów pokojowych;
• zapewnianie wysokiej jakości ocen i wypracowywanie wspólnych ustaleń w kluczowych kwestiach, jako wkładu do decyzji rządów w sprawach dotyczących energii jądrowej oraz poszerzanie zakresu analiz OECD w obszarach takich jak energia i zrównoważony rozwój gospodarek niskoemisyjnych.

Do obszarów kompetencji NEA należy bezpieczeństwo instalacji jądrowych, regulacja działalności jądrowej, postępowanie z odpadami promieniotwórczymi, ochrona radiologiczna, nauka jądrowa, analizy ekonomiczne i techniczne jądrowego cyklu paliwowego, prawo atomowe i odpowiedzialność cywilna oraz informacja publiczna.

Prace eksperckie prowadzone są w ramach 8 komitetów oraz podlegających im grup i podgrup roboczych (łącznie 73).  Uczestnictwo w pracach tych gremiów daje Polsce możliwość wpływu na kształtowanie polityki NEA oraz przyszłościowych trendów i nowoczesnych rozwiązań w zakresie energetyki jądrowej oraz funkcjonowania infrastruktury techniczno-badawczej. Polska uzyskuje dostępu do unikalnych informacji, analiz i raportów nt. energetyki jądrowej niedostępnych publicznie, a przydatnych na potrzeby realizacji Programu polskiej energetyki jądrowej.

Szczególną formą współpracy w ramach NEA jest dostęp do tzw. Banku Danych NEA/OECD, który strona polska uzyskała w 2014 r. Od tego czasu, nominowane podmioty, tj. wybrane polskie uczelnie, instytuty naukowe oraz Polska Agencja Atomistyki mają możliwość korzystania z programów komputerowych pozostających w zasobach banku do celów edukacyjnych (korzystanie z nich dla celów komercyjnych jest zabronione). Obecnie polskimi jednostkami nominowanymi (uprawnionymi do korzystania z zasobów Banku) jest 11 podmiotów. Są to:

• AGH,
• CLOR,
• IChTJ,
• IFJ PAN,
• IFPiLM,
• NCBJ,
• PAA,
• Politechnika Łódzka,
• Politechnika Warszawska,
• Uniwersytet Gdański,
• Uniwersytet Warszawski.

W roku 2014 polskie podmioty skorzystały 3 razy z programów komputerowych Banku (dalej kodów) – na zasadach nie-członka na podstawie indywidualnych wystąpień. Natomiast w roku 2015 (pierwszy pełen rok członkostwa) Polska skorzystała z kodów Banku 414 razy, w roku 2016 – 148 razy, w roku 2017 – 44 razy, a w roku 2018 – 17 razy. W roku 2018 polskie jednostki notyfikowane skorzystały z programów: SCALE (wersje 6.2.2 i 6.2.3) – 6 razy, VISUAL EDITOR 61 – 2 razy, ICSBEP2016-HANDBOOK – 2 razy oraz po razie z programów - FISPACT-II 4.0, PENELOPE2014, TART2016, ANITA-IEAF, SUPERMC , CRISTAL V2.0.2 i MARVIKEN-CFT. Generalnie można powiedzieć, że programy komputerowe, z których korzysta strona polska obejmują praktycznie całe spektrum tematyczne zasobów Banku. Korzystanie z kodów przez polskie jednostki wynika głównie z potrzeb edukacyjnych, ale także badawczych.

Materiały

Międzynarodowe Ramy Współpracy dla Energetyki Jądrowej (International Framework for Nuclear Energy Cooperation - IFNEC)

Organizacja powstała w 2010 roku z przekształcenia Global Nuclear Energy Partnership (GNEP). IFNEC jest forum współpracy uczestniczących w nim państw w celu zapewnienia wykorzystania energii jądrowej do celów pokojowych w sposób efektywny i spełniający najwyższe standardy bezpieczeństwa, ochrony i nonproliferacji. Obecnie w IFNEC uczestniczą 34 państwa, a 31 państw oraz 4 organizacje międzynarodowe mają status obserwatorów. Polska uczestniczy w pracach IFNEC od początku jego powstania, ponieważ była członkiem GNEP.

W ramach IFNEC działają dwie grupy robocze. Jedna zajmuje się zagadnieniami rozwoju infrastruktury, a druga tematyką usług dla cyklu paliwowego.

Grupa robocza ds. rozwoju infrastruktury zajmuje się kwestiami związanymi z rozwojem energetyki jądrowej, sieci elektroenergetycznych i dostosowaniem infrastruktury do wprowadzenia lub rozwoju energetyki jądrowej, rozwojem zasobów ludzkich itp. Natomiast grupa robocza ds. usług dla cyklu paliwowego omawia kwestie związane wypracowaniem formuły do budowy międzynarodowego składowiska dla odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego. Zakres prac jest szeroki i obejmuje wymogi prawne, propozycje kontraktów, aspekty ekonomiczne, aspekty bezpieczeństwa i ochrony, aspekty społeczne, wyzwania i zagrożenia dla projektu.

Współpraca w ramach Unii Europejskiej

1. Udział Polski w pracach Grupy Roboczej Rady UE ds. Jądrowych (Working Party on Atomic Questions), na której dyskutowane są dokumenty legislacyjne i pozalegislacyjne wz. Wspólnoty Euratom. W ramach grupy DEJ uczestniczy w koalicji państw pro - jądrowych i występuje ze stanowiskami wspierającymi rozwój energetyki jądrowej w UE, warunki inwestycyjne w sektorze oraz zwiększenie środków na jądrowe BiR.  Monitorowane są również i w razie potrzeby podejmowane interwencje w ramach prac pozostałych grup roboczych RUE w sprawach istotnych dla rozwoju energetyki jądrowej, np. ds. środowiskowych.
2. Grupy robocze dedykowane Zadaniu 10 SET-Planu, który stanowi filar technologiczny europejskiej polityki klimatyczno-energetycznej, dbając o widoczność i dostęp do finansowania dla polskich projektów badawczych w zakresie nowych technologii (HTR), bezpieczeństwa jądrowego i gospodarki odpadami promieniotwórczymi.

Współpraca bilateralna

Prowadzona jest współpraca z państwami o wysokim stopniu wykorzystania energetyki jądrowej oraz/lub potencjale w zakresie jej rozwoju. Szczególnie istotne są relacje z państwami, z których pochodzą przedsiębiorstwa będące w stanie zaoferować technologie reaktorów jądrowych, tj. Francja, USA, Japonia, Kanada, Korea Płd. i Chiny. Polska podpisała kilka porozumień o współpracy w dziedzinie pokojowego wykorzystania energii jądrowej (z USA, Japonią, Republiką Korei i Chinami) dających podstawę do pogłębionej wymiany informacji z zakresu m. in.: przygotowania i realizacji inwestycji w energetyce jądrowej, postępowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem jądrowym czy szkolenia kadr na potrzeby rozwoju energetyki jądrowej.